رویداد۲۴ امروز ۱۸ اکتبر (یکشنبه ۲۷ مهر) محدودیت‌های ۱۳ ساله تسلیحاتی سازمان ملل بر اساس بندی از توافق هسته‌ای و قطعنامه ۲۲۳۱ متصل به آن منقضی شد. به موجب این بند، با انقضای این محدودیت‌ها ایران قادر خواهد بود برخی تسلیحات متعارف از جمله جنگنده را خریداری کرده و در بازار جهانی سلاح بفروشد. دولت حسن روحانی نیز وعده یک خبر خوش را برای امروز یکشنبه داده است، اما سوال اینجاست که چقدر انقضای این محدودیت‌ها نتیجه عملی خواهد داشت؟ و آیا در اوج مشکلات معیشتی، این خبر، خبری خوش برای مردم است که رییس جمهور باید آن را تبریک بگوید؟
به طور کلی تنها کشور‌هایی که احتمالا مبدا خرید‌های تسلیحاتی ایران خواهند بود چین و روسیه‌اند، اما احتمالا این اتفاق در کوتاه مدت رخ نخواهد داد. با پایان محدودیت‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، این کشور قادر است تانک، وسایل نقلیه زرهی، سامانه‌های کالیبر خودکار، جنگنده، ناو و تعداد دیگری سامانه تسلیحاتی را بدون مجوز از سوی شورای امنیت سازمان ملل خریداری کند. پیش‌بینی‌های انجام گرفته از سوی آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد ایران احتمالا به سمت خرید سوخو۳۰ روسی، تانک‌های تی۹۰، جت آموزش رزمی یاک۱۳۰، هلیکوپتر‌های ام.آی۸ و ام آی۱۷، سامانه دفاع هوایی اس۴۰۰ و سامانه‌های دفاع دریایی مجهز به موشک کروز یاخونت یک موشک ضد کشتی مافوق صوت روسی خواهد رفت.
پی‌تر فهرست تسلیحات مورد علاقه تهران در سال ۲۰۱۶ و در جریان سفر حسین دهقان وزیر دفاع وقت ایران به مسکو رسانه‌ای شده بود. نشریه کومرسنت روسیه در آن زمان در یک خبر انحصاری به نقل از منابع آگاه مدعی شده بود سفر دهقان به مسکو برای مذاکره بر سر این فهرست تسلیحات و تجهیزات نظامی بوده است. از زمان این سفر تا کنون سفر‌های دوره‌ای مقامات دفاعی ایران به مسکو ادامه داشته و تردید‌ها درباره احتمال عملیاتی شدن خرید‌های تسلیحاتی از سوی ایران را افزایش داده است.
سایت خبری مرکز تبیان و مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام هر دو از تمایل ایران به خرید سوخو۳۰ و برخی دیگر از تسلیحات روسی از جمله میگ۳۵ و اس۴۰۰ اشاره کرده‌اند. با این وجود تحلیل رسانه‌های آمریکایی و روسی نشان می‌دهد ایران به این راحتی به سلاح‌های مورد نظرش دست پیدا نخواهد کرد.
بیشتر بخوانید:روزشمار پایان محدودیت خرید‌های تسلیحاتی ایران/ آیا روس‌ها سامانه اس-۴۰۰ را به ایران می‌فروشند؟
به گزارش رویداد۲۴ راشا مترز در یادداشتی نوشته روسیه قبلا هم درخواست ایران برای دستیابی به سامانه‌های های‌تک را رد کرده است. در آگوست ۲۰۱۷ روسیه با درخواست خرید سوخو۳۵ و سوخو۳۰ از سوی ایران مخالفت کرده و در عوض پیشنهاد فروش سوخو۳۷ را به ایران داده، چرا که روسیه نگران دستیابی تهران به تکنولوژی‌های حساس و عدم توانایی تهران برای بازپرداخت هزینه این تسلیحات است. این رسانه دلیل دوم برای عدم محقق شدن فروش تسلیحات به ایران از سوی روسیه را مشکلات اقتصادی داخلی ایران خوانده و نوشت: مسکو سابقه رد درخواست ایران به دلیل مسائل مالی را داشته است.
ایران در حال حاضر فاقد ظرفیت‌های مالی لازم برای خرید تسلیحات پیشرفته است. هزینه اولیه خرید یک اسکادران جنگنده برای مثال چیزی حدود ۲ میلیارد دلار است. علاوه بر این هر سلاح یا تجهیزاتی به آموزش پرسنل و قطعات و همچنین نگهداری نیاز دارد. در حال حاضر بودجه نظامی ایران در مقایسه با نرخ تولید ناخالص داخلی این کشور نسبت به کل کشور‌های منطقه پایین‌تر است.
راشا مترز نوشته شاید چین به صورت اعتباری با ایران کار کند، اما روسیه نه می‌خواهد نه می‌تواند در وضعیت اقتصادی امروز این کشور دست به تعاملات اعتباری با ایران بزند. سومین دلیل از نظر راشا مترز، ملاحظات سیاست خارجی روسیه در خاورمیانه است. ولادیمیر پوتین همزمان روابط نزدیک خود را تهران را حفظ کرده و به دشمنان ایران یعنی اسرائیل، عربستان و امارات نیز نزدیک شده است. پوتین موازنه قوا در منطقه را بر هم نخواهد زد.
به گزارش رویداد۲۴ الی گرانمایه در یادداشتی در شورای روابط خارجی نوشته طیف وسیعی از مشکلات اقتصادی و سیاسی مانع از واردات سلاح‌های پیشرفته به ایران در سال‌های پیش رو خواهد بود. کشور‌های اروپایی باید خطرات انقضای محدودیت‌های تسلیحاتی سازمان ملل را به خوبی تحلیل کنند. با توجه به اینکه ارتش‌های غربی از شرکای منطقه ایشان حمایت می‌کنند و در حال حاضر ائتلاف کشور‌های عربی و اسرائیل در حال تقویت شدن است، بعید است اجازه بدهند انقضای محدودیت‌های تسلیحاتی ایران به توازن قوا در خاورمیانه آسیب جدی وارد کند.
در این یادداشت گفته شده تنها راه عملگرایانه برای در نظر گرفتن این دغدغه‌ها از سوی غربی ها، رسیدن به توافق‌هایی با روسیه و چین برای تعیین زمان بندی و نوع صادرات سلاح به ایران به گونه‌ای است که تنش‌ها در خاورمیانه افزایش پیدا نکند.
شورای روابط خارجی آمریکا در یادداشت خود تاکید کرده بی‌شک مسکو و پکن توافق‌های تسلیحاتی با تهران امضا خواهند کرد و احتمالا این قرارداد‌ها قابل توجهند (برای مثال قرارداد خرید اس۴۰۰ از روسیه یا خرید تانک، جنگنده، موشک‌های زمین به هوا، سامانه‌های ضد رادار موشکی) با این حال روشن نیست آیا این تسلیحات در کوتاه مدت به دست ایران خواهد رسید یا نه.
چین نیز اقدام مشابهی با ایران خواهد کرد. آن‌ها بسته تسلیحاتی به ایران عرضه می‌کنند و این بسته در توافق ۲۵ ساله ایران و چین مورد اشاره قرار می‌گیرد، اما سرعت دستیابی ایران به این سلاح‌ها پایین نخواهد بود. با این حال شورای روابط خارجی آمریکا در این یادداشت تاکید کرده افزایش تنش‌های جهانی ممکن است مسکو و پکن را مجبور کند به این توافقات تسلیحاتی با ایران سرعت ببخشند. روسیه و چین انگیزه‌های ژئوپولتیک و امنیتی خودشان را برای فروش سلاح به ایران دارند: اولین انگیزه مقابله با آمریکاست. در مورد روسیه این مقابله قبلا به همکاری‌های استراتژیک در سوریه منجر شده اما در نهایت روسیه و چین تا وقتی از دریافت هزینه سلاح‌هایشان از سوی ایران مطمئن نباشند علاقه‌ای به فروش اسلحه به تهران ندارند؛ این در حالی است که ایران با سخت‌ترین تحریم‌ها دست و پنجه نرم میکند.
نشریه روسی «راشا مترز» همچنین تصریح کرده اگرچه روسیه منافع مالی در فروش سلاح به ایران دارد، اما بسیاری از موانع اقتصادی، مالی و سیاسی مانع از فروش این تسلیحات و تجهیزات روسی به ایران خواهد شد.
