عباس نوروزی سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان هرمزگان در پاسخ به اینکه تخریب قلعه پرتغالی‌ها به جای مرمت آن با چه منطقی انجام شده، به رویداد۲۴ می‌گوید: در این کار دیوارکشی روی اثر صورت نگرفته و تنها یک نما کار شده است. این نما هم در قسمت شمالی قلعه کار شده است. در این قسمت که ما سنگ‌چنین انجام داده‌ایم خطر ریزش سنگ روی مردم و به‌ویژه دستفروشانی که صنایع دستی می‌فروختند، وجود داشت.
معاون میراث فرهنگی استان هرمزگان همچنین توضیح داده که سقف ورودی قلعه کاملا در حال ریزش بود و این موضوع برای گردشگران خطراتی به دنبال داشت لذا ما به اضطرار این اقدام را انجام دادیم و سنگ‌هایی را که به صورت فرسایشی ریخته، جازنی کردیم. ما این سنگ‌ها را یکدست کردیم و از همان سنگ‌های معدن هرمز استفاده کردیم که در زمان ساخت اثر، پرتغالی‌ها نیز از همان سنگ‌ها استفاده کرده‌اند.
به گزارش رویداد۲۴ توضیح نوروزی مصداق عبارت «عذر بدتر از گناه است»؛ چه آنکه بی‌تخصص‌ترین فرد در این حوزه هم می‌داند که به عنوان ساده‌ترین کار می‌توان مثلا یک ماه ورود گردشگران به قلعه را متوقف کرد تا کار مرمت انجام شود، نه اینکه به بهانه ترمیم، روی دیوارهای مهمترین بنای تاریخی استان هرمزگان سنگ‌چین کرد.
سرپرست میراث فرهنگی هرمزگان معتقد است «عکس با آنچه در واقعیت وجود دارد، متفاوت است و تنها یک رج سنگ جلوی این اثر کشیده شده است. دیوار یعنی اینکه چند رج سنگ مقابل دیوار بکشید که این غیراصولی است.»
تصویر زیر نشان می‌دهد که سنگ‌چینی روی بنای اصلی چگونه بوده است. اینکه این تصویر با واقعیت چه تفاوتی دارد نیز موضوعی است که هر ببینده عکس به خوبی می‌تواند درباره آن قضاوت کند.
نوروزی می‌گوید: یک عکاس که تخصص مرمت ندارد این عکس‌ها را منتشر کرده است. انتشار این خبر‌های غیرواقعی باعث نگرانی دوستداران آثار فرهنگی آنهم در این شرایط کرونایی شده بنابراین قلعه هرمز با کار این فرد تحقیر شد! مگر دیواری خراب شده است؟
مقصود نوروزی از «عکاس غیرمتخصص»، جمشید بایرامی است که استانداری هرمزگان در فرآیندی پرابهام و پراشکال طرح تحول جزیره هرمز را به او سپرد و مبلغی قابل توجه نیز برای این کار به او داده بود اما با فشار افکار عمومی بالاخره کنار گذاشته شد اما هنوز سمت مشاور استاندار هرمزگان در مسائل جزیره هرمز را حفظ کرده است؛ مشاوری که به گفته خود در ۵ ماه گذشته به هرمز نرفته است.
در بخش دیگر گفت‌وگو از نوروزی پرسیدیم که با پیمانکار چه برخوردی انجام خواهد شد؟ او پاسخ داد: پیمانکاری که این کار را انجام داده، حدود ۱۲ سال است که به کار مرمث آثار تاریخی اشتغال داشته و با اقلیم منطقه آشناست. او مرمت آثاری مانند مسجد جامع بستک، کاروانسرای تقی‌خانی و ... را در کارنامه خود دارد. اما در این موضوع خاص ما تاکنون ریالی بابت این کار به پیمانکار پرداخت نکرده‌ایم و اگر متخصصان فنی وزاتخانه رای به برگشت کار بدهند، پیمانکار موظف است سنگ‌ها را بردارد.
نکته مهم در پاسخ‌های نوروزی این بوده که به پیمانکار پولی پرداخت نشده است. سوال اساسی این است که کدام پیمانکار حاضر است رایگان کار کند و اگر این فعالیت ماه‌هاست متوقف شده، چگونه پیمانکار تا کنون مجانی کار کرده است؟
اطلاعات رویداد۲۴ نشان می‌دهد شرکت پیمانکار مرمت، «شرکت پیمانکاری تاجواره» بوده که اتفاقا تاکنون چندین مجوز راه‌اندازی اقامتگاه بومگردی در استان هرمزگان گرفته است. برخی اخبار تایید نشده حاکی از آن است که این شرکت در ازای دریافت مجوز بومگردی‌های مختلف در استان (از جمله قشم) کار مرمت را انجام داده است؛ این یعنی سازمان میراث فرهنگی در ازای گذاشتن سنگ و سیمان روی مهمترین اثر تاریخی استان هرمزگان (که چنین کاری را به یک استاد بنای ساختمانی معمولی هم می‌شد سپرد) مجوز بومگردی صادر کرده است!
تصاویر بازسازی آرامگاه شیخ احمد شیخ راشد در بستک قبل و بعد از مرمت (تصاویر از محمد بارکار)
شاید چنین اقداماتی تعجب‌آور نباشد اگر بدانیم رشته تحصیلی رضا برومند مدیر کل میراث فرهنگی استان هرمزگان، هیچگونه ارتباطی با موضوع میراث فرهنگی ندارد.
در معرفی برومند آمده است که سمت‌های او به این شرح بوده است: معاون آموزشکده فنی، رئیس مرکز آموزش عالی فرهنگیان استان، معاونت برنامه ریزی نیروی انسانی آموزش و پرورش، معاون هماهنگی پرورشی و تربیت بدنی آموزش و پرورش، معاون پژوهشی، آموزش و پرورش، رئیس مرکز آموزش‌های عالی آزاد دانشگاه هرمزگان، مدیر کل امور اداری دانشگاه هرمزگان و چند سمت بی‌ارتباط دیگر که در تصویر زیر کاملا مشخص است:
سیاوش آریا کنشگر و پژوهشگر میراث فرهنگی درباره فرایند مرمت آثار باستانی به رویداد۲۴ می‌گوید: برای انجام چنین اقداماتی ابتدا پروپوزال برای طرح‌های باستان‌شناسانه تدوین می‌شود. اقدام بعدی آن است که اگر اثر ملی و جهانی باشد در پایگاه ملی و اگر نه در شورای فنی استان طرح تایید شده و بعد از آن به پژوهشکده باستان‌شناسی یا پژوهشکده مرمت و حفاظت در تهران ارسال شود که در این مورد خاص چون اقدامی که روی قلعه پرتغالی‌ها قرار بوده، انجام شود مرتبط با مرمت بوده باید به پژوهشکده مرمت می‌رفته است.
او توضیح می‌دهد: مسئولان میراث فرهنگی در توضیحی که به رسانه‌ها داده‌اند، گفته‌اند که طرح از تهران آمده بوده و میراث فرهنگی منطقه تنها مجری بوده است. اگر این سخن درست باشد این سوال پیش می‌آید که آیا یک کارشناس مرمت در پایتخت و در این پژوهشکده وجود نداشته است که متوجه ایراد طرح شود و از اجرای آن جلوگیری کند. براساس آنچه در رسانه‌ها منتشر شده به نظر می‌رسد طرح اصلا به تهران ارسال نشده بلکه میراث فرهنگی منطقه اقداماتی را خودشان انجام داده‌اند و بعد که ایراداتی مشاهده شده درخواست طرح از تهران کرده‌اند. ما مرمت‌گران و باستان‌شناسان باسوادی در پژوهشکده باستان‌شناسی و پژوهشکده مرمت و حفاظت کشور داریم.
این کنشگر میراث فرهنگی با تاکید براینکه این اولین بار نیست که در آثار ملی و جهانی مدیران خودسرانه و بدون مشورت اقدام می‌کنند، می‌افزاید: طی چند سال اخیر درباره ۹۰ درصد از آثار شاهد چنین مساله‌ای بوده ایم. نمونه نزدیک آن موردی بود که ۳ هفته پیش در میراث جهانی پارسه یا تخت جمشید رخ داد. مدیر این پایگاه که خود مرمت‌گر و باسواد بوده و عضو هیات عملی پژوهشکده مرمت در گذشته است بدون اینکه پروپوزال طرح داشته باشد و شورای فنی پایگاه میراث جهانی آن را تایید کرده و به تهران نامه ارسال کند اقدام به اجرای طرح کرد. این طرح دارای ایرادات مرمت‌شناسانه و باستان‌شناسانه بود. متخصصان به اجرای طرح ایراد گرفتند و در نهایتا مدیر طرح را متوقف کرده و برگرداند.
وی با اشاره به سخن نوروزی مبنی براینکه به ما گفتند اجرای این طرح را متوقف کنید و در فاز دوم با طرح حرکت کنید، عنوان می‌کند: با توجه به این سخن مشخص می‌شود این طرح برای بررسی و تهیه پروپوزال به تهران ارسال نشده است و به دلیل ایراداتی که گرفته شده ناچار شده‌اند که طرحی را به تهران بفرستند. این امکان ندارد که طرحی که از تهران برای اجرا ابلاغ می‌شود ایراد داشته باشد، زیرا پژوهشکده مرمت و حفاظت را متخصصان این حوزه تشکیل می‌دهند. اگر واقعا پروپوزال چنین طرحی تهیه و با تایید شورای فنی استان به تهران هم ارسال شده باشد و این طرح نهایی را تهران داده باشد این یک فاجعه برای حوزه مرمت کشور است که با توجه به سطح سواد اعضای هیات علمی پژوهشکده‌های مرمت و باستان‌شناسی این مساله بسیار بعید است.
آریا پژوهشگر میراث فرهنگی با بیان اینکه چنین اقداماتی به تصمیمات مدیران پایگاه‌های ملی و جهانی و استانی باز می‌گردد، اظهار می‌کند: امور میراث فرهنگی گروهی است نه شخصی بنابراین هر متخصصی برای اجرای یک طرح باید با سایر متخصصان مشورت کند شورای فنی استان و پژوهشکده‌های مرمت وباستان‌شناسی به همین منظور تشکیل شده‌اند.
وی با تاکید براینکه براساس قوانین میراث فرهنگی، شیوه مرمت قلعه پرتغالی‌ها بسیار پراشکال است، توضیح می‌دهد: براساس این قانون هرگونه، تعمیر، مرمت، پی‌کنی که موجب آسیب به بنا شود تخلف و جرم است و حتی برای چنین مواردی مجازات حبس در نظر گرفته شده است؛ گرچه طی این سال‌ها هرگز این موضوع اجرا نشده، اما به هر حال چنین اقداماتی تخلف است. حتی اگر این طرح را پژوهشگر مرمت و حفاظت کشور ارائه داده باشد، اما میراث فرهنگی استان با دقت اجرا نکرده باشد و به آن آسیب رسیده باشد تخلف صورت گرفته و جرم محسوب می‌شود، اما اگر به اثر آسیب نرسیده باشد تنها تخلف صورت گرفته است. متاسفانه درکشور ما تا کنون هیچیک از مدیران میراث فرهنگی به چنین دلایلی مجازات و اخراج نشده‌اند.
این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی خاطرنشان می‌کند: باید رسانه‌ها به این موضوع بپردازند که چرا مدیران پایگاه‌های ملی، جهانی و استانی برای انجام اقدامات باستانی‌شناسی یا مرمت روی آثار تاریخی اقدام به اخذ مجوز نمی‌کنند و در بهترین حالت طرح‌های خود را به تایید شورای فنی استانی می‌رسانند؛ این درحالی است که طرح‌های مهم باستان‌شناسانه و مرمتی حتما باید از تهران تاییدیه بگیرند.
وی با اشاره به اینکه پیش از این هم در طاق‌بستان کرمانشاه، در شهرستان ایذه و... اتفاقات ناگواری برای آثار تاریخی افتاد، تصریح می‌کند: این رخداد‌های ناگوار ناشی از اقدامات فردگرایانه و بدون مشورت مدیران استانی بوده است. تایید طرح در شورای فنی استان کافی نیست. در طاق بستان کرمانشاه نیز چنین ادعایی داشتند آن‌ها طرحی مرمتی و باستان‌شناسانه را روی این اثر تاریخی بدون کسب مجوز اجرا کردند که باعث آسیب دیدن این اثر شد.
آریا در واکنش به گفته نوروزی مبنی بر برگشت‌پذیر بودن طرحی که تا اسفند ماه روی قلعه‌پرتغالی‌ها انجام شده است، می‌گوید: حتی اگر چنین باشد هیچ مدیری حق ندارد بدون طرح پروپوزال و بدون اخذ مجور از تهران اقدام کند. حتی اگر طرح برگشت‌پذیر هم باشد، اما تکلیف تضییع اموال عمومی که متعلق به همه مردم است، چه می‌شود؟
این پژوهشگر میراث فراهنگی می‌گوید: اگر مدیر میراث فرهنگی با این قوانین آشنا نیست بهتر است مدیریت را نپذیرد. مجموعه قوانین اواخر دهه ۸۰ چاپ و در سال ۹۱ بازبینی شده است و برای هر کاری در حوزه میراث فرهنگی، باید به این مقررات مراجعه کرد.
وی عنوان می‌کند: اگر این طرح اجرا شده هم برگشت پذیرباشد این مساله را چه کسی تعیین می‌کند. باید یک هیات کارشناسی این مساله را تایید کند نه یک مدیر. اگر این طرح از سوی تهران تاییدشده باشد، آنجا هم کار کارشناسی صورت نگرفته و اگر تاییدیه وجود نداشته باشد، جرم صورت گرفته است.
آریا توضیح می‌دهد: براساس آنچه در عکس‌های منتشر شده قابل مشاهده است، در این اثر هم از نظر طرح مرمتی ایراد وجود دارد هم اینکه به اثر آسیب رسیده است. البته که لازم است یک کارشناس با حضور در کنار اثر و بررسی آن نظر کارشناسی بدهد.
این کنشگر میراث فرهنگی با تاکید براینکه بر اساس قوانین باید در زمان مرمت یا اجرای هر طرحی کمترین دخل و تصرف در اثر صورت گیرد، اظهار می‌کند: ما چنین تجربه‌ای را در ایران داشته‌ایم در دهه ۵۰ پروفسور تیلیای ایتالیایی و همسرش زیر نظر شادروان پروفسور شاهپور شهبازی چند ستون تخت جمشید را مرمت کردند، اما برای اینکار از سنگ‌های معدن ۲۵۰۰ سال پیش مربوط به عصر هخامنشی برای مرمت استفاده کردند. برای انجام چنین طرح‌هایی نیز باید از کارشناسان بسیار خبره استفاده کرد و باید چنین تجربه‌هایی را اساس کار قرار داد. حال اگر هم سنگ، آجر و مصالح بومی اثر در دسترس نباشد باید از مشابه آن با اثر متخصصان استفاده کرد. به همین دلیل هم مرمت آثار تاریخی سخت و زمان‌بر است.