رویداد۲۴ دکتر یسنا به‌منش رئیس گروه تجویز و مصرف منطقی و اطلاع‌رسانی فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو با بیان این‌که داروها یکی از خطرناک‌ترین عوامل مسمومیت‌زا در منازل هستند، گفت: عدم توجه به میزان مصرف دارو، مصرف داروها در تاریکی و همراه با خواب‌آلودگی و مصرف خودسرانه داروها همگی می‌توانند به مسمومیت‌های دارویی منجر شوند.
دکتر به‌منش گفت: باید از مصرف خودسرانه داروها اجتناب کنیم و همچنین بدانیم که مقادیر بالای برخی از داروهای به ظاهر کم‌خطر می‌توانند برای فرد خصوصاً کودکان و افراد مسن کشنده باشند. در عین حال باید توجه کرد که شایع‌ترین علت بروز مسