رویداد۲۴ سازمان جهانی بهداشت ساز و کاری ایجاد کرده که ذیل آن توزیع عادلانه واکسن کرونا را مدیریت کند. سازمان جهانی بهداشت در توضیح چرایی ایجاد این ساز و کار تحت عنوان کواکس COVAX در وبسایت رسمی خود نوشته: پندمی کرونا تاکنون جان هزاران نفر را گرفته و زندگی میلیارد‌ها نفر را مختل کرده است. تولید واکسن علاوه بر کاهش تعداد جان باختگان و کمک به کنترل پندمی، جلوی خسارات وارد شده بر اقتصاد ۳۷۵ میلیارد دلاری جهان در هر ماه را نیز خواهد گرفت. دسترسی برابر به واکسن به ویژه برای حفظ جان کارکنان بخش درمان و افراد پرخطر تنها راه کاهش آثار مخرب این ویروس بر اقتصاد و سلامت جهان است.
به همین منظور ساز و کار کواکس راه اندازی شده و تاکنون ۱۸۴ کشور از جمله ایران نیز به آن پیوسته‌اند. از میان اقتصاد‌های بزرگ جهان، چین نیز اوائل ماه به این ساز و کار پیوسته، اما روسیه و آمریکا هنوز در برابر عضویت مقاومت می‌کنند.
در راس این ساز و کار ائتلاف Gavi یا ائتلاف برای ابتکارات مربوط به آمادگی جهت مقابله با اپیدمی‌ها و سازمان جهان بهداشت قرار دارند. Gavi یک سازمان بین‌المللی است که در سال ۲۰۰۰ میلادی تاسیس شده هدفش ارتقای دسترسی به واکسن برای کودکان در کشور‌های فقیر جهان است. این دو گروه روی هم رفته تاکنون ۷۰۰ میلیون دلار برای کواکس جمع آوری کرده‌اند و هدف نهایی، جمع آوری ۲ میلیارد دلار برای واکسیناسیون عمومی در مقابل کروناست.
کواکس در واقع با سرمایه گذاری در بخش تحقیقات، از تحقیق و توسعه واکسن جدید حمایت کرده و بر سر قیمت گذاری واکسن با کمپانی‌های دارو سازی وارد مذاکره می‌شود. هدف نهایی کوایی توزیع ۲ میلیارد واکسن تا پایان سال ۲۰۲۱ است که به این ترتیب تقریبا ۲۰ درصد جمعیت هر کشور در برابر ویروس واکسینه شده و عملا کرونا از فاز پاندمی خارج خواهد شد.
از این منظر، مشارکت در این ساز وکار حتی برای کشور‌های غنی نیز به منزله بیمه آتی است. کشور‌هایی نظیر آمریکا با شرکت‌های دارو سازی قرارداد‌هایی را تنظیم کرده‌اند تا به واکسن کرونا به محض تولید دسترسی داشته باشند.
تشکیلات کواکس چطور کار می‌کند؟
در واقع تشکیلات کواکس سرمایه مشارکت کنندگان را در اختیار توسعه دهندگان واکسن قرار می‌دهد تا بتوانند در حجم بالا اقدام به تولید کنند.
ایده جمع آوری منابع مالی دسترسی سریع به واکسن جدید به محض تولید را امکان پذیر می‌کند و از طرفی به کشور‌های فقیر نیز این فرصت را می‌دهد که برای توزیع عادلانه واکسن خارج از این ساز و کار آماده شوند.
چرا حضور آمریکا در این ساز و کار اهمیت دارد؟
پندمی کرونا به مرگ بیش از ۱ میلیون نفر در جهان منجر شده است. اگر کشور‌های جهان به طور عادلانه به واکسن دسترسی داشتند می‌توانند جان شهروندانشان را نجات داده و همزمان اقتصاد ۳۷۵ میلیارد دلاری جهان را نیز از این منجلاب خارج کنند. تا کنون ۱۷۰ کشور به این ساز و کار پیوسته‌اند، اما به گزارش استیت نیوز، همچنان نیاز به منابع بیشتری برای توزیع عادلانه واکسن وجود دارد. آمریکا قبلا گفته قرار نیست در این تشکیلات عضو شود.
واشنگتن پست، اول سپتامبر در گزارشی تصمیم ترامپ مبنی بر عدم عضویت در این ساز و کار را تصمیمی خوانده که بر نقش این کشور در دیپلماسی بهداشتی و همچنین وضعیت پندمی کرونا تاثیر قابل توجهی خواهد گذاشت.
این رسانه در یادداشت خود نوشته: بهانه کاخ سفید برای عدم عضویت در این تشکیلات، حضور سازمان جهانی بهداشت بر صدر امور است. سازمانی که به ادعای ترامپ یک سازمان «با مرکزیت چین» است.
جود دیر سخنگوی کاخ سفید در این باره گفته: آمریکا به همکاری با شرکای بین‌المللی خود برای اطمینان از شکست کرونا در این کشور‌ها ادامه می‌دهد، اما ما قرار نیست به یک تشکیلات چند جانبه که تحت نفوذ سازمان جهانی بهداشت فاسد و چین است بپیوندیم.
لارنس گاستین استاد حقوق بهداشتی دانشگاه جرج تاون در این باره به واشنگتن پست گفته: این کار آمریکا یک قمار بزرگ در استراتژی‌های یک جانبه گرایانه است.
به اذعان رسانه آمریکایی واشنگتن پست، این اقدام آمریکا اتفاقات بعدی را نیز شکل خواهد داد. ایده پشت کواکس در واقع بر عدم احتکار و واکسیناسیون عمومی افراد گروه‌های پر خطر در همه کشور‌ها بنا شده است.
عدم عضویت آمریکا همه این اهداف را دور از دسترس خواهد کرد. زمانی که آمریکا می‌گوید من در یک ساز و کار چند جانبه برای توزیع عادلانه واکسن مشارکت نمیکنم، یک افتضاح اساسی رخ خواهد داد. به این ترتیب رفتار همه کشور‌ها در مواجهه با واکسن در شرایط پندمی بر پایه ملاحظات سیاسی داخلی و ورای بهداشت عمومی خواهد بود.
از طرفی یکی از دلایل مقاومت آمریکا در پیوستن به کواکس، باور آن‌ها بر واکسن‌هایی است که در این کشور در مرحله آزمایش نهایی است. آن‌ها فکر می‌کنند این واکسن‌ها در واقع پیشروترینند. اما اینکه چه کسی در مسابقه تولید واکسن ایمن برنده می‌شود تاثیر به سزایی بر رویکرد دولت ترامپ خواهد داشت.
یک سناریو این است که واکسن آمریکا با موفقیت تولید شود و آمریکا همه دوز‌های تولید شده را تا زمان واکسیناسیون عمومی مردم کشورش احتکار کند.
موضع اتحادیه اروپا چیست؟
در شرایطی که آمریکا در برابر کواکس مقاومت کرده، اتحادیه اروپا مدیریت امور را در دست گرفته است. این اتحادیه در گزارشی اعلام کرده ۴۰ کشور را برای کمک بسیج کرده و تا کنون ۱۶ میلیارد یورو نیز برای تحقیفات جمع آوری کرده است.
فرانسه و آلمان در عین حال که عضو این ساز و کار جهانی‌اند، خودشان نیز به طور جداگانه با کمپانی‌های دارو سازی وارد مذاکره شده و واکسن‌ها را پیش خرید کرده‌اند. این واکسن‌های مازاد درواقع برای بخشی از جمعیت است که مشمول برنامه واکسیناسیون کواکس نمی‌شود.
واکسن کرونا نصیب ایران می‌شود؟
وزارت بهداشت نامه پیوستن به برنامه توزیع عادلانه واکسن کرونا را امضا کرده و به طور رسمی عضو این برنامه جهانی شده و در نوبت خرید این واکسن قرار گرفته است.
مدیرکل نظارت بر دارو وزارت بهداشت گفت: با توجه به پیوستن ایران به برنامه جهانی کواکس هر زمان که واکسن کرونا در دنیا تولید شد، ایران نیز سهمیه خود را دریافت می‌کند، اما در مورد اینکه ایران برای پیوستن به این برنامه پولی واریز کرده یا نه با توجه به اینکه این موضوع در حوزه کاری سازمان غذا و دارو نیست، اطلاعی ندارم.
پیش از این، علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفته بود: با توافق انجام شده بین ایران و سازمان بهداشت جهانی، این سازمان به ایران برای پرداخت هزینه پیش پرداخت خرید واکسن و عضویت در برنامه پیش خرید واکسن کرونا مهلت کافی داده و از این نظر جای نگرانی وجود ندارد.
به نظر می‌رسد نحوه سرمایه گذاری ایران در ساز و کار کواکس در شرایط تحریم‌های مالی آمریکا پیچیدگی‌های خاص خود را داشته باشد، اما یکی از راه‌های تسویه مالی با این نهاد بین المللی، واریز مستقیم پول‌های بلوکه شده ایران در کره‌جنوبی است.
سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه در نشست هفتگی خود با خبرنگاران در پاسخ به سوالی در مورد ادامه رایزنی‌های ایران با کره جنوبی جهت پرداخت طلب‌های ایران از این کشور گفت: رایزنی‌های ما با کره در جریان است، ولی با سرعتی که ما تمایل داریم به جلو نمی‌رود و دارای کندی است از جمله در خصوص خرید دارو‌ها و برخی از اقلامی که دو کشور با یکدیگر توافق کرده‌اند.
او گفته: این روند به کندی پیش می‌رود، به خصوص در دو هفته اخیر در خصوص تامین منابع مورد نیاز از منابع خودمان برای خرید واکسن آنفلوآنزا و پیش خرید واکسن کرونا در قالب کنسرسیومی که سازمان بهداشت جهانی برای توزیع عادلانه این واکسن در صورت کشف نهایی ایجاد کرده است و ایران نیز عضو این کنسرسیوم است.
کره جنوبی ۸ میلیارد دلار بدهی بلوکه شده به ایران دارد که مربوط به خرید نفت از ایران پیش از لغو معافیت‌های نفتی در فوریه ۲۰۱۹ است. پس از آبان ۹۷ که تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه نظام بانکی و صادرات نفت ما برقرار شد، کره‌ای‌ها به بهانه تحریم آمریکا از پرداخت پول نفتی که از ایران خریداری کرده‌اند اجتناب کرده است.