رویداد۲۴ مذاکرات صلح بین‌الافغان که از روز شنبه در دوحه، پایتخت قطر در جریان است همچنان ادامه دارد و قرار است این مذاکرات به رهبری آمریکا به ۲ دهه جنگ و کشتار در افغانستان خاتمه دهد. «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا به نمایندگی از آمریکا در این مذاکرات حضور دارد.
مراسم افتتاحیه مذاکرات صلح افغانستان درست در سالروز یازدهم سپتامبر برگزار شد. مذاکرات موسوم به گفت‌وگوهای بین‌الافغان از امضای توافق ماه فوریه میان آمریکا و طالبان در دوحه قطر آغاز شد، جایی که طالبان دفتر سیاسی دارد. بر اساس این توافق، مقرر شد نیرو‌های خارجی در افغانستان ماه می ۲۰۲۱ میلادی خاک این کشور را ترک کنند و در مقابل طالبان نیز تضمین کرد که با دولت افغانستان وارد مذاکره مستقیم شود.
از نکات جالب توجه در مراسم افتتاحیه این مراسم این بود اعای هیات طالبان با اعضای دولت افغانستان دست دادند. این نخستین نشست مذاکرات صلح افغانستان با حضور هیأت‌هایی از اقشار مختلف از جمله مقام‌های دولتی افغانستان و هیأت گروه طالبان است. قرار است در جریان این مذاکرات درباره روند آتش‌بس و توافق سیاسی میان طرفین گفت‌وگو شود.
چالش‌های پروسه مذاکرات بین الافغان چیست؟
این مذاکرات در حالی آغاز شده که کاربران افغانستانی در شبکه‌های اجتماعی به هرگونه صلح با طالبان اعتراض دارند. از جمله این چالش‌ها می‌توان به اینکه چقدر طالبان مشروعیت دولت افغانستان را که یک دولت دست نشانده غربی می‌داند به رسمیت خواهد شناخت و اینکه چقدر این ساز و کار می‌تواند به حفظ حقوق زنان و اقلیت‌ها که در زمان طالبان به سختی زیرپا گذاشته می‌شدند بی انجامد، اشاره کرد.
استریت ژورنال در گزارشی به واکنش مردم افغانستان به تصاویر منتشر شده از نشست صلح افغانستان در دوحه اشاره کرده و نوشت: در کابل مشغول تماشای تلویزیون بودیم. پروین فرکیش معلم افغانستانی گفت با اینکه خودش شاهد خشونت‌ها بوده، اما مذاکرات صلح به عقیده او بسیار مهم است. او گفته تصاویر مراسم را دیده و هیچ زنی را در بین هیات طالبان ندیده است از این رو نگران روند مذاکرات است.
رسانه‌های افغانستان نیز نگران آزادی‌های نسبی به دست آمده برای زنان در ۱۹ سال گذشته‌اند. گزارش‌ها نشان می‌دهد طالبان در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره تکلیف درس خواندن زنان از نظر طالبان پاسخ روشنی نداده است.
ایندیپندنت در گزارشی به سوال خبرنگاران از طالبان در این خصوص اشاره کرده و نوشت: طالبان در جواب سؤالی در مورد درس خواندن دختران گفته‌اند که آنان مخالف درس خواندن دختران نیستند. اما باید به صورت جداگانه درس بخوانند. یا این که یکی از اعضای تیم طالبان به خبرنگاران گفته است که نه طالبان، طالبان ۲۵ سال گذشته‌اند و نه جامعه، جامعه قبلی.
در میان مذاکره‌کنندگان منصوب دولت افغانستان، چهار زن حضور دارند که قول داده‌اند در هر معامله تقسیم قدرت با طالبان حقوق زنان را لحاظ کنند که شامل حق کار، حق تحصیل و مشارکت در زندگی سیاسی است. «عبدالله عبدالله» رئیس شورای عالی مصالحه ملی افغانستان در راس هیات افغانستان به دوحه سفر کرده است.
علاوه بر مساله زنان، مساله تقسیم قدرت، خلع سلاح و پروسه بازگشت مبارزان طالبان به جامعه افغانستان و همچنین آینده نهاد‌های دموکراتیک و قانون اساسی افغانستان از جمله چالش‌های فرآیند صلح طالبان و دولت افغانستان است.
