رویداد۲۴ دانشگاه علوم پزشکی ایران که بیش از ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر از جمعیت شهر و استان تهران را تحت پوشش خدمات بهداشتی و درمانی خود دارد، بعد از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دومین دانشگاه بزرگ کشور در ارائه خدمات به جمعیت تحت پوشش در کشور است. بر همین اساس، با جلیل کوهپایه زاده رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران، پیرامون ویروس کرونا، از روزهای ابتدایی که وارد کشور شد تا امروز، به گفتگو نشستیم.
پیش‌بینی گستردگی بیماری دور از تصور بود
واقعیت این است که این گستردگی و این حجم از ابتلا را کسی در دنیا پیش بینی نکرده بود و همه فکر می‌کردند کرونا هم مانند ورژن‌های قدیمی تر یعنی سارس و مرس در مناطق محدود شایع می‌شود و تبدیل به یک پاندمی و درگیری فراگیر در دنیا نخواهد شد، اما شد.
ما هم پیش بینی می‌کردیم که کرونا به ایران برسد اما نه با این میزان بیماری‌زایی بالا و کشندگی زیاد. در واقع چون پیش بینی‌های ما بر پایه مستندات و تجربه‌های قبلی نبود، باید گفت که تا حدی غافلگیر شدیم. با توجه به اینکه درمان قطعی برای کرونا وجود نداشت و الان هم ندارد، آن موقع آمادگی ما برای مراقبت از بیماران کم بود و از سوی دیگر رعایت بهداشت فردی و فاصله گذاری اجتماعی در ابتدا جدی گرفته نمی‌شد، بنابراین متاسفانه در شروع، آسیب ما زیاد بود.
اولین مبتلا به کرونا
اوایل اسفند ۹۸ با مراجعه چند بیمار با علائم کرونا در بیمارستان‌های خصوصی در حوزه دانشگاه علوم پزشکی ایران، سیستم ما نسبت به این موضوع حساس شد و اتفاقاً متوجه شدیم که همه آنها از قم به تهران آمده بودند. بعد از آن بود که مراجعه افراد علامت دار به بیمارستان‌های دولتی هم زیاد شد. ابتدا بیماران را به بیمارستان شهدای یافت آباد ارجاع دادیم اما آنقدر گستره بیماری زیاد شد که بیمارستان شهدای یافت آباد دیگر به تنهایی حریف این حجم مراجعه نبود. بنابراین بلافاصله بیمارستان‌های بزرگ‌تر مانند حضرت رسول (ص) و فیروزگر در تهران و فیروزآبادی در شهر ری و امام سجاد (ع) در شهریار، مبتلایان کرونا را پذیرش کردند. در هفته‌های بعد ۱۲ بیمارستان از ۱۷ بیمارستان دولتی دانشگاه علوم پزشکی ایران و حتی یک سوم بیمارستان‌های خصوصی که در منطقه دانشگاه قرار دارند، درگیر کرونا شدند.
غافلگیر شدیم
ما غافلگیر شدیم اما سطح غافلگیری در کشورهای مختلف، متفاوت است. اگر بخواهیم مقایسه کنیم نسبت به خیلی از کشورها کمتر غافلگیر شدیم ولی در کل غافلگیر شدیم. چون در ابتدا از ویروس عقب افتادیم. مهم‌ترین دلیلش هم دوره کمون ۵ تا ۱۰ روزه کرونا بود، دوره‌ای که ویروس در بدن فرد وجود دارد اما فرد علامتی ندارد. این افراد بی علامت می‌توانند سایر افراد را مبتلا کنند، بنابراین تا بیاییم کار بکنیم افراد زیادی از جامعه مبتلا شده بودند. علاوه بر این اقلامی که قرار بود از خارج کشور وارد شوند مانند کیت‌های حفاظت فردی و ماسک N ۹۵ با وجود اینکه پول آنها پرداخت شده بود، به خاطر تحریم‌ها به دستمان نرسیده بود.
این میزان بروز و سرعت واگیرداری برای کرونا تصور نمی‌شد تا کشور خواست پاسخ مناسب به این بحران بدهد، یک مقدار زمان را از دست دادیم. اما خوشبختانه در استان تهران، بحران بهتر مدیریت شد و با درایت دکتر نمکی؛ وزیر بهداشت در همان ابتدا دکتر زالی؛ رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به عنوان فرمانده ستاد کرونا در استان انتخاب شد و در این مدت دو دانشگاه علوم پزشکی ایران و تهران با حفظ حریم خود با ایشان همکاری خوبی داشتند و این یکی از دلایل موفقیت مدیریت کرونا در استان تهران است. به طوری که با وجود جمعیت زیاد، میزان ابتلا و کشندگی در استان تهران در مقایسه با خیلی از استان‌های دیگر کمتر بود و میانگین سن افراد فوت شده هم بالا است.
بیشتر بخوانید: کرونا در پاییز و زمستان بدتر خواهد بود/ دو گروه از جوانان شدیدا مبتلا می‌شوند
اولین اقدام
اولین اقدام ما در همان هفته اول اسفند ۹۸، تشکیل ستاد بحران بود، جلسات این ستاد روزانه برگزار می‌شد. همزمان هم با وزارت بهداشت در ارتباط بودیم و اولین دستور تهیه سریع کیت‌های حفاظت فردی برای کارکنان و همچنین مردمی که به مراجعه می‌کردند، بود. تعدادی از این کیت‌ها را دپو کرده بودیم، تعدادی از طریق مدد خریداری شده بود و حتی به دنبال تولید هم رفتیم.
