رویداد۲۴ ظریف روز یک شنبه شلوغی را در عراق گذراند. او پیش از آنکه الکاظمی راهی ریاض شودو بعد به تهران بیاید وارد بغداد شد و در یک سلسله دیدار با مقامات این کشور، به بررسی مسائل منطقه و همکاری‌های بین المللی پرداخت. پیش از آنکه ظریف به این سفر برود، بسیاری می‌پرسیدند لزوم چنین سفر با این عجله چیست؟ برخی فرضه پیامی برای عربستان یا آمریکا را مطرح می‌کردند. این فرضیه را حتی یکی از اعضای ائتلاف فتح هم مطرح کرد. اما در پارلمان یک عضو همین ائتلاف موضوع را رد کرد. خود ظریف می‌گوید سفر ربطی به آمدن الکاظمی در روز سه شنبه به تهران ندارد.
وزیرخارجه کشورمان در توضیح سفرش به بغداد گفته است که این کشور برای اجرای توافقات خود با تهران جدی است. بخشی از این توافقات احتمالا مربوط به تامین گاز و برق از ایران است و دو کشور برای تامین این دو با یکدیگر توافقاتی دارند. از سوی دیگر عراق فعلا از محدودیت‌های تحریمی ایالات متحده علیه ایران معاف است و بخشی از گفتگو‌ها احتمالا در همین حوزه بوده است. در خبرآنلاین با فریدون مجلسی در مورد سفر ظریف به بغداد به گفتگو نشسته ایم:
وقتی اعلام شد که وزیرخارجه قرار است در این تاریخ راهی بغداد شود، بسیاری پرسیدند که علت آن چیست؟ به نظر شما دلیل این مسافرت در وضعیت فعلی چیست؟
روابط ایران و عراق بسیار پیچیده است. ایران از نظر فرهنگی و تاریخی بالقوه می‌تواند نزدیک‌ترین روابط را با بغداد داشته باشد، اما موانع برای این روابط بسیار زیادند. تعدد منافع و گروه‌ها در این کشور بسار بالاست و به همین دلیل وقتی ایران به برخی گروه‌های سیاسی نزدیک‌تر می‌شود، دیگر گروه‌هایی که منافع متعارض دارند، معترض می‌شوند. بخشی از این گروه‌ها از حمایت عربستان و آمریکا هم بهره مندند. به همین دلیل است که بغداد و تهران وقتی بخواهند روابط تنگاتنگی با هم برقرار کنند راه دشواری در پیش دارند. سفری که ظریف به عراق داشته به علت استفاده حداکثری از ظرفیت‌های همکاری بین دو کشور بوده است. همچنین دیدار‌هایی که وزیرخارجه کشورمان با رهبران گروه‌های مختلف سیاسی داشته، نشان می‌دهد که دیپلماسی ایرانی ضرورت تعامل با گروه‌های مختلف در عراق را درک کرده است.
در ماه‌های اخیر، به ویژه بعد از آنکه الکاظمی در عراق به قدرت رسیده، تعارضاتی در روابط با تهران به چشم می‌خورد. برخی معتقدند که الکاظمی بیش از آنکه به تهران نزدیک باشد به دنبال نزدیکی به ایالات متحده است. در سایه این تحلیل‌ها و رفتار‌های دولت عراق در ماه‌های گذشته، حرکت دولت عراق را چه طور می‌بینید؟
در عراق همانطور که گفتیم گروه‌های متفاوت وجود دارند و طبیعی ست که برخ از آن‌ها از سوی سعودی‌ها و آمریکایی‌ها حمایت می‌شوند. مثلا عربستان تمام امکانات لازم را برای اینکه عراق به این کشور نزدیک شود در اختیار دارد و از نظر مالی هم می‌تواند از گروه‌های سیاسی حمایت کند. چنین وضعیتی موجب می‌شود تا کسی که در راس قدرت در بغداد قرار دارد به دنبال جلب رضایت همه طرف‌ها باشد. برای آن‌ها فقط این طور نیست که بخواند رضایت ایران را جلب کنند. منافع ملی عراقی‌ها یا آنچه سیاستمداران عراقی آن را منفعت می‌دانند، در این است که روابط بغداد با کشور‌های درگیر، در یک تعادل نسبی باشد. مثلا آن‌ها نمی‌توانند آمریکا را از معادلات خود حذف کنند. چرا که ایالات متحده به عنوان یک نیروی اشغالگر نقش آفرینی می‌کند و در داخل عراق هم برخی هستند که کماکان خواهان روابط پررنگ‌تر بغداد و واشنگتن هستند.