این پروسه زمانی پیچیده‌تر میشود که بدانیم دولت افغانستان یک دولت ضعیف است که درگیر اختلافات جناحی، قبیله‌ای و قومی است. انتخابات سال ۲۰۱۹ با مشکلات عدیده‌ای همراه شد. تنها ۱.۸ میلیون نفر از مجموع ۹ میلیون واجدان حق رای در این انتخابات شرکت کردند و حوزه‌های رای گیری با حملات متعددی مواجه شد. در نهایت نیز اعلام نتایچ چندین ماه به طول انجامید و زمانی که نتایج اعلام شد همزمان اشرف غنی و رقیب انتخاباتی او «عبدالله عبدالله» اعلام پیروزی کردند و حتی دولت تشکیل دادند.
به گزارش شورای روابط خارجی آمریکا همزمان کارشناسان بر این باور بودند که طالبان در حال حاضر از هر زمانی در ۱۸ سال اخیر قوی‌تر شده است. برآورد‌ها نشان می‌دهد تعداد مبارزان طالبان به ۶۰ هزار نفر رسیده و کنترل بسیاری از مناطق افغانستان را در دست دارند. حملات طالبان در شهر‌های کابل و پایگاه‌های امنیتی افغان ادامه دارد. این حملات میلیون‌ها دلار هزینه به دنبال دارد که از فروش تریاک و قاچاق مواد مخدر به دست می‌آید. فرآیندی که برای صلح آتی مشکل زاست و دست بالا را به طالبان می‌دهد.
نقشه افغانستان به تفکیک مناطق تحت کنترل طالبان و دولت/ مناطق قرمز تیره و رشن تحت کنترل طالبان است و مناطق صورتی تحت کنترل هر دو جریان. مناطق خاکستری تحت کنترل دولت افغانستان است
به گزارش شورای روابط خارجی، کشور‌های هم مرز افغانستان نظیر پاکستان محل زندگی سران طالبا هستند و اگر حس کنند از فرآیند صلح کنار گذاشته شده‌اند دست به بسیج اپوزیسیون علیه فرآیند مذاکرات خواهند زد. علاوه بر این به گفته مقامات افغانستان تهدید تروریسم هنوز در افغانستان جدی است. بیش از ۲۰ گروه تروریستی در این کشور فعال هستند که با طالبان و القاعده هم دست شده‌اند و خطر احیای داعش در این کشور نیز خطری جدی است.
در تیم مذاکره کننده افغانستان نه تنها اعضای دولت که نمایندگان گروه‌های اپوزیسیون سیاسی و دیگر شخصیت‌های خارج دولت نیز حضور دارند. مولوی عبدالحکیم حقانی از روحانیون پر نفوذ طالبان رییس تیم مذاکره کننده طالبان است. حضور محمد نبی عمری در تیم مذاکره کننده طالبان توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرده است.
محمد نبی عمری فرمانده نظامی ارشد طالبان بود که در سال ۲۰۱۴ در ازای آزادی بو برگدال سرباز آمریکایی که پنج سال در چنگ طالبان بود آزاد شد. او ۱۳ سال در زندان گوانتانامو در چنگ آمریکایی‌ها بود و روز شنبه در کنار پمپئو عکس یادگاری گرفت. او در سال ۲۰۱۴ در جریان تبادل زندانی به دوحه قطر رفته و برای مدت‌ها در دوحه در حصر خانگی بود.
آمریکا و طالبان بر سر چه چیز‌هایی توافق کرده‌اند؟
بعد از ۹دوره مذاکرات در فوریه ۲۰۲۰ میلادی توافق صلح میان آمریکا و طالبان به امضا رسید. در جریان این توافق مواردی چون آتش بس شامل مذاکره کنندگان توافق کردند که به طور موقت خشونت‌ها را ماهش دهند و رسیدن به توافق آتش بس دائمی میان آمریکا، طالبان و نیرو‌های افغان بخشی از مذاکرات بین الافغان است، خروج نیرو‌های خارجی از افغانستان شامل این موضوع که آمریکا قبول کرده تعداد نیروهایش را در این کشور از ۱۲ هزار تن به ۸ هزار و ۶۰۰ تن برساند به تصویب رسید.