مهم‌ترین فعالیت‌ها
اقدامات زیادی انجام شده، علاوه بر شکل‌گیری ستاد بحران در دانشگاه علوم پزشکی ایران، به کمک بسیج جامعه پزشکی یک سیستم ستاد بحران مرکزی شکل گرفت که ماهیت رصدخانه‌ای خودش را به یک ستاد بحران تبدیل کرد. آنها در این ستاد تمامی اطلاعات را از نرم افزارهای بهداشتی و درمانی می‌گرفتند و ترکیب این اطلاعات را در اختیار معاونت درمان و بهداشت قرار می‌دادند. به طور مثال چند تا بیمار در روز و در کدام بیمارستان‌ها بستری شده‌اند. اطلاعات سامانه ۴۰۳۰ هم را دریافت می‌کردند و افراد رصد می‌شدند که مثلاً کجا ساکن هستند و با چه کسانی در ارتباط هستند؟ مشاوره تلفنی به آنها داده می‌شد. در مجموع این ستاد بحرانی که به صورت خودجوش شکل گرفت الان یکی از دستاوردهایی است که بنا داریم، حفظش بکنیم.
بیش از ۸۰ پروژه تحقیقاتی در این فرصت کم در کمیته علمی و پژوهشی تصویب شدند، بودجه گرفتند و پژوهشگران کار را شروع کردند. در این مدت شاهد طراحی و ساخت فناوری‌های خوبی در دانشگاه بودیم، مانند ماسک حرفه‌ای بیولوژیک، سیستم‌های ضدعفونی اُزن و تجهیزات مختلف مرتبط با درمان بیماری‌های حاد تنفسی و همچنین تلاش برای تولید واکسن و دارو در حال انجام است. در بخش تجهیزات پزشکی هم سعی کردیم تا امکانات فناورانه را با همت معاونت غذا و دارو و معاونت پژوهشی توسعه بدهیم.
برای آموزش‌های تئوری و بالینی به صورت مجازی در این مدت برنامه‌ریزی جدی تری انجام شد. برخی دانشجویان هم که برای ادامه پروژه‌هایشان در دانشگاه حضور داشتند، داوطلبانه کمک زیادی کردند. در بیمارستان‌ها حماسه‌ای رخ داد، تیم پزشکی اعم از استاد، دانشجو، پزشک، پرستار، کارکنان خدمات، حراست و روابط عمومی همگی تلاش کردند. به ویژه در ایام عید بدون توقف، ایثارگرانه خدمت به مردم را رها نکردند.
در حوزه بهداشت با سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی اولیه توانستیم خدمات سطح یک بهداشتی را برای نزدیک به هشتاد درصد از جمعیت ۵ میلیون و ۳۵۰ هزار نفری منطقه تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی ایران ارائه دهیم.
دستاورد دیگری که باید به آن اشاره کنم، جلب مشارکت‌های مردمی در این ایام بود، مردم خیلی به ما کمک کردند، نمونه آن راه اندازی دو طبقه از ساختمان جدید بیمارستان فیروزآبادی در شهر ری در روزهای تعطیل عید بود که کمک مردم و مشارکت بسیجی‌وار مردم شهرری بسیار موثر بود.
اگر به گذشته برگردید
در اولین اقدام حتماً برنامه مدیریت بحران دانشگاه را یک بار دیگر بازنگری می‌کنیم تا آمادگی بیشتری برای مواقع بحران داشته باشیم. دوم اینکه در تهیه امکانات و اقلام حفاظت فردی مورد نیاز در مواجهه با بیماری‌های حاد تنفسی به گونه‌ای عمل می‌کنیم تا دچار کمبود نشویم و سوم اینکه برای آموزش و آمادگی مدیران و کارکنان دانشگاه برنامه‌ریزی می‌کنیم تا با تفکری آماده‌تر با بحران‌ها روبرو شوند.
تصمیمی که باعث پشیمانی شده باشد
بله، یکی از تصمیم‌های نسنجیده، این بود که اول فکر می‌کردیم فراوانی بیماری خیلی زیاد نیست و یکی از بیمارستان‌های کوچک را برای رسیدگی به بیماران در نظر گرفتیم. اما بعد متوجه شدیم اولاً فراوانی این بیماری زیاد است و دوماً به خاطر وسعت این بیماری امکان پاسخگویی مراجعه کنندگان در بیمارستان‌های کوچک به خوبی مهیا نیست چون زیرساخت لازم را ندارند. بنابراین به سمت بیمارستان‌های بزرگ‌تر رفتیم.
بازگشایی‌ها و افزایش موارد ابتلا
بله، البته بخشی از این میزان افزایش، به این علت است و بخشی دیگر به دلیل افزایش تعداد آزمایش‌های تشخیصی مولکولی و شناسایی بیشتر بیماران مبتلا در کشور است. ولی خوشبختانه در مرگ و میر، آمار بالاتر از گذشته نیست بلکه افزایش در آمار ابتلا داریم.
به نظر من در حال حاضر آمادگی ۷۰ تا ۸۰ درصدی داریم در حالی که در روزهای اول فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد آماده بودیم. همین مقدار هم ناشی از تجربه قبلی ما در مورد آنفلوانزا بود.
هم برای واکسن و هم دارو، کارهایی خوبی در حال انجام است اما هنوز به محصول نرسیده، باید صبر کنیم تا نتایج آن معلوم شود. حداقل در مورد دو تا از پژوهش‌ها، من فکر می‌کنم در ماه‌های آینده خبرهای خوبی بشنویم.