رویداد۲۴ روز گذشته (جمعه) اولین دادگاه رسیدگی به پرونده قتل فجیع جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی در استانبول آغاز شد و ۲۰ شهروند عربستان در این دادگاه به اتهام دست داشتن در قتل او مورد محاکمه قرار گرفتند. بر اساس گزارش رسانه‌های خارجی، هیچ یک از این ۲۰ تن در جلسه اول دادگاه حضور نداشتند چرا که عربستان سعودی اجازه استرداد آن‌ها به ترکیه را نداده است.
در بخشی از این جلسه، مسئول فنی کنسولگری عربستان در استانبول درباره روزی که خاشقچی به قتل رسید، به دادگاه می‌گوید: روز دوم اکتبر ساعت ۲ بعد از ظهر از او خواسته‌اند که تنور گازی باغ محل سکونت محمد القطیبی سرکنسول عربستان در استانبول را برای باربیکیو روشن کند. ۵-۶ نفر نیز در آن محل حضورداشتند. او گفته من تنور را روشن کردم و این افراد با هم حرف میزدند. من به شوخی گفتم که اگر داخل این تنور بیوفتید کباب می‌شوید.
جزئیات نخستین جلسه دادگاه قتل خاشقچی
بر اساس گزارش خبرنگاران حاضر در جلسه روز گذشته دادگاه در استانبول، در جریان جلسه استماع، «خدیجه چنگیز» نامزد خاشقچی اعلام کرد در همان ساعات اولیه که پشت در سرکنسولگری منتظر بازگشت نامزدش بوده متوجه شده که یک جای کار می‌لنگد.
خدیجه چنگیز و جمال خاشقجی
او گفته: یک فرد ۲۵-۳۰ ساله از کنسولگری بیرون آمد. او به شدت مضطرب بود و ترس از چهره اش می‌بارید. او گفت من همه اتاق‌ها را گشتم هیچ‌کس نبود، اما نمی‌توانست به چهره من نگاه کند. من چنان ترسی را تجربه کردم که هرگز در زندگی‌ام تجربه نکرده بودم. این فقط ترس نبود، وحشت بود.
چنگیز در ادامه جلسه دادگاه از اکرم سلطان یکی از کارکنان کنسولگری عربستان به عنوان کسی که از خاشقجی خواسته بود روز دوم اکتبر به کنسولگری سر بزند نام برد و گفت: آن‌ها در واقع او را با روشی خائنانه و فریبکارانه احضار کردند. آن‌ها به تصویر مهمی خدشه وارد کردند. آن‌ها به اسلام و عدالت ضربه زدند.
دوست خاشقچی: القحطانی با خاشقجی از طریق واتس آپ در ارتباط بود
در ادامه یاسین آکتای مشاور اردوغان و یکی از دوستان نزدیک خاشقجی نیز درباره انتقادات خاشقجی به محمد بن سلمان و سیاست‌های او در زمینه جنگ یمن و بایکوت قطر توضیحاتی را در جلسه دادگاه ارائه داده است.
به گفته آکتای، القحطانی با جمال خاشقجی از طریق واتس آپ در ارتباط بوده و به او گفته که باید دست از این حرف‌ها بردارد و به عربستان برگردد. آکتای گفته من به جمال توصیه کرده بودم که روز دوم اکتبر به کنسولگری نرود، چون ممکن است این یک تله باشد، اما او توصیه مرا جدی نگرفت.
مرخصی اجباری به کارمندان کنسولگری در روز قتل خاشقچی
بر اساس گزارش نیویورک تایمز از جلسه دادگاه خاشقجی، هفت شاهد دیگر نیز از کسانی که در کنسولگری عربستان کار می‌کردند روز جمعه در دادگاه حاضر شدند. چند تن از کارکنان اذعان کردند که به آن‌ها دستور داده شده بوده که به رزیدانس سرکنسول نروند. این ساختمان یک خیابان پایین‌تر از کنسولگری واقع شده بود.
سی ان ان درباره جزئیات این جلسه دادگاه نیز نوشت: خدمه زن، دو راننده و یک کارمند فنی سرکنسولگری همگی در دادگاه اذعان کرده‌اند که روز دوم اکتبر به آن‌ها گفته شده نزدیک محل قتل پیدایشان نشود.
فنی کار کنسولگری: به من گفتند برای باربیکیو فر را روشن کنم
زکی دمیر، تکنسین ترک در جلسه دادگاه گفته روز دوم اکتبر سرکنسول ابتدا به او گفته تعمیراتی در ساختمان در جریان است بعد ساعت ۲ بعد از ظهر از او خواسته اند که فر باغ محل رزیدانس محمد القطیبی سرکنسول عربستان در استانبول را برای باربیکیو روشن کند. ۵-۶ نفر آنجا بودند.
او گفته من تنور را روشن کردم و این افراد با هم حرف میزدند. من به شوخی گفتم که اگر داخل این تنور بیوفتید کباب می‌شوید. دمیر گفته: فضا به شدت رعب آور بوده. من هر لحظه دوست داشتم محیط را ترک کنم. به محض اینکه فر را روشن کردن آنجا را ترک کردم. دمیر می گوید زمانی که به رزیدانس سرکنسول برگشته متوجه شده مرمر‌های اطراف فر سفید شده‌اند.
