اقلیتهای مذهبی در ایران معمولا در طول تاریخ تحت فشار بودهاند و معمولا حکومتها از آنها جزیه میگرفتند. از دوره پهلوی دوم به بعد وضعیت اقلیتها کمی تغییر کرد.
رویداد۲۴ تصویری ثبت شده از ارامنه ایران در دوران قاجار. ارمنستان از دیرباز منطقهای مورد مناقشه بین امپراطوری ایران و روم بود. منطقهای که ایران بارها به آن لشکر کشید و ویرانش کرد. از زمانی که مردم ارمنستان به مسیحیت گرایش پیدا کردند غرب مسیحی تلاش کرد با حمایت از ارمنیها آنها را تحت نفوذ خود در بیاورد و از همین رو روم با ایرانیان بر سر مالکیت آن کشمکش داشت.
پس از افول امپراطوری ساسانی به تدریج ارامنه به ایران آمدند اما در دورههای بعدی ارمنیهایی که برای فرار از جنگهای ایران و روم به جلفا و آذربایجان کوچیده بودند دچار مشکل بزرگی شدند که عبارت بود از حکومت مرکزی شیعه که رواداری چندانی با مذاهب دیگر نداشت. شاه عباس صفوی برای یکسانسازی جامعه و برتری دادن به مذهب تشیع ارامنه را به اجبار به اصفهان کوچ داد تا تحت کنترل حکومت مرکزی باشند و جزیههایشان را به موقع بپردازند.
شاه عباس در بازگشت به اصفهان حدود پانصد هزار نفر از مردم ارامنه را با خود داشت و زمانی که خبر دادند سپاه عثمانی در حال حرکت به سوی لشکر شاه عباس است شاه صفوی برای جلوگیری از کند شدن حرکت لشکریانش حدود سیصد و پنجاه هزار ارمنی را بر اثر فشار و ضرب و شتم به قتل رساند.
بیشتر بخوانید:
نادر شاه افشار؛ ماجراجوی نظامی منطقه که اسطوره ناسیونالیسم ایرانی شد
به گزارش رویداد۲۴ سلطنت نادرشاه افشار و سلسلههای پس از او نیز برای ارامنه بسیار دردناک بود. خراجی که نادر از اقلیتها برای تامین هزینههای لشکرکشی میگرفت چند برابر مسلمانان بود و در دورههای بعدی نیز بسیاری از تندروها هر از گاهی عدهای را تحریک میکردند تا اقلیتهایی چون ارامنه را به قتل برسانند و مورد آزار قرار دهند.
با انقلاب مشروطه و ورود حقوق شهروندی به ایران وضع ارامنه تا حد زیادی بهبود یافت؛ آنها نمایندهای رسمی در مجلس داشتند و دیگر مجبور به پرداخت جزیه نبودند. اما با فشار روحانیون مشروعهخواه همچنان نمیتوانستند مشاغل دولتی ردهبالا را تصاحب کنند. درخشش ارامنه در انقلاب مشروطه با چهرههایی مانند یپرم خان بسیاری را طرفدار حقوق اقلیتهایی مانند آنها کرده بود و با وجود مخالف محافظهکاران، ارامنه در ایران هر روز بیشتر از قبل به آزادیهای مدنی- و نه آزادیهای سیاسی- دست پیدا کردند.
اکنون حدود ۱۲۰ هزار ارمنی در ایران زندگی میکنند و بسیاری از چهرههای هنری، فرهنگی و علمی ایران معاصر از اقلیت ارامنه برخاستهاند و آنها خودشان را کاملا ایرانی میدانند. چهرههایی همچون لوریس چکناواریان، سیمون ایوازیان، واروژان، (موسیقیدان) آراز بارسقیان، زویا پیرزاد، سروژ استپانیان، کارو حق وردیان (نویسنده)، نیکول فریدنی، واهان ترپانچیان، میناس پادگرهانیان (عکاسی) آوانس اوگانیانس، واروژ کریم مسیحی، زاون قوکاسیان، ساموئل خاچیکیان، واهاک وارطانیان، ژرژ پطرسی، آرشاک قوکاسیان (سینما) ادموند اختر، سرژیک تیموریان، اندرانیک تیموریان، ادموند بزیک (ورزش) از ارمنیهای مشهور ایران هستند.