آتش در شمال مرزهای ایران/ درگیری ارمنستان و آذربایجان بر سر چیست؟

رویداد۲۴چندین دهه است که دو جمهوری جدا شده از شوروی سابق بر سر منطقه ناگارنو-قره باغ با هم درگیرند. این منطقه از نظر بین المللی به عنوان بخشی از سرزمین آذربایجان شناخته شده، اما رسما تحت کنترل نیرو‌های قومی ارمنستان است. این دو کشوردر هفته گذشته بار دیگر درگیری‌هایی را آغاز کرده‌اند.

 

از زمان آتش‌بس سال ۱۹۹۴ بار‌ها در این نوار مرزی درگیری‌هایی رخ داده است. در سال ۲۰۰۷ مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه غیر الزام‌آوری را با ۳۵ موافق، ۷ رای مخالف و ۱۰۰ رای ممتنع تصویب کرد و در آن حاکمیت آذربایجان بر منطقه ناگورنو قره‌باغ را به رسمیت شناخت. تاکنون تلاش‌های متعدد برای میانجیگری و حل اختلاف بین دو طرف به نتیجه نرسیده است.

 

روز ۱۲ جولای آخرین سری از درگیری‌های دو کشور و اولین آن‌ها در چهار سال گذشته با حمله نیرو‌های آذربایجانی به استان شمالی تاووش ارمنستان آغاز شد. در اولین حمله چهار سرباز آذربایجانی کشته و ۷ سرباز آذربایجانی و ارمنی زخمی شدند.

 

برخی رسانه‌ها از کشته شدن بیش از ۶۰ تن در درگیری‌های مرزی خبر داده اند. نیویورک تایمز به نقل از منابع آذربایجانی از کشته شدن ۱۱ نیروی نظامی آذربایجان و یک شهروند عادی در سه روز گذشته خبر داده است. این رسانه از قول منابع ارمنستان نیز نوشته چهار نیروی نظامی آن‌ها روز پنجشنبه کشته شده است.

 

 

 

آخرین سری درگیری‌های مرزی آذربایجان و ارمنستان روز یکشنبه زمانی آغاز شد که نیرو‌های دو کشور در منطقه شمالی مرز مشترک بر روی هم آتش گشودند. مقامات هر دو طرف، طرف دیگر را آغاز گر درگیری می‌دانند. وزیر دفاع آذربایجان گفته دو تن از افسران عالی رتبه این کشور در جریان درگیری روز سه شنبه در کنار ۵ تن دیگر کشته شده‌اند. مقامات ارمنی نیز مدعی شده‌اند که پهپاد‌های آذربایجان حمله به شهر برد در استان تاووش ارمنستان را آغاز کرده و زیرساخت‌های عمرانی شهر را هدف قرار داده‌اند.

 

شوشان استپانیان سخنگوی وزارت دفاع ارمنستان گفته یکی از پهپاد‌های آذربایجان را سرنگون کرده‌اند. استپانیان نیرو‌های آذربایجان را به استفاده از سپر انسانی و استقرار تیربار در نزدیکی یکی از روستا‌های مرزی متهم کرده است.

 

او گفته طرف آذربایجانی مردم خودش را با تیربار محاصره کرده و از آن‌ها به عنوان سپر انسانی استفاده می‌کند اما نیرو‌های ارمنستان را متهم می‌کند که به سمت آن‌ها آتش گشوده‌اند. استپانیان تصویری از تیربار‌های مستقر در اطراف روستا را نیز در توییتر خود منتشر کرده است.

 

ارتش آذربایجان ادعای ارمنستان درباره سرنگونی پهپاد را رد کرده و مدعی شده نیروهایش یک پهپاد ارمنی را سرنگون کرده و سامانه تیربار ارمنستان را به همراه نیروهای نظامی‌اش نابود کرده است. همزمان دولت ارمنستان، آذربایجان را به حمله سایبری متهم کرده است.

 

نخست وزیر ارمنستان نیکول پاشینیان روز دوشنبه آذربایجان را به تحریک نیرو‌های ارمنی متهم کرده و هشدار داده که آذربایجان مسئول همه تبعات غیر قابل پیش‌بینی این حملات است.

 

الهام علی اف رییس جمهور آذربایجان اظهارات نخست وزیر ارمنستان را رد کرده و گفته این نیز یک اظهار نظر تحریک آمیز دیگر از جانب ارمنستان است و وعده داد که سرزمین ملی آذربایجان را در برابر اینگونه اظهارات حفظ خواهد کرد.

 

به گزارش رویداد۲۴ روز پنجشنبه الهام علی‌اف رئیس جمهوری آذربایجان و المار محمدیاروف وزیر امور خارجه این کشور را از کار برکنار کرد. این اقدام در پی انتقاد از عملکرد آقای محمدیاروف در پی درگیری‌ها با ارمنستان صورت گرفت. علی‌اف گفته که وزیر خارجه به اندازه کافی برای حل مناقشه ایجاد شده، تلاش نکرده است.

