رویداد۲۴ کوسه ماهیان از رده ماهیان غضروفی اند که قدمت پیدایش آن‌ها بر روی زمین به حدود ۴۰۰ میلیون سال قبل باز می‌گردد و بیش از ۴۵۰ گونه زنده از آن‌ها تا به حال توصیف شده است.
۴۶ گونه کوسه ماهی در آب‌های ایران زندگی می‌کنند
کوسه ماهیان مدت‌های طولانی از نظر انسان به عنوان موجودات کم ارزش به حساب آمده‌اند ما به واقع این‌طور نیست. بیشتر آن‌ها شکارچیانی هستند که از بی مهرگان بزرگ و ماهیان تغذیه می‌کنند و بدین سبب نقش اساسی در حفظ‌ها زنجیره غذایی و تعادل زیستی در دریا را نمایند ایفا می‌کنند. به مناسب روز ۲۴ تیرماه «روز آگاهی از کوسه‌ها» به سراغ صابر وطن دوست، عضو هیأت علمی دانشگاه و نایب رئیس انجمن ماهی شناسی ایران رفتیم تا از گونه‌های کوسه ماهیان ایران بیشتر بدانیم. وی با اشاره به اینکه کوسه ماهیان ایران در آب‌های جنوبی کشورمان (خلیج فارس و دریای عمان) پراکنش دارند و بر طبق بررسی‌های محققین اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) حدود ۴۶ گونه از آن‌ها در آب‌های کشورمان گزارش شده‌اند. گفت: متأسفانه کوسه‌ها از گذشته نه چندان دور به علت سودجویی استفاده از گوشت، روغن سرشار از ویتامین، باله ها، پوست، دندان‌ها و به دلیل ذهنیت، شناخت نادرست و وحشت بی مورد که از این حیوان وجود دارد مورد هجوم بی‌رحمانه بشر قرار گرفته‌اند.
۱۳ گونه از کوسه ماهیان ایرانی در لیست گونه‌های در معرض انقراض
وی افزود: این مسئله موجب کاهش ذخایر این آبزیان ارزشمند را موجب شده است، به طوری که هم اکنون در لیست سرخ IUCN ۱۳ گونه از کوسه ماهیان آب‌های کشورمان در طبقه در معرض خطر انقراض (Endangered) و ۴ گونه در طبقه به شدت در معرض خطر انقراض (Critically Endangered) دسته بندی شده‌اند.
گزارشی از حمله کوسه‌های ایرانی به انسان وجود ندارد
نایب رئیس انجمن ماهی شناسی ایران ۴ گونه در معرض خطر انقراض را برشمرد و گفت: چهار گونه کوسه به شدت در معرض خطر انقراض ایران عبارتند از: کوسه باله سفید اقیانوسی، ببر کوسه شنی، کوسه سرچکشی سر پهن و کوسه پوندی چری. هرچند در آب‌های کشورمان گونه‌هایی از کوسه‌ها مانند: کوسه ببری و گاو کوسه وجود دارند که گزارش حمله به انسان از طرف آن‌ها در سایر نقاط دنیا وجود دارد، ولی طی دهه‌های گذشته گزارش مستندی از حمله کوسه ماهیان به انسان در آب‌های کشورمان وجود ندارد.
تقاضای باله کوسه، بلای جانشان شده
وطن دوست با اشاره به اینکه تقریباً ۲۵ درصد کوسه ماهیان دنیا در معرض خطر انقراض قرار دارند و در دهه‌های اخیر جمعیت برخی از کوسه‌ها بیش از ۹۰ درصد کاهش داشته است که مهمترین دلیل آن صید بی رویه می‌باشد. اظهار داشت: تقاضا برای استفاده از اعضای بدن کوسه‌ها به خصوص باله‌ها موجب رونق صید این ماهیان و در نتیجه کاهش ذخایر آن‌ها شده است.
وی ادامه داد: میزان زادآوری کوسه ماهیان کم است و سن بلوغشان نیز بالا، فشار صیادی بر روی ذخایر این ماهیان خسارات جبران ناپذیری را موجب می‌شود.
سالانه ۱۰ هزار تن کوسه ماهی در آب‌های ایران صید می‌شود
این استاد دانشگاه با ابراز تأسف از اینکه در کشور ما نیز سالانه بیش از ده هزار تن از کوسه ماهیان طبق آمار رسمی صید می‌شوند بیان داشت: هر چند که کوسه ماهیان صید شده در آب‌های کشورمان به عنوان صید جنبی یا صید ضمنی شکار می‌شوند و عموماً به عنوان صید هدف نیستند، اما همین میزان از صید بر ذخایر شکننده این ماهیان ارزشمند تأثیر منفی بسزایی دارد.
به گفته این کارشناس این گونه ارزشمند به عنوان شکارچیان رأس هرم غذایی، با حفظ گونه‌های زیرین در زنجیره غذایی نقش مهمی در اکوسیستم دارند و به عنوان شاخصی برای سلامتی اقیانوس‌ها عمل می‌کنند. آن‌ها به از بین بردن افراد ضعیف و بیمار و همچنین حفظ تعادل با رقبا کمک می‌کنند تا از تنوع گونه‌ها اطمینان حاصل شود.
کوسه‌ها حافظ حیات دریایی هستند
وطن دوست خاطر نشان کرد: کوسه ماهی‌ها به عنوان شکارچیان، زیستگاه مکانی طعمه خود را تغییر می‌دهند، که باعث تغییر استراتژی تغذیه و رژیم‌های غذایی گونه‌های دیگر می‌شود. از طریق کنترل‌های مکانی و فراوانی، کوسه‌ها به طور غیرمستقیم زیستگاه‌های صخره‌های دریایی و مرجان‌ها را حفظ می‌کنند. از بین رفتن کوسه‌ها منجر به کاهش صخره‌های مرجانی، علفزار‌های دریایی و از بین رفتن ماهیگیری تجاری خواهد شد.
نایب رئیس انجمن ماهی شناسی ایران با بیان اینکه با بیرون آوردن کوسه‌ها از اکوسیستم صخره مرجانی، ماهی‌های شکارچی بزرگ‌تر مانند هامورها، به وفور افزوده می‌شوند و از گیاه‌خواران تغذیه می‌کنند. گفت: با داشتن گیاه‌خواران کمتر، ماکرو جلبک‌ها گسترش می‌یابند و بر بقای سیستم صخره تأثیر می‌گذارد.
وی افزود: با توجه به نقش کوسه ماهیان در سلامت اکوسیستم‌های دریایی لزوم حفظ ذخایر این گونه‌های ارزشمند بیش از پیش احساس می‌شود.
وطن دوست با اشاره به اینکه سازمان‌های مرتبط باید با برنامه‌ریزی مناسب و به‌کارگیری همه پتانسیل‌های موجود در کشور و منطقه باید در این مسیر گام بردارند. گفت: از آنجایی که مهمترین تهدیدات آن‌ها صید و صیادی است از این رو سازمان‌های مربوطه باید تدابیر نظارتی و تغییر در نحوه صید و مدیریت قوی‌تر، صید غیر مسئولانه و ضمنی این گونه‌ها را کنترل کنند.
لزوم تدوین برنامه حفاظتی کوسه ماهی از سوی یک مرجع بی طرف
وی مهمترین گام در راستای حفاظت از این ماهیان با ارزش را تدوین برنامه اقدام ملی حفاظت از کوسه ماهیان خواند و ابراز داشت: که در این برنامه نقش هر کدام از نهاد‌ها و سازمان‌ها مشخص شده و سایر اضلاع مثلث حفاظتی که جوامع محلی، بهره برداران، ذی‌نفعان و محققین، پژوهشگران هستند نیز در این موضوع دخیل خواهند شد.
وطن دوست خاطر نشان کرد: تدوین این برنامه توسط یک مرجع بی طرف مانند انجمن علمی ماهی شناسی کشور که مجمعی از متخصصین صاحب نظر دانشگاه‌ها و مراکز علمی پژوهشی کشور هستند می‌تواند اقدام مؤثری در راستای حفاظت از این ماهیان باارزش باشد.