رویداد۲۴ جلسه شورای امنیت برای رایزنی حول قطعنامه پیشنهادی ایالات متحده درباره ایران اخیرا برگزار شد. این جلسه، اولین مرحله بررسی رسمی خواست آمریکا برای جلوگیری از لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران است که بناست در چند مرحله رخ دهد و اولین مرحله آن، پاییز امسال و پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، عملی می‌شود.
لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران، در نتیجه توافق هسته‌ای ایران و در فرایندی که برجام را به تأیید سازمان ملل متحد رساند، به‌عنوان بخشی از قطعنامه معروف ۲۲۳۱ شورای امنیت اجرا خواهد شد؛ اما آمریکا که مخالف جدی این اتفاق است، می‌کوشد با تصویب قطع‌نامه‌ای تازه، تمدید این تحریم‌ها را رقم بزند و قطعنامه ۲۲۳۱ را خنثی کند.
این قطعنامه در صورت تصویب مانع از فروش، انبار و انتقال تسلیحات یا کالاهای مربوطه توسط ایران خواهد شد. طبق این قطعنامه دیگر کشورها نیز بدون موافقت کمیته شورای امنیت حق انتقال، انبار یا فروش تسلیحات به ایران را نخواهند داشت. این قطعنامه پیشنهادی همچنین موجب آن خواهد شد که کشورها هرگونه کالایی را که احتمال می‌دهند حاوی اقلام ممنوعه باشد، بازرسی کنند. کشورها همچنین موظف خواهند شد به‌همین‌دلیل به بازرسی کشتی‌ها نیز بپردازند. نتیجه محتمل تصویب این قطعنامه و لغو ۲۲۳۱، فروپاشی برجام تخمین زده می‌شود.
برای تصویب این قطعنامه لازم است ۹ عضو از مجموع ۱۵ عضو این شورا به آن رأی موافق دهند و هیچ‌کدام از اعضای دائم نیز از حق وتو استفاده نکنند. از میان پنج عضو دائم، به‌جز ایالات متحده که خود پیشنهاددهنده قطعنامه است، روسیه، چین، بریتانیا و فرانسه مخالفت خود را با تلاش ایالات متحده در این زمینه اعلام کرده‌اند. پیش‌بینی‌ها اول روسیه و سپس چین را که شدیدترین مخالفت‌ها با اقدامات ضد ایرانی ایالات متحده را اعلام کرده‌اند، گزینه‌های استفاده از حق وتو در این زمینه می‌دانند، اما هنوز مشخص نیست این قطعنامه با چه حمایتی در شورای امنیت مواجه است و اساسا کار به حق وتو خواهد کشید یا نه.
مقامات ایالات متحده البته تأکید کرده‌اند درصورتی‌که این تلاش در شورای امنیت هم به نتیجه نرسد، از مسیرهای دیگر تلاش خواهند کرد مانع از خرید تسلیحات توسط ایران شوند. آمریکا البته در دیگر زمینه‌هایی که طبق برجام قرار بر لغو تحریم ایران بوده توانسته با اعمال تحریم‌های یک‌جانبه و اعمال فشار سیاسی و اقتصادی، به‌ویژه با تهدید بانک‌ها و شرکت‌های کشورهای دیگر عملا این تحریم‌ها را تمدید کند؛ اما از نگاه برخی کارشناسان در زمینه تسلیحات، مشخص نیست چنین رویکردی تا چه اندازه نتیجه‌بخش باشد. از دلایل این تردید این است که برخلاف دیگر زمینه‌ها، در اغلب کشورها، این دولت است که متولی خرید و فروش تسلیحات است و هیچ کشور تولیدکننده سلاح، بازاری در آمریکا ندارد، در نتیجه فشارهای پیشین در این زمینه کارایی نخواهند داشت.
ایالات متحده البته می‌تواند از فشارهای سیاسی دیگر در این زمینه استفاده کند، اما از سویی، کشورهایی که ممکن است به ایران سلاح بفروشند، احتمالا کشورهایی خواهند بود که پیش از این نیز در چالش با آمریکا بوده‌اند و به‌طور مشخص از روسیه و چین در این میان نام برده می‌شود. از سوی دیگر آمریکا در دوران ترامپ در زمینه ایران تماما یک‌جانبه پیش رفته و حتی متحدان اروپایی خود را نیز با ابزارهای فشار و تهدید همراه کرده است، ازاین‌رو مشخص نیست تا چه میزان همراهی آنها در زمینه فشار احتمالی به فروشنده‌های سلاح به ایران را با خود داشته باشد و کشورهایی مثل روسیه و چین احتمالا آسیب‌پذیری کمتری نیز در این زمینه داشته باشند.
متحدان اروپایی ایالات متحده، هرچند در روزهای گذشته با پیشنهاد قطع‌نامه‌ای که در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تصویب شد، در بحث همکاری ایران و آژانس با آمریکا همراه شده‌اند، اما با صدور بیانیه‌ای رسما مخالفت خود را با تلاش آمریکا در این زمینه و به‌طور کلی در زمینه مقابله با برجام اعلام کرده‌اند. گاردین نیز در روزهای گذشته با تحلیلی بار دیگر اشاره کرد که کشورهای اروپایی در مسئله ایران در انتظار انتخابات آمریکا و تعیین تکلیف دولت آینده این کشور هستند. با توجه به اعلام قصد جو بایدن، رقیب دموکرات دونالد ترامپ، به بازگشت به برجام و مقابله با ایران، اروپایی‌ها قصد دارند آنچه را از برجام باقی مانده، حفظ کنند تا در صورت پیروزی بایدن، مسیر آسان‌تری برای ازسرگیری تعامل با ایران و حل اختلافات پیش‌رو باشد، ازاین‌رو که در صورت برهم‌خوردن کامل توافقی که بعد از دهه‌ها بدبینی بین دو طرف امضا شده، چالش‌هایی جدی در این مسیر ایجاد خواهد شد.
هشدار دوباره پمپئو به دنیا و واکنش ایران و چین
در آستانه همین جلسه، وزیر خارجه ایالات متحده بار دیگر به ادعاهای خود درباره خطرات لغو تحریم تسلیحاتی ایران پرداخت. پمپئو که ماه‌ها پیش با انتشار یک شمارش معکوس در توییتر هشدارهای این‌چنینی در این زمینه را برای اقناع متحدان آمریکا کلید زده بود، در توییتر نوشت: «اگر تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران در اکتبر منقضی شود، ایران می‌تواند جنگنده‌هایی هوایی مانند SU-۳۰ روسیه و J-۱۰ چین را خریداری کند. با جنگنده فوق‌کشنده، اروپا و آسیا در چنگ ایران خواهند بود. آمریکا نمی‌گذارد چنین اتفاقی بیفتد».
این توییت واکنش وزیر خارجه ایران را در پی داشت که به کنایه به ایرادی در محاسبات پمپئو اشاره کرد. محمدجواد ظریف نوشت: «آقای پمپئو آن‌قدر از گمراه‌کردن جهان ناامید شده که ادعا می‌کند در ماه اکتبر پیش‌رو، ایران هواپیماهای جنگنده می‌خرد و سپس آنها را فراتر از بُرد یک‌طرفه‌شان به پرواز درمی‌آورد. شاید او بتواند به ما بگوید که این جنگنده‌ها چگونه حتی با اتمام سوختشان به ایران بازمی‌گردند!».
نمایندگی دائمی چین در سازمان ملل نیز به ادعای پمپئو واکنش نشان داد. به گزارش ایسنا، نمایندگی دائمی چین در سازمان ملل در صفحه توییترش درباره ادعای مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا درباره ایران نوشت: «شما گمان می‌کنید که می‌دانید کدام کشور بزرگ‌ترین صادرکننده تسلیحات است. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل درباره لغو اقدامات محدودکننده تسلیحاتی علیه ایران شفاف است». نمایندگی چین در ادامه مطرح کرد: «فشار یک‌جانبه و سیاسی آمریکا در راستای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به هیچ‌جا نخواهد رسید».
ساعاتی پس از این موضع‌گیری‌ها از سوی دو کشور بود که ظریف با همتای چینی خود تماسی تصویری داشت. سفیر چین در تهران با توییتی از برگزاری این گفت‌وگوی وزیر خارجه ایران با وانگ یی خبر داد. پس از این گفت‌وگو ظریف در توییتی به زبان چینی نوشت: «در آستانه جشنواره قایق اژدهای چین، بسیار خوشحالم که یک جلسه ویدئویی با مشاور وزیر امور خارجه چین و وانگ یی برگزار کردم. ما درباره تعمیق همکاری‌های استراتژیک جامع دو کشور، تعمیق برنامه همکاری ۲۵ساله دوجانبه و تقویت پشتیبانی متقابل در امور بین‌الملل به توافق رسیدیم. همه ما مجددا حمایت خود را از توافق هسته‌ای ایران، چندجانبه‌گرایی و حقوق بین‌الملل تأیید می‌کنیم و به‌طور مشترک با یک‌جانبه‌گرایی و تضعیف توافق هسته‌ای ایران مخالف هستیم. از این فرصت استفاده می‌کنیم و برای دوستان چینی جشنواره شادی را آرزو داریم».
گزارش وزارت خارجه آمریکا از اقدامات هسته‌ای ایران
در همین حین وزارت خارجه ایالات متحده گزارش سالانه‌اش درباره فعالیت‌های هسته‌ای کشورها را منتشر کرده است. این گزارش که به نام «تعهد کشورها به کنترل تسلیحاتی، پیمان منع گسترش تسلیحاتی و خلع سلاح هسته‌ای و تعهدات ۲۰۲۰» منتشر شده است، حاوی بخش‌های مختلفی در ارزیابی پایبندی کشورها به پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای موسوم به ان‌پی‌تی است و به‌طور مفصل به بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و ارزیابی از تعهد ایران درباره چنین تعهداتی و مطابقت آن با بررسی‌های فنی آژانس پرداخته است.
در جای‌جای این گزارش، اتهامات و ابهاماتی که ایالات متحده علیه برنامه هسته‌ای ایران به‌ویژه در زمینه همکاری با آژانس دارد، تکرار می‌شود و چندین‌بار نیز به ادعاهای اسرائیل در این زمینه استناد می‌شود. بااین‌حال در این گزارش آمده است: «در دوره این گزارش، ارزیابی ایالات متحده همچنان این است که ایران درحال‌حاضر مشغول فعالیت‌های کلیدی مربوط به طراحی و ساخت سلاح هسته‌ای نیست».
بیشتر بخوانید: قطعنامه پیشنهادی آمریکا اشتباهی ویرانگر برای شورای امنیت است
بااین‌حال گزارش همچنان تأکید می‌کند ایران باید درباره ابهام‌ها پاسخ‌گو باشد: «همان‌طورکه در گزارش دسامبر ۲۰۱۵ (دی ۹۴) آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره مسائل برجسته گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران اشاره شده است، ایران همچنان به سؤال‌های مهمی درباره گذشته برنامه هسته‌ای‌اش پاسخی نداده است». این گزارش به امکان وجود مواد هسته‌ای و فعالیت‌های اعلام‌نشده در ایران با استناد به گزارش نوامبر ۲۰۱۹ از سوی سرپرست مدیر کل آژانس اشاره کرده و نوشته این مسئله نگرانی‌هایی جدی درباره پایبندی ایران به تعهداتش در قبال نظام بازرسی و تأیید استفاده صلح‌آمیز مواد هسته‌ای به‌عنوان بخشی از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ان‌پی‌تی و نیز بند سوم معاهده ان‌پی‌تی مطرح می‌کند.
وزارت امور خارجه آمریکا در بخش دیگری از این گزارش همچنین از پیشرفت‌های ایران در برنامه هسته‌ای‌اش ابراز نگرانی کرده و گفته: «آمریکا همچنین نگرانی‌هایی دارد که گام‌هایی که ایران در راستای گسترش برنامه غنی‌سازی اورانیوم برداشته در حال افزودن بر دانش آن بوده است. تجربه‌ای که ایران از ظرفیتش برای ساختن سانتریفیوژهای پیشرفته کسب می‌کند، نشان‌دهنده دانشی برگشت‌ناپذیر است که در نهایت می‌تواند درصورتی‌که تصمیمی برای دستیابی به سلاح هسته‌ای وجود داشته باشد، به کوتاه‌کردن بازه برای ایران کمک کند».
این گزارش می‌افزاید: «با وجود نگرانی‌ها درباره همکاری پادمانی ایران که از جانب آژانس در پنج ماه گذشته مطرح شده است، ما تأکید کرده‌ایم که ایران باید فورا به همکاری در زمینه معاهده‌های پادمانی‌اش و پایبندی به آنها ادامه دهد. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه، به‌وضوح گفته است که ایران باید به‌عنوان بخشی از هر توافق جدید و جامع، انکار فعالیت‌های هسته‌ای‌اش در گذشته را متوقف کرده و توضیح دهد که چرا تاریخچه برنامه هسته‌ای‌اش در گذشته را بایگانی می‌کرد».