 

پس از چند ساعت آرامش، مقامات دو کشور بار دیگر امروز تایید کردند که درگیری بین ارتش ارمنستان و جمهوری آذربایجان از سر گرفته شده است. وزارت دفاع ارمنستان روز گذشته اعلام کرد که ارتش جمهوری آذربایجان «روستا‌های ارمنی را با خمپاره و توپ هویتزر هدف قرار داده است.»

---

بیشتر بخوانید: تظاهرات مردم باکو برای جنگ با ارمنستان +تصاویر

---

 

 

 

ترکیه که رابطه قومی و فرهنگی نزدیکی با آذربایجان دارد از باکو در این درگیری‌ها حمایت کرده است. تی آر تی ترکیه در گزارش خود درباره حوادث اخیر، ارمنستان را مقصر شناخته است.

 

آمریکا و روسیه که رییس گروه میانجی مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا است نیز سعی کردند در ماجرای درگیری قره باغ میانجی‌گری کرده و هرگونه استفاده دو طرف از خشونت را محکوم کردند.

 

سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه به صورت جداگانه از همتای ارمنی و آذربایجانی خود خواست که آتش بس فوری برقرار کنند. دیمیتری پسکوف سخنگوی ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه روز سه شنبه گفت مسکو نگران این درگیری‌هاست و آماده میانجی‌گری است.

 

آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل متحد نیز ابراز نگرانی کرده و استفان دوژاریک سخنگوی او در بیانیه‌ای اعلام کرده سازمان ملل خواستار پایان فوری درگیری‌هاست و از همه طرف‌ها می‌خواهد به سرعت اقداماتی برای کاهش تنش و جلوگیری از اظهارات تحریک آمیز کنند.

 

 

 

 

ایران به طور رسمی در سال‌های درگیری این دو کشور همواره خواستار میانجی‌گری بوده و از ابتدای اشغال قره‌باغ کوهستانی توسط ارتش ارمنستان و شبه نظامیان ارمنی ساکن قره‌باغ که با حمایت‌های روسیه انجام شده، با اتخاذ یک موضع دیپلماتیک بر تمامیت ارضی آذربایجان تاکید کرده و خواهان حل این بحران از طریق مذاکرات عادلانه شده است.

در مه ۱۹۹۲ آیت الله هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت ایران، یعقوب محمدوف رئیس مجلس و کفیل ریاست جمهوری وقت آذربایجان و لئون ترپتروسیان رئیس‌جمهور وقت ارمنستان را به یک نشست سه جانبه در تهران برای بررسی بحران قره باغ دعوت کرد.

ایران در آن نشست سعی کرد با میانجی‌گری میان آذربایجان و ارمنستان نسبت به برقراری آتش‌بس و حل این بحران اقدام کند. بیانیه سه جانبه‌ای هم در این راستا امضا شد، اما با تلاش پنهانی روسیه، شهر شوشا در جمهوری آذربایجان هم به تصرف ارمنستان درآمد و تلاش ایران به سرانجامی نرسید.

در مورد بحران اخیر نیز سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: ایران مثل همیشه آماده میانجیگری و حل مناقشه بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان است. سیدعباس موسوی روز پنجشنبه با ابراز تاسف از درگیری و مناقشه بوجود آمده بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان گفته منطقه کشش درگیری بیشتری را ندارد و هرگونه آتش افروزی به نفع طرفین نخواهد بود.

با این وجود برخی معتقدند ایران در بحران قره باغ به سمت ارمنستان گرایش دارد. در طول ۲۷ سال گذشته روابط ایران و آذربایجان تحت تاثیر عواملی مانند «روابط ایران و ارمنستان»، «روابط آذربایجان و اسرائیل»، «روابط آذربایجان و آمریکا»، «حساسیت نسبت به مسائل استان‌های ترک ایران و همچنین ایدئولوژی اسلامی و تشیع در آذربایجان»، «رویکرد‌های مربوط به رژیم حقوقی دریای خزر» و «چگونگی بهره‌برداری از منابع نفتی زیربستر دریای خزر» بوده و نتوانسته گسترش، تعمیق و تحکیم یابد.

این در حالی است که بخشی از قومیت‌های ایران با مواضع پان‌ترکیسم از آذربایجان حمایت کردند و ارمنستان را اجرای برنامه‌های اسرائیل در منطقه متهم کردند. در توییت‌های مختلفی که در واکنش به این موضوع منتشر شد، عده‌ای حتی نوشتند که حاضرند برای حمایت از ترک‌های آذربایجان با ارمنستان درگیر شوند.

 

روح الله حضرت پور نماینده ارومیه و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفته «ارمنستان غاصب اجرا کننده برنامه‌های اسرائیل و آمریکا برای ایجاد ناامنی و درگیری در منطقه است. بهتر است ارمنستان پیش از آنکه به حماقت‌های خود ادامه دهد، بداند که کشور‌ها و ملت‌های منطقه در کنار برادران دینی و هم زبان خود هستند و خاک اسلام را تسلیم مشتی یاغی اشغالگر نخواهند کرد.»