الجزیره در گزارش خود از جلسه دادگاه به نقل از دمیر نوشته او تعداد زیادی سیخ گوشت و یک باربیکیوی کوچک علاوه بر فر در باغ رزیدانس سرکنسول دیده است.
دمیر گفته زمانی که یک ماشین با شیشه دودی از در گاراژ بیرون میرفت من کمک کردم و در را باز کردم. ماشین به سرعت باغ سرکنسول را ترک کرد. از این گذشته او متوجه شده که رنگ مرمر‌های اطراف فر با یک ماده شیمیایی قوی تغییر کرده است.
بر اساس متن کیفرخواست، راننده سرکنسول گفته روز دوم اکتبر سرکنسول از یکی از رستوران‌های محلی گوشت کبابی سفارش داده است. هاکان گوون راننده سرکنسول در جلسه روز گذشته دادگاه گفته روز ۸ اکتبر القطیبی سرکنسول عربستان در استانبول و خانواده اش را به فرودگاه رسانده. القطیبی به او گفته که به زودی برمی‌گردد.
هیات قضایی این دادگاه اعلام کرده جلسه بعدی دادگاه روز ۲۴ نوامبر برگزار خواهد شد. به گفته اگنس کالامارد گزارشگر ویژه قتل‌های غیر قانونی سازمان ملل که روز گذشته برای شرکت در دادگاه به استانبول سفر کرده بود گفته دادگاه ترکیه تنها شانس برقراری عدالت در پرونده قتل خاشقجی است.
کالامارد گفته امیدوار است که جریان رسیدگی به پرونده زنجیره فرمان این قتل را برای همه افشا کند. دادگاه باید نتیجه بررسی‌های انجام شده درباره تلفن همراه و کامپیوتر خاشقجی را افشا کند و معلوم شود آیا این دستگاه‌ها هک شده بودند یا نه.
او همچنین گفته نتیجه این دادگاه از این حیث برای جهان اهمیت دارد که همه باید بدانند هیچ کس نمیتواند یک روزنامه نگار را به قتل برساند و قسر در برود. کالامارد با اشاره مستقیم به محمد بن سلمان گفته: ما باید نشان دهیم که او تاوان کارش را پس میدهد.
کالامارد بعد از پنج ماه بررسی درباره مرگ خاشقجی به این نتیجه رسیده بود که این قتل کاملا برنامه ریزی شده و به دستور مقامات عالی رتبه عربستان سعودی انجام شده است. مقامات سازمان سیا نیز پیشتر به این نتیجه رسیده بودند که قتل خاشقجی رسما به دستور محمد بن سلمان انجام گرفته است.
بر اساس اسناد ارائه شده در دادگاه و کیفرخواستی که ترکیه تهیه کرده، جمال خاشقجی به خاطر مقالات، سخنرانی‌ها و کنفرانس‌هایی که در آن شرکت میکرده، از نظر مقامات سعودی به عنوان یک تهدید علیه امنیت ملی عربستان سعودی شناخته شده و در صدد براندازی بوده است.
به گزارش بی بی سی ورلد، در کیفرخواستی که در دادگاه قرائت شده گفته شده: مقامات سعودی قصد داشتند خاشقجی را به کشور برگردانند و اگر او قبول نکرد قرار بود او را بکشند.
متهمان چه کسانی هستند؟
دولت عربستان پس از افشاگری‌های پی در پی ترکیه و فشار افکار عمومی در نهایت ۱۱ تن را به جرم قتل خاشقجی بازداشت کرد و ۵ تن از آن‌ها را به اعدام محکوم کرد، اما هیچ یک از مقامات ارشد عربستان مسئول این قتل شناخته نشدند. مدارک ترکیه، اما نشان میدهد ۱۸ تن در قتل خاشقجی دست داشته اند. دو نفر دیگر از ۲۰ نفری که در دادگاه روز گذشته متهم شناخته شدند احمد الاثیری معاون سابق اطلاعات سعودی و سعود القحطانی مشاور پیشین محمد بن سلمان اند.
تصویر سعود القحطانی (سمت چپ) و احمد الاثیری (سمت راست)
وکیل تسخیری متهمان در دادگاه ترکیه گفته موکلان او اتهامات وارده را نپذیرفته و در دادگاه حاضر نمی‌شوند. بازپرسان سعودی گفته اند اثیری به دلیل فقدان مدارک کافی و القحطانی به بعد از بازجویی‌ها از اتهامات مبری شده اند.
در ماه مارس بازپرسان استانبول اعلام کرده بودند که بر اساس شواهدی که از رکورد‌های مکانی تلفن همراه متهمان به دست آورده اند زمان ورود و خروج آن‌ها به ترکیه و حضورشان در کنسولگری را متوجه شده اند. مدارک همچنین از طریق بررسی اتاق‌های محل اقامت متهمان در هتل، محل رزیدانس کنسول، لپ تاپ و تلفن همراه خاشقجی و گفته‌های شاهدان جمع آوری شده است.
