رویداد۲۴ در دوران ابتدای شیوع و گسترش ویروس کرونا، یکی از دغدغه‌های اصلی، زمان متوقف شدن کووید-19 و برگشت شرایط به حالت عادی بود؛ اینکه چه زمانی می‌توانیم بدون نگرانی از ابتلا، به زندگی عادی خود بازگردیم.
در حال حاضر و با توجه به گذشت تقریبا 9 ماه از شیوع ویروس، نگرش ما نسبت به آینده بسیار منطقی‌تر و درعین‌حال، بدبینانه‌تر شده است. پیش‌بینی‌های متعددی از زمان برگشت شرایط به حالت عادی وجود داشته و بازه آن‌ها از یک سال آینده تا دو سال بعد، متغیر است. اما این آینده عادی به چه شکل خواهد بود؟ در حقیقت، کووید-19 به چه سرنوشتی دچار می‌شود؟
هانس هیستربیک، پرفسور اپیدمی شناسی نظری در دانشگاه اوترخت هلند، بر اساس داده‌ها و تجربیات موجود پیش‌بینی‌هایی را ارائه داده که در این مقاله به آن‌ها خواهیم پرداخت. با توجه به نوشته‌های وی، ویروس کووید-19 به آن سادگی که تصور می‌کردیم از بین نخواهد رفت.
در نظر داشته باشید که بیماری آندمی به‌نوعی بیماری گفته می‌شود که تحت کنترل قرار گرفته، اما در یک جمعیت خاص برای همیشه باقی می‌ماند؛ مانند بیماری مالاریا.
و درنهایت، میزان موفقیت ما در مقابله با کرونا در زمان آندمی شدن آن، به کیفیت واکسن‌ها و درمان‌های ما وابسته خواهد بود.
قبل از هر نکته‌ای، دکتر هیستربیک بیان می‌کند که نمی‌توان با قاطعیت آینده کروناویروس را پیش‌بینی کرد. اما با توجه به تجارب گذشته در خصوص شیوع‌های مشابه، دلایل کمی وجود دارد تا تصور کنیم در آینده‌ای نزدیک، کروناویروس SARS-CoV-2 از بین خواهد رفت. سناریو واقع‌بینانه برای این شرایط، حالتی است که این ویروس به لیست بلندبالای بیماری‌های دیگری پیوسته که به‌عنوان آندمی شناخته می‌شوند.
باوجود وضعیت فعلی گسترش ویروس، به نظر می‌آید که اقدامات و روش‌های کنونی تنها توانایی کنترل کردن شیوع ویروس را در اختیار دارند، و پیشرفتی بیشتر از آن ممکن نیست (به غیر از کشورهایی که توانایی ایزوله کردن خود نسبت به دیگران را دارند).
اکثریت مردم دنیا هنوز به این بیماری مبتلا نشده و در معرض ابتلا به ویروس قرار دارند. درنتیجه، کرونا می‌تواند برای مدت‌هایی طولانی به بقای خود ادامه داده و گسترش پیدا کند. این مسئله حتی برای مناطقی که مقاومت جمعیتی را نیز تجربه کرده‌اند صادق خواهد بود. به عبارت دیگر، وقتی حجم مشخصی از مردم نسبت به یک بیماری مصون می‌شوند (چه از طریق واکسیناسیون و چه از طریق ابتلای طبیعی)، سرعت شیوع آن کاهش پیدا کرده و تعداد بیماران کاهش پیدا می‌کند. اما چنین اتفاقی به این معنی نیست که ویروس به‌صورت ناگهانی یا کامل از بین می‌رود.
خارج از مناطقی که به مصونیت جمعیتی دست پیدا کرده‌اند، احتمالا حجم زیادی از افراد وجود داشته که همچنان به ویروس مبتلا نشده‌اند؛ و وجود این افراد کافی است تا ویروس به منتقل شدن و گسترش خود ادامه دهد. هیچ حدی از انزوای جمعیتی برای توقف کامل ارتباط میان کشورها و شهرها کافی نخواهد بود.
بیشتر بخوانید: چین و بازگشت به زندگی در پساکرونا/ رمز موفقیت پکن در شکست کرونا چه بود؟
همچنین، ممکن است که شیوع ویروس در طول زمان به ثباتی نسبی رسیده و حضور ممتدی را در جوامع مختلف تجربه کند؛ احتمالا با نرخ شیوعی پایین و قابل پیش‌بینی. در این حالت، گفته می‌شود که بیماری مورد نظر به آندمی تبدیل شده است.
برخی از بیماری‌ها در تمام دنیا حضور داشته و به‌صورت فعال گسترش پیدا می‌کنند (مانند بسیاری از عفونت‌های دوران کودکی)، اما اکثریت این عفونت‌ها و بیماری‌ها تنها در مناطق خاصی از جهان به آندمی تبدیل می‌شوند.
این اتفاق در دو حالت رخ می‌دهد:
آن بیماری خاص در برخی از مناطق جهان به‌طور کامل از بین رفته است.
شرایط موردنیاز برای گسترش بیماری تنها در مناطق خاصی از جهان فراهم است (مانند مالاریا).
از لحاظ نظری، زمانی یک بیماری را آندمی می‌نامیم که به‌طور میانگین، هر فرد بیماری را تنها به یک نفر دیگر انتقال دهد؛ به عبارت دیگر، زمانی که عدد تکثیر (R) برابر با 1 باشد.