فاکتور تعیین کننده دیگر روابط رقبای منطقه‌ای ایران با چین و روسیه است. اسرائیل، امارات و عربستان هر کدام از همه اهرم‌های سیاسی و اقتصادی خود برای ممانعت از فروش سلاح به ایران استفاده می‌کنند. چین تعداد قابل توجهی پهپاد به رقبای منطقه‌ای ایران فروخته و نمی‌خواهد این منبع درآمد را از دست بدهد. روسیه نیز به دنبال فروش سلاح بیشتر به کشور‌های عربی است و پوتین در سال‌های اخیر تلاش زیادی کرده که به هیچ یک از طرف‌های درگیر در خاورمیانه زیاد نزدیک نشود.
بر اساس توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ و قطعنامه ۲۲۳۱، محدودیت‌های تسلیحاتی ایران بعد از ۵ سال در اکتبر ۲۰۲۰ لغو می‌شوند و این یکی از منافع حاصل از برجام برای ایران است. بسیاری معتقدند این بند شاید تنها دلیل روشن عدم خروج ایران از برجام، با وجود خروج آمریکا و انفعال اروپایی‌ها در اجرای تعهداتشان بوده است. اگر فرض بر حداقلی بودن تاثیر انقضای محدودیت‌های تسلیحاتی سازمان ملل باشد، بزرگترین نگرانی اروپایی‌ها احتمالا صادرات سلاح از سوی ایران به گروه‌های مورد حمایتش در منطقه است. در این شرایط کافیست به تحریم‌های دیگر اتحادیه اروپا و سازمان ملل در این باره رجوع کنیم. بر اساس قطعنامه ۲۲۱۶ شورای امنیت سازمان ملل درباره یمن و ۱۷۹۱ درباره لبنان، فروش سلاح به گروه‌ها در این کشور‌ها ممنوع است. از سوی دیگر اتحادیه اروپا نیز تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران در سال ۲۰۰۷ وضع کرده که این تحریم‌ها تا اکتبر ۲۰۲۳ اعتبار دارند. بعد از برگزیت بریتانیا می‌تواند خودش به تنهایی تحریم‌هایی جدیدی علیه ایران وضع کند. از سوی دیگر اروپایی‌ها نمی‌خواهند به ترامپ اجازه دهند که مساله تسلیحاتی ایران را به دستاویزی برای تشدید تنش‌ها با ایران تبدیل کند.
با اینکه ممکن است روسیه یک قرارداد فروش اس۴۰۰ با ایران امضا کند، اما ارسال این محموله‌ها احتمالا چندین سال طول خواهد کشید. این اتفاق در مورد اس۳۰۰ نیز افتاد. ایران نزدیک به یک دهه منتظر شد تا محموله خریداری شده خود را دریافت کند.
با توجه به همه این محدودیت‌ها احتمالا همکاری‌های های نظامی ایران و کشور‌های دوست نظیر روسیه به صورت فروش تسلیحات محدود و اجرای مانور‌های نظامی مشترک بین نیرو‌های نظامی کشور‌ها افزایش خواهد یافت.
در خلال آخرین سفر ظریف به مسکو، وزیر خارجه ایران عنوان کرده بود که اگرچه نیرو‌های نظامی ایران به دنبال خودکفایی هستند، اما تهران از همکاری‌های نظامی با مسکو استقبال میکند.
ولادیمیر ساژین کارشناس ارشد نظامی روسی درباره ارتش ایران به رسانه روسی «اینترافرز» گفته ایران احتمالا بر توسعه صنایع دفاعی خود از طریق دستیابی به قطعات دو منظوره، خرید‌های محدود تجهیزات نظامی خارجی و واردات فناآوری‌های تولید سلاح تمرکز خواهد کرد.
سینا عضدی کارشناس امور ایران در این باره به شورای آتلانتیک گفته ایران خرید‌های محدود سامانه‌های ضد موشک هوایی را برای تقویت بازدارندگی در آینده در دستور کار قرار می‌دهد و همزمان به توافق‌هایی برای ساخت سلاح‌های روسی تحت لیسانس این کشور در ایران نیز دست پیدا خواهد کرد.
خرید‌های قبلی ایران از روسیه از جمله سامانه‌های تور-ام ۱ و اس-۳۰۰ نقش مهمی در تقویت ظرفیت دفاع هوایی ایران داشته اند، اما به گزارش رسانه روسی «ان جی» اس-۳۰۰های روس برخلاف اس-۴۰۰ها توان مقابله با حنگنده‌های اف-۳۵ آمریکایی که در اختیار اسرائیل نیز قرار گرفته را ندارند. نیروی هوایی ایران برای تفویت توان مقابله هود باید به نسل جدید سلاح‌های روسی دست پیدا کند.