خاشقچی چطور کشته شد؟
خاشقچی در اکتبر ۲۰۱۸ در حالی که برای کاغذبازی‌های مربوط به ازدواجش با هاتیک چنگیز نامزد ترک تبارش به کنسولگری عربستان در استانبول رفته بود کشته شد. جسد او هرگز پیدا نشد.
این شهروند عربستانی ۵۹ ساله برای رسانه‌هایی نظیر واشنگتن پست مطلب می‌نوشت و از منتقدان محمد بن سلمان ولیعهد سعودی بود. کشته شدن خاشقجی و افشاگری‌های ترکیه درباره قتل او توسط عوامل کنسولگری عربستان، تصویری که بن سلمان سعی داشت از خود به عنوان یک رهبر جوان نواندیش و مصلح اجتماعی و اقتصادی بسازد را خدشه دار کرد.
بعد از ا
نتشار رکورد مربوط به مکالمات انجام شده درون کنسولگری عربستان توسط مقامات اطلاعاتی ترکیه، نماینده سازمان ملل، کالامارد رسما به این نتیجه رسید که خاشقجی به طرز وحشیانه‌ای مثله شده است.
مقامات عربستانی در اولین واکنش اعلام کردند این روزنامه نگار در یک عملیات خودسرانه توسط تیمی از ماموران کشته شده است.
دادستان عمومی عربستان سعودی مدعی شد که قتل خاشقجی به دستور رییس تیم مذاکراتی که برای برگرداندن خاشقجی به عربستان اعزام شده بود انجام گرفته.
واکنش جهان به قتل خاشقجی
در پی قتل خاشقجی، اولین واکنش دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا، حمایت از محمد بن سلمان در برابر اتهام دست داشتن در این قتل بود.
بولتون در کتاب خاطراتش به این مساله اشاره کرده و گفته هدف ترامپ از این حمایت‌ها منحرف کردن افکار عمومی از مساله رسوایی ایمیل شخصی ایوانکا ترامپ بوده است.
در کتاب خاطرات بولتون آمده: ترامپ
بیانیه مطبوعاتی‌ای را بعد از کشته شدن جمال خاشقجی در حمایت از محمد بن سلمان قرائت کرد تا افکار عمومی را از رسوایی ایمیل ایوانکا که در آن صد‌ها ایمیل از ایمیل شخصی اش به مشاوران کاخ سفید و مقامات کابینه زده بود و قانون فدارل را نقض کرده بود پرت کند.
بر اساس آنچه بولتون گفته، ترامپ به مشاورانش گفته این بیانیه برای پرت کردن حواس‌ها از ایوانکا بود. بولتون گفته ترامپ ترجیح داده شخصا این بیانیه را بخواند و از عربستان حمایت کند. این در حالی است که همزمان
گزارش‌های سازمان سیا نشان میداد که محمد بن سلمان رسما دستور قتل خاشقجی را داده است.
ترامپ در آن بیانیه معروف خود گفته بود: شاید محمد بن سلمان از این واقعه خبر داشته شاید هم نداشته. ما هرگز واقعیت را درباره قتل آقای خاشقجی نمی‌فهمیم و روابط ما با پادشاهی عربستان سعودی است (نه محمد بن سلمان).
با وجود اینکه در پی قرائت این بیانیه آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا به این نتیجه رسیدند که دستور مستقیم قتل خاشقجی از سوی محمد بن سلمان ولیعهد عربستان صادر شده، ترامپ هیچ وقت حرفش را پس نگرفت. همزمان با شروع دادگاه‌های پرونده قتل خاشقجی، مقامات کانادایی به یک شهروند عربستانی ساکن در کانادا نسبت به احتمال در خطر بودن جان او توسط مقامات سعودی هشدار داده است.
گاردین در گزارشی نوشته: به عمر عبدالعزیز فعال سیاسی ۲۹ ساله سعودی که رابطه نزدیکی با جمال خاشقجی داشته هشدار داده اند که ممکن است جانش درخطر باشد و از این رو مقامات کانادایی به او پیشنهاد کمک کرده اند.
این فعال سیاسی که نیم میلیون دنبال کننده در توییتر دارد علنا علیه دولت محمد بن سلمان سخنرانی میکند. مقامات کانادایی معتقدند تلفن همراه او توسط یک شبکه مرتبط به سعودی‌ها هک شده است.
در نهایت، شروع فرآیند دادگاه نشان میدهد ترکیه و رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور این کشور قاطعانه تصمیم دارند پرونده خاشقجی را ادامه دهند. گفته میشود اردوغان شخصا خاشقجی را می‌شناخته، اما
روند پیگیری موضوع از جانب ترکیه به نظر فراتر از دغدغه‌های شخصی رییس‌جمهور ترکیه است. این فرآیند رسما به روابط میان ترکیه و عربستان سعودی مرتبط است.
به عقیده تحلیلگران، اردوغان عملا درگیر یک جنگ نیابتی با عربستان سعودی در منطقه است. او رسما از این موقعیت برای بی اعتبار کردن محمد بن سلمان و رسیدن به نتیجه مطلوب خود استفاده میکند.