حضرت پور در نامه‌ای به «عبدالعلی علی عسگری» رئیس صدا و سیمای کشور نسبت به «ارمنینشین» خواندن منطقه قره باغ آذربایجان اعتراض کرد.

 

مواضع عضو کمیسیون امنیت ملی در حالی رسما اعلام شده که احتمالا اگر مشابه آن توسط یک نماینده کُرد در حمایت از کُردها بیان می‌شد، به تجزیه‌طلبی متهم می‌شد. از این جهت به نظر می‌رسد در ایران نسبت به مسائل قومیتی رویکردی دوگانه اعمال می‌شود.

تاریخچه درگیری‌های ارمنستان و آذربایجان

 

استان قره باغ (به روسی ناگورنو قره‌باغ) در ترکیب دولت آذربایجان قرار داشت و در ۷ ژوئن سال ۱۹۲۳ تشکیل شده است. از نظر اداری به ۵ ناحیه تقسیم می‌شود و دارای ۲ شهر، ۶ شهرک و ۲۲۰ آبادی است. مرکز آن نیز شهر خان کندی (ارمنی‌ها آن را استپاناکرت می‌نامند) است.

 

در سال ۱۹۲۳ رهبران شوروی تصمیم مهمی را برای منطقه قره باغ کوهستانی گرفتند. در آن سال قره باغ یک ایالت خودمختار، در ترکیب سیاسی جمهوری آذربایجان شناخته و معرفی شد. ولی این وضعیت هیچکدام از ارمنی‌ها و آذری‌ها را راضی نکرد اما تا زمانیکه اتحاد جماهیر شوروی تا سال ۱۹۹۰ پا برجا بود، معمولا اختلافات حل و فصل می‌شد بنابراین اختلافات در چارچوب اتحاد جماهیر شوروی به نقطه حادتری نمی‌رسید. اما در زمان گورباچف با اجرای برنامه‌های گلاسنوست (فضای باز سیاسی) و پروستریکا (فضای باز اقتصادی)، فضا برای طرح خواسته‌های قدیمی درباره قره باغ آغاز شد و یکبار دیگر درگیری‌های پراکنده و سپس جنگ همه جانبه میان آذربایجان و ارمنستان روی داد. این مناقشه هنگامی آغاز شد که در سال ۱۹۸۸ خودمختاری ناگورنو قره‌باغ تصمیم گرفت از آذربایجان جدا شده و به ارمنستان بپیوندد. در آن زمان تعداد ارمنی‌های ساکن به نسبت آذری‌ها بیشتر شده بود. به همین دلیل مقامات این خودمختاری تصمیم به انجام رفراندوم گرفتند. این رفراندوم در ۱۰ دسامبر سال ۱۹۹۱ با حمایت کامل دولت ارمنستان برگزار شد.

 

با وجود اینکه این منطقه کاملا در داخل خاک آذربایجان قرار داشت، ولی مردم آن طی این رفراندوم خواستار کسب استقلال کامل از آذربایجان شدند که این امر به جنگ تمام‌عیار میان دو کشور از ۲۰ فوریه سال ۱۹۸۸ تا می ۱۹۹۴ انجامید و باعث کشته شدن بسیاری و اواره شدن بسیاری دیگر شد.

 

از سال ۱۹۹۴ تا حالا در منطقه قره‌باغ و مرز‌های مشترک آذربایجان و ارمنستان وضعیت «نه جنگ و نه صلح» برقرار است. در طول این سال‌ها هر از چند گاهی درگیری‌های پراکنده‌ای بین دو کشور روی داده که آخرین آن نیز مربوط به ۱۴ فروردین سال ۱۳۹۵ است. این درگیری در بامداد روز شنبه آغاز شد و آذربایجان با یک حمله برق‌آسا توانست سیصد کیلومتر مربع اراضی را آزاد کند. گفته می‌شود این اراضی حدود ۱۲-۱۰ هزار کیلومتر مربع است که در حدود ۲۰% از خاک آذربایجان را شامل می‌شود.

 

این بحران از سال ۱۹۹۰ تا کنون باعث بی اعتبارشدن سازمان ملل و به تبع آن شورای امنیت شده است. زیرا شورای امنیت درباره این بحران ۴ قطعنامه صادر کرده ولی هیچکدام نتوانسته به حل و فصل بحران کمکی کند.

 

گروه مینسک وابسته به سازمان امنیت و همکاری اروپا در سال ۱۹۹۲ و با عضویت ۹ کشور به ریاست آمریکا، روسیه و فرانسه تشکیل شد. این گروه توانست در ۱۲ می ۱۹۹۴ آتش بس را بین دو طرف در بیشکک برقرار کند.