رویداد۲۴ تشدید درگیری های نظامی بین ارمنستان و آذربایجان در روزهای اخیر می تواند زمینه دگرشی در منطقه قفقاز باشد: گسترش روابط نظامی ایران و روسیه، نه تنها شامل مانورهای مشترک در دریای خزر و خلیج فارس، بلکه همچنین پیشنهاد تهران به مسکو برای استفاده از سه پایگاه دریایی است.
بسیاری از تحلیگران ایرانی و روسی حالا پیرامون شکل گیری یک ائتلاف نظامی بین دو کشور صحبت می کنند. ائتلافی که می تواند به مانند سدی در مقابل حضور ایالات متحده و تهدید خطوط حمل و نقل نفتی اش در خلیج فارس باشد.
روسیه و ایران از مدت ها قبل درصدد گسترش روابط بوده اند. در چند هفته اخیر همکاری های آنها بیش از پیش تقویت شده است. یکی از دلایل را می توان تحریم های سازمان ملل بر خرید سلاح ایران از کشورهای خارجی دانست که در اواسط اکتبر منقضی خواهد شد. هر دو دولت امیدوارند که روسیه در نهایت سامانه های نظامی بیشتری به ایران بفروشد.
گفت وگو برای همکاری های نظامی دو کشور از تابستان 2019 آغاز شد. طبق گزارش ها دو طرف توافقاتی را برای ارتقای چنین روابطی امضا کردند. سپس در اوت 2020، یک هیئت بزرگ نظامی به مسکو رفت تا شرایط را برای مشارکت ایران در مانور نظامی قفقاز آماده کرده پیرامون مراحل بعدی شکل گیری یک اتحاد نظامی گفت وگو کند. به گفته کنستانتین دشنو (Konstantin Dushenov)، مفسر نظامی مستقل مسکو، دو طرف توافق کردند تا تمرینات دریایی نظامی منظمی داشته باشند، نه تنها در دریای خزر، بلکه در خلیج فارس و تنگه هرمز.
بیشتر بخوانید: روزشمار پایان محدودیت خرید‌های تسلیحاتی ایران/ آیا روس‌ها سامانه اس-۴۰۰ را به ایران می‌فروشند؟
نگرانی های ایالات متحده پیرامون همکاری های نظامی دو کشور و خرید سامانه های نظامی از مسکو توسط ایران به روشنی دیده می شود. اگر طبق گزارش ها پیشنهاد ایران برای استفاده روسیه از سه پایگاه دریایی – چابهار، بندرعباس و بندر بوشهر – اجرایی شود، نگرانی های ایالات متحده و غرب بیش از پیش خواهد شد.
مقامات روسی تا به حال پیرامون قبول این پیشنهاد اظهار نظری نکرده اند. با این حال، تحلیلگر مستقل امنیتی، سرگئی ایشچنکو (Sergey Ishchenko) از قصد نیروی دریایی روسیه برای پذیرش این طرح مطمئن است و می گوید: روسیه از ابزارهای ترکیبی استفاده خواهد کرد و حضورش را در این پایگاه ها افزایش خواهد داد. بنابراین باید پایگاه های دریایی روسی تازه ای را شاهد باشیم، همانند پایگاه هایی که پیش از این روسیه در سوریه ساخته است.
به نظر می رسد که اوضاع به آن آسانی که ایشچنکو فکر می کند پیش نخواهد رفت. قانون اساسی ایران احداث پایگاه توسط خارجی ها در خاک کشور را ممنوع کرده است. جامعه ایرانی نیز به حضور نیروهای خارجی در خاک کشورشان حساس است. پیشنهاد تهران از یک سو نشان می دهد که ایران در چه موقعیت نظامی دشواری قرار دارد و از سوی دیگر به روسیه هم اجازه خواهد داد تا در همکاری با نیروی دریایی ایران یا مستقلا، توانایی هایش در مدیریت پروژه ها در خلیج فارس و فراتر از آن را گسترش دهد.
چشم انداز همکاری ایران و روسیه، ترس مقامات واشنگتن را برانگیخته است. این همکاری راه را برای بیرون راندن ایالات متحده از خلیج فارس هموار می کند. از سوی دیگر از این پس پاسخ به هر شیطنت ایران پیچیده تر خواهد بود، جایی که ممکن است مسکو پشت ایران باشد.
همه اینها در حالی اتفاق می افتد که درگیری آذربایجان – ارمنستان در مراحل داغ خود ادامه دارد و ممکن است بی ارتباط با تقویت روابط اخیر نباشد. از آنجا که تهران خواهان افزایش روابط نظامی با روسیه است، مسکو می تواند از تهران بخواهد که پیرامون رویارویی دو همسایه شمالی خود خویشتنداری کند. این به نوبه خود به روس ها اهرم فشار بیشتری در آنجا می دهد. این موضوع می تواند به کاهش تنش های ایروان و باکو کمک کند اما تنها به قیمت گشودن راهی برای افزایش چشمگیر حضور نظامی روسیه فراتر از مرزهایش و در برابر غرب.