علاوه بر آن، مذاکرات بین الافغان دال بر اینکه طالبان در نهایت در توافق صلح قبول کرد که با ذولت افغانستان وارد مذاکره شود. پیش از آن طالبان از هر گونه مذاکره با دولت امتناع می‌کرد و تضمین مقابله با تروریسم مبنی بر اینکه طالبان قبوال کرده از هیچ یک از نیروهایش جهت تهدید امنیت نیرو‌های آمریکایی و متحدان آن‌ها استفاده نکند را تصویب کردند.
در دوران مذاکرات دو طرف مساله حقوق زنان نیز مطرح شده بود، اما در پیمان صلح به آن اشاره مستقیمی نشده است. پیمان صلح آمریکا و طالبان زمینه برگزاری نشست بین الافغان در دوحه را فراهم کرد. از سوی دیگر دولت افغانستان ۵ هزار زندانی طالبان را برای تسهیل این مذاکرات آزاد کرده است.
برخی ناظران بر این اعتقادند که برگزاری نشست صلح در دوحه و دور یک میز نشستن طالبان و مذاکره کنندگان دولت، بعد از چندین بار به تاخیر افتادن این نشست، فرصت نادری در تاریخ معاصر است که می‌تواند به یک پیمان هم‌زیستی مسالمت‌آمیز میان این دو بعد از خروج نیرو‌های خارجی بیانجامد.
ملا عبدالغنی برادر معاون طالبان و سرتیم مذاکره کنندگان این گروه در مذاکرات دوحه جزییات برنامه طالبان برای آینده افغانستان را شرح نداده، اما به گزارش نیویورک تایمز برخی کارشناسان بر این باورند که لحن او برخلاف رویه سابق امیدوار کننده بوده است.
ملاعبدالغنی برادر در سخنرانی روز شنبه خود در نشست مذاکرات گفته: ما به دنبال افغانستانی مستقل، با حاکمیت سرزمینی، متحد، توسعه یافته و آزادیم. افغانستانی که یک سیستم اسلامی که همه ملت بتوانند در آن بدون تبلیغ زندگی کنند در آن پیاده شده باشد.
اعضای تیم عبدالله عبدالله اولویت‌شان را آتش بس دائمی و خلع سلاح طالبان اعلام کرده اند.
به گزارش نیویورک تایمز، راضی کردن طالبان به آتش‌بس دائمی کار سختی است چرا که برای این منظور مجبورند از نیرو‌های شورشی بخواهند یکی از اهرم‌های فشارشان را قبل از رسیدن به صلح سیاسی کنار بگذارند. درست همزمان با مذاکرات نیرو‌های طالبان در افغانستان دست کم مسیئولیت ۱۸ حمله در ۳۴ استان را برعهده گرفته اند. با این حال برخی مقامات پیشنهاد داده اند که دو طرف بر سر آتش بس بشردوستانه به توافق برسند.
افغانستان برای اداره کشور به کمک‌های خارجی وابسته است. طالبان در زمان اداره افغانستان در دهه ۱۹۹۰ به دلیل کمبود منابع مالی با مشکلات زیادی مواجه بود و از این رو گفته میشود ادامه دریافت کمک‌های مالی خارجی حتی پس از خروج نیرو‌های ائتلاف غربی از افغانستان یکی از گزینه‌های طالبان برای آینده است. برخی دیپلمات‌ها به نیویورک تایمز گفته اند که این همان اهرمی است که مواضع طالبان را نرم‌تر کرده است.
نقش کشور‌های خارجی در مذاکرات صلح افغانستان
آمریکا و واپسین تلاش‌های پیش از انتخابات
مذاکرات صلح بین الافغان در دوحه قطر را می‌توان از جمله آخرین فعالیت‌های دیپلماتیک دولت ترامپ پیش از انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر به شمار آورد.
دبیرکل یکی از احزاب این کشور یعنی حزب ملت افغانستان در مورد مذاکرات دوحه گفته: نگاه پروژه‌ای تیم دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا به صلح افغانستان و سوء استفاده از آن صرفا برای انتخابات آتی ریاست جمهوری این کشور بزرگترین تهدید فراروی مذاکرات صلح کابل و طالبان برای دستیابی به یک صلح واقعی است.
پاکستان و تمایل به حضور طالبان در دولت افغانستان
طالبان ابتدا به ساکن در دهه ۱۹۹۰ بعد از حمله شوروی به افغانستان در پاکستان شکل گرفت. بسیاری از مبارزان این گروه پشتو هستند و در مدرس‌های پاکستانی تحصیل کرده‌اند. بعد از حمله آمریکا به افغانستان، پاکستان برای طالبان به بهشت امنی تبدیل شد و اعضای ارشد آن به این کشور مهاجرت کردند. بسیاری بر این باورند که پاکستان خواستار تشکیل دولتی در افغانستان است که طالبان را نیز شامل شود و روابط دوستانه تری با اسلام آباد نسبت به دهلی داشته باشد.
به گزارش شورای روابط خارجی آمریکا، نخست وزیر پاکستان عمران خان همواره هر گونه حمایت از طالبان را تکذیب کرده و از فرآیند صلح نیز حمایت کرده است. این مقامات پاکستانی بودند که کانال ارتباط مذاکره کنندگان آمریکایی برای ارتباط گرفتن با طالبان را در همان ابتدا باز کردند.
هند، حامی سرسخت دولت افغانستان
دهلی نو حامی سر سخت دولت افغانستان است و از سال ۲۰۰۱ تا کنون ۳ میلیارد دلار برای توسعه زیرساخت‌های تجاری افغانستان سرمایه گذاری کرده است. هدف این کشور کاهش نفوذ پاکستان در افغانستان و جلوگیری از تبدیل این کشور به مکان امنی برای شبه نظامیان مخالف هند است. دولت هند از اقدام آمریکا برای رسیدن به توافق با طالبان حمایت نکرد و با هرگونه مشروعیت بخشی به این گروه به عنوان یک بازیگر سیاسی مخالف بود.
روسیه به دنبال احیای روابط
مسکو امیدوار است که روابطش با افغانستان بعد از خروج نیرو‌های شوروی از این کشور در سال ۱۹۸۹ در پس یک دهه اشغالگری احیا شود. کارشناسان معتقدند روسیه میخواهد نقش بیشتری در پروسه صلح بازی کند و نفوذش را در افغانستان در برابر نفوذ آمریکا و ناتو افزایش دهد. این کشور میزبان چندین دوره مذاکرات بین هیات طالبان و نمایندگان دولت افغانستان در سال گذشته بوده است.
چین و منافع اقتصادی پکن در افغانستان
منافع چین در افغانستان بیشتر اقتصادی است و امیدوار است بتواند این کشور را در ابتکار یک کمربند یک جاده درگیر کند. چین کشوری بزرگ با اهداف سرمایه گذاری خارجی وسیع است و خواستار استنفاده از منابع طبیعی گسترده در افغانستان است. از این گذشته پکن نگران است که تروریست‌ها از افغانستان برای وصل شدن به چین استفاده کنند. در اواخر سال ۲۰۱۹ مقامات افغان و طالبان در کنفرانس پکن شرکت کردند و سران چین از توافق آمریکا و طالبان حمایت کردند.
ایران و بهبود روابط با طالبان
به گزارش شورای روابط خارجی آمریکا، اکثریت شیعه در ایران همواره به طالبان به عنوان یک گروه تروریستی به ویژه بعد از دریافت حمایت‌های وسیع این گروه از رقبای ایران یعنی عربستان و امارات و پاکستان نگاه می‌کنند. ایران از اقدام آمریکا برای سرنگونی طالبان در سال ۲۰۰۱ حمایت کرده و از حامیان دولت افغانستان است.
با این وجود ایران از زمانی که به این نتیجه رسید که طالبان قرار نیست افغانستان را به کلی ترک کند، بهبود روابطش را با طالبان آغاز کرد. برخی رسانه‌ها مدعی اند که طالبان بخشی از قاچاق مواد مخدرش را از طریق خاک ایران انجام می‌دهد. سال گذشته در آغاز فرآیند گفتگو‌های بین المللی طالبان، هیاتی از طالبان به ایران هم سفر کرد.
سهیل شاهین سخنگوی دفتر طالبان در قطر درباره دلایل سفر این هیات به ایران گفته بود: طالبان به نقش تمام کشور‌ها در روند صلح افغانستان از جمله کشور‌های همسایه به دیده قدر می‌نگرد.
او گفته بود صلح افغانستان، تحولات اخیر، پیشرفت و مصونیت پروژه‌های اقتصادی ایران در افغانستان و راهکار‌های صلح پایدار از موارد بوده که با مقام‌های ایرانی درباره گفتگو شده است.