بیشتر بخوانید: بازگشت تحرکات دیپلماتیک به خاورمیانه/ الکاظمی پایه مصالحه میان ریاض و تهران را بنا می‌کند؟
سیاستمداران عراقی از جمله الکاظمی، دوستی با ایران را نفی نمی‌کنند و کماکان هم دوست هستند و هم از حمایت ما از دولت بغداد به ویژه در زمان مبارزه با داعش سپاسگزارند. اما در عین حال برای آن‌ها حفظ تعادل میان نیرو‌های سیاسی و استقلال عراق در اولویت قرار دارد.
برخی معتقدند که عراق ممکن است به سمت اتحاد‌هایی با کشور‌های عربی کشیده شود. با توجه به اینکه بغداد عموما روابط چندان خوبی با پایتخت‌های عربی ندارد، شما در آستانه سفر الکاظمی به عربستان چقدر این احتمال را ممکن می‌دانید؟
واقعیت این است که کشور‌های عربی به خصوص آن‌هایی که از ثروت و توسعه نسبی برخوردارند یک الگوی خوب برای عراق هستند. در شرایط فعلی، این کشور مشکلات متعددی دارد، اما آرزوی عراقی‌ها آن است که به توسعه اقتصادی دست پیدا کنند. این چیزی است که هم در زمان صدام و هم بعد از حمله آمریکا از آن بی بهره بوده اند. عراقی‌ها حالا می‌بینند که اغلب کشور‌های عربی از رفاه و توسعه خوبی برخوردارند و در این میان عراق هنوز نتوانسته راه خود را پیدا کند. برای همین بخشی از جامعه عراق و سیاستمداران این کشور به دنبال الگویی از توسعه هستند که قبلا کشور‌های عربی از آن پیروی کرده اند.
حالا یک بخش‌هایی در عراق مایلند که الگوبرداری همزمان با نزدیکی با کشور‌های عربی جلو برود و حتی عراق در مواردی مانند رفتار با رژیم صهیونیستی هم مسیری را انتخاب کند که دیگر کشور‌های عربی اخیرا انتخاب کرده اند. اینجا جایی است که تعارضات خودشان را نشان می‌دهند.
عراق به برق و گاز ایران وابسته است و تجارت بین دو کشور چیزی نیست که بخواهد از آن چشم پوشی کند. برخی معتقدند که بغداد ممکن است بخواهد نقش میانجی را بین تهران و ریاض بازی کند تا از وضعیت فعلی نجات یابد. یعنی دیر درگیر رقابت‌های دو کشور نشود و هم از همکاری با ایران هم از نزدیکی با سعودی‌ها سهمی داشته باشد. برخی حتی شایعه کردند که ظریف پیامی را برای الکاظمی برده تا آن را بدست سعودی‌ها برساند. شما چقدر چنین مساله‌ای را ممکن می‌دانید؟
همان طور که اشاره کردید وابستگی عراق به گاز و بر ایران به ویژه در این فصل گرما انکار ناپذیر است. از سوی دیگر امکان پرداخت پول این خدمات را به راحتی ندارد. ایران هم توقع دارد در مقابل خدماتی که به عراق ارائه می‌کند، این کشور در سیاست هایش طرف ایران را داشته باشد. اینکه ظریف پیامی داده یا نه، مساله‌ای است که در پشت پرده است و ما از آن آگاهی نداریم. واقعیت این است که ممکن است ظریف پیشنهاداتی برای گرم‌تر شدن روابط یا حل مشکلات به عراقی‌ها ارائه داده باشد. قطعا ایران مایل است که آمریکایی‌ها عراق را ترک کنند و بخشی از این پیشنهادات می‌تواند به این مساله مربوط باشد. اما پیام به سعودی‌ها با توجه به اینکه دو کشور مواضعشان هنوز بسیار از هم دور است، بعید به نظر می‌رسد.