معنا و مفهوم شعار «یالثارات الحسین»

رویداد۲۴  یالثارات الحسین شعار خونخواهی امام حسین (ع) است که در ابتدا در قیام توابین به رهبری سلیمان بن صرد خزاعی به کار گرفته شد و سپس مختار در قیام خود برای خونخواهی امام حسین (ع) و یارانش ار آن استفاده کرد. افرادی که شعار یالثارات الحسین را استفاده می‌کردند آغاز قیام و تحریک دوستداران اهل بیت (ع) را اعلام می‌نمودند. ابومسلم خراسانی نیز در شکست امویان از شعار یا لثارات الحسین بهره گرفت.

بر اساس برخی از روایات، شعار امام زمان (عج) و یاران ایشان در آخرالزمان، یالثارات الحسین خواهد بود. این شعار در قیام‌هایی که برای خونخواهی امام حسین (ع) پس از شهادت ایشان شکل گرفته بود. پیروان بنی امیه در مقابل این شعار، شعار «یا لثارات عثمان» سر می‌داند.

شعار یا لثارات الحسین، تأثیر بسیار زیادی در تحریک دوستداران اهل بیت (ع) علیه حکومت اموی داشت. بر همین اساس مردان با شنیدن این شعار از خانواده‌های خود جدا شده و میدان نبرد می‌رفتند.

پس از قیام امام حسین (ع) در روز عاشورا و شهادت ایشان و یارانشان در کربلا، برخی از شیعیان که با وعده بیعت از امام حسین (ع) برای آمدن به کوفه دعوت کرده بودند، اما به عهد خود وفا نکردند، از خطای خویش در پیمان شکنی و یاری نرساندن به امام (ع)، سخت پشیمان بودند، آن‌ها تصمیم گرفتند که خطای خود را جبران کنند و در جلسات مختلف به این نتیجه رسیدند که این ننگ جز با کشته شدن در راه امام حسین (ع) و گرفتن انتقام از قاتلان وی پاک نمی‌شود.

«ثار» اگر به معنی «دم و طلب دم» (یعنی خون، خونخواهی، به شخص خونخواه «ثائر» گویند) باشد، عبارت است از خون ریخته‌ای که قابل قصاص بوده و هدر نرفته است.

سلام بر تو‌ای کسی که خدا خونخواه تو است وای فرزند کسی که خداوند خونخواه اوست.

ثارالله برای اولین بار در زیارت‌های مربوط به امام حسین (ع) و زیارت عاشورا ذکر شده است. «السلام علیکَ یا ثارالله وابنَ ثاره» این عبارت در زیارت وارث هم آمده است.
اهمیت خونخواهی در قرآن کریم و احادیث

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:

«وَلاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللّهُ إِلاَّ بِالحَقِّ وَمَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ یُسْرِف فِّی الْقَتْلِ إِنَّهُ کَانَ مَنْصُورًا» (سوره اسراء؛ آیه ۳۳)

«وانسان را (که خدا کشتن اورا حرام کرده است) جز به حق نکُشید، و هر کس به ستم کشته شود، و برای ولّی او سلطه‌ای برقاتل قرار داده ایم؛ پس نباید در کشتن زیاده روی کند و چند تن را در برابر یک نفر بکُشد یا کسی را جز قاتل به قتل برساند. بی تردید، ولّی مقتول با حکمی که مقرر داشته ایم یاری شده است.»

قرآن کریم

امام صادق (ع) در مورد این آیه فرمودند:

مُراد از این آیه، حسین بن علی (ع) است که مظلوم کشته شده و ما اولیای دَم اوییم و قائم ما وقتی قیام کند «ثار» او را طلب خواهد کرد و انتقام او را خواهد گرفت.

امام حسین (ع) به فرزندش امام سجاد (ع) که در واقعه عاشورا به دلیل بیماری در نبرد شرکت نداشتند، فرمود:

«سوگند به خدا؛ خون من از جوشش باز نمی‌ایستد تا این که خداوند، مهدی را برانگیزد. او به انتقام خون من، از منافقان فاسق و کافر، هفتاد هزار نفر را می‌کشد.» (بحار الانوار، ج ۴۵، ص ٢٩٩)

امام باقر (ع) به شیعیان فرمود:

در روز عاشورا این گونه به هم دیگر تسلیت گویید:

خدای سبحان در مصیبت و ماتم امام حسین (ع) مزد و پاداش ما را بزرگ گرداند و ما و شما را از انتقام جویان خون امام حسین قرار دهد:

«عظّم اللّه اجورنا بمصابنا الحسین (ع) و جعلنا و ایّاکم من الطالبین بثاره مع ولیه الامام المهدی [عج]» (بحار الأنوار، ج ٩٨، ص ٢٩٠)

یکی از القاب حضرت مهدی (عج) «منتقم» است؛ که هنگام ظهورشان خود را به این نام معرفی می‌کنند و می‌فرمایند:

«أنا بقیة الله فی أرضه و المنتقم من أعدائه» من باقی مانده خدا روی زمین و انتقام گیرنده از دشمنان هستم. (کمال الدین، ج ۱، ص ۳۸۴)

البته در پاره‌ای روایات، ایشان منتقم خونِ همۀ ائمه و مظلومین هستند. شعار یاران حضرت، همان خواست خداوند است که حضرت مهدی موعود (عج) را در انتقام گرفتن از خون امام حسین (ع) یاری می‌دهند.

اگر به این موضوع با همان دیدگاه خونخواهی امام حسین (ع) دیده شود، موضوع بسیار روشن است.

حضرت می‌فرمایند:

من برای احیای سنّت جدّم و اصلاح امت او و امر به معروف و نهی از منکر قیام کردم. چون قیام حضرت مهدی (عج) هم بر همین اصول است، انتقام از ایشان جنبه شخصی و خصوصی ندارد، بلکه مُراد، انتقام از حتک حرمت‌هایی است که به اسلام و برپادارندگانش شده است.

پیامبر اکرم (ص) در خطبه معروف خود در روز عید غدیر در توصیف امام مهدی (ع) می‌فرمایند:

الا انّه المنتقم من الظالمین الا انّه مدرک کل ثار لاولیاء اللّه عز و جل؛ آگاه باشید که او [خاتم الاوصیاء مهدی موعود (ع)]انتقام گیرنده از ستمگران است. او خونخواه خون به ناحق ریخته همه بندگان صالح خداست.» (پیمان غدیر:بیعت با مهدی «عجل الله تعالی فرجه الشریف»، ص ۴۷)

ثار از ماده «ث أ ر» است (که همزه به الف بدل شده است). ثأر در لغت به معنای خونخواهی و طلب کردن خون مقتول است (معانی خون و قاتل و دشمن نیز برای این کلمه ذکر شده است) و جمله «ثأرتُ فلاناً بفلانٍ» به معنای کُشتنِ قاتل برای انتقام خون مقتول است.

لغت شناسان دو معنا برای ثار در تعبیر «یا ثارات فلان»، مطرح کرده اند: ثار به معنای قاتل است؛ بنابراین، معنای عبارت چنین است: «ای قاتلان حسین».

مشهورترین شاهد مثال برای این تعبیر، «یا ثارات عثمان» است که هم در حدیث و هم در شعر حسّان بن ثابت آمده است. منادا در این تعبیر قاتلان امام حسین هستند که به منظور ایجاد وحشت در دل آنها، مورد خطاب قرار می‌گیرند.

ثار به معنای خونخواه به کار رفته و در اصل، جمله به این صورت بوده است «ای کسانی که اهل خونخواهی هستید»؛ بنابراین، معنای عبارت چنین است: «ای خونخواهان حسین». مخاطب این عبارت، خونخواهان امام حسین هستند که برای خونخواهی فراخوانده می‌شوند.

حرف لام در «یا لثارات الحسین» را لام استغاثه می‌نامند که در عبارات استغاثه (طلب کمک) گاهی بر سر کلمات می‌آید. گفته شده که ممکن است «یالَثاراتِ» تسهیل یا تصحیف شدهٔ «یا آل ثاراتِ» باشد.

در هر صورت تعبیر عمیقی است که از زوایای مختلف باید در آن تامّل شود. حداقل معنی آن شاید این باشد که نظر می‌کنی به امام حسین (ع) و اظهار می‌داری‌ای خون خدا در کالبد بشریت! چرا که حیات بشر به خون است و تو حیات بشری.‌ای کسی که خدا خونخواه توست. خون بهای تو خداست، زیرا حسین وسیله احیای دین خداست به تعبیری خون خداست در کالبد جامعه بشری، خون تو هدر نرفته تو «ثارالله» هستی و منتقم تو خداست. این خون‌ها تا قیامت می‌جوشد وظالمین را نابود می‌کند.