برای مثال، در زمان شروع یک اپیدمی (همانند کرونا) و شرایطی که شیوع ویروس در حال افزایش است، R بزرگ‌تر از یک بوده و درزمانی که شیوع ویروس تقریبا متوقف شده، R کوچک‌تر از یک خواهد بود.
در واقعیت، الگوهای متفاوتی در بیماری‌های آندمی مشاهده می‌شود. تعدادی از بیماری‌ها به‌طور ثابت دارای نرخ ابتلای پایینی در طول سال بوده و تعداد دیگری، دارای نرخ ابتلای بالا در بازه‌های خاص و نرخ ابتلای پایین در بازه‌های دیگر هستند. حالت دوم معمولا در زمان‌هایی رخ می‌دهد که عوامل فصلی بر ارتباط مردم با یکدیگر تاثیر می‌گذارد.
تا زمانی که جمعیتی کافی از افراد، در معرض ابتلا به یک بیماری وجود داشته باشد، آن بیماری از فردی به دیگری منتقل شده و گسترش آن ادامه خواهد یافت. این حجم از جمعیت می‌تواند از راه‌های مختلفی تمدید شود؛ البته این مسئله به خصوصیات ویروس وابسته است.
در بیماری‌هایی که بدن انسان پس از ابتلا، مصونیت کامل به دست می‌آورد، هر فرزند جدید آن فرد همچنان در معرض ابتلا به ویروس قرار دارد. دلیل آندمی شدن بسیاری از بیماری‌ها و عفونت‌ها در سراسر جهان (مانند سرخک) همین مسئله است؛ خصوصا در زمانی که نرخ زاد و ولد به‌اندازه کافی بالا باشد.
اما در بیماری‌هایی که در صورت ابتلای طبیعی، مصونیت فرد موقت است، افراد پس از گذراندن دوره مصونیت دوباره در معرض ابتلا قرار خواهند گرفت. یک ویروس یا باکتری می‌تواند با جهش پیدا کردن، حافظه مصونیت بدن انسان را دور بزند؛ در چنین حالتی، افرادی که به نژادهای قدیمی یک بیماری مبتلا شده‌اند، در معرض ابتلا به نژاد جدید قرار خواهند داشت. ویروس آنفولانزا یکی از شناخته‌شده‌ترین مثال‌های این مورد محسوب می‌شود.
در حال حاضر نمی‌دانیم که مصونیت حاصل از ابتلا به کووید-19 چقدر دوام می‌آورد، یا اینکه واکسن‌ها تا چه میزان در حفاظت از مردم موفق خواهند بود. اما دیگر کروناویروس‌هایی که به وضعیت آندمی دچار شدند، مانند آن‌هایی که باعث سرماخوردگی می‌شوند، تنها مصونیتی برای یک بازه یک‌ساله را ایجاد فراهم کرده‌اند.
نکته مهم دیگر این است که افراد دارای مصونیت، چه توسط واکسن و چه از طریق ابتلای طبیعی، هیچ‌گاه به‌صورت متقارن در میان جمعیت‌ها توزیع نشده‌اند. خصوصا در بحث کووید-19، شیوع ویروس در بسیاری از مناطقی بسیار شدید بوده و در عین حال، مناطقی وجود دارند که گسترش چندانی را تجربه نکرده‌اند.
بدون توزیع یکسان ویروس در میان جمعیت، مصونیت جمعیت شکل نخواهد گرفت؛ حتی اگر حجمی کافی از مردم واکسینه شده باشند.
در چنین مواردی، R میانگین (عدد تکثیر) تا حدی پایین خواهد بود که ویروس تحت کنترل باشد. اما در مناطق محافظت نشده، این عدد بالای یک خواهد بود. چنین روندی سبب شده تا شیوع‌های محلی رواج پیدا کند و درنهایت، گسترش ویروس به پایداری خود در طی زمان (حتی با سرعتی کم) ادامه دهد.
چگونگی مقابله ما با کروناویروس در زمان آندمی شدن آن، به کیفیت واکسن‌ها و درمان‌های ما وابسته خواهد بود. اگر درمان‌ها و پیشگیری‌های ما بتوانند از شدیدترین عواقب ویروس جلوگیری کنند، شیوع ویروس می‌تواند قابل مدیریت باشد. کووید-19 همانند دیگر بیماری‌هایی خواهد شد که در طول زمان یاد گرفته‌ایم تا با آن‌ها زندگی کنیم.
با توجه به دائم یا موقت بودن مصونیت، ممکن است برای مقابله با ابتلا به واکسن‌های سالیانه احتیاج پیدا کنیم (مانند آنفولانزا). یا اینکه ویروس از طریق واکسیناسیون در سنین پایین کنترل شود (مانند بسیاری از عفونت‌های دوران کودکی).
اگر واکسن‌ها بتوانند در کنار پیشگیری از ابتلا، انتقال ویروس را نیز کاهش دهند، می‌توانیم متصور سناریوهای دیگری مانند از بین رفتن کامل ویروس نیز باشیم. اما این مورد در حال حاضر چندان محتمل به نظر نمی‌رسد. ریشه‌کن کردن ویروس‌ها به‌شدت دشوار است؛ حتی برای بیماری‌هایی که واکسن‌های کامل و مصونیت تمام را برای آن‌ها در اختیار داریم.
درنتیجه، آندمی شدن این ویروس محتمل‌ترین سناریو ممکن محسوب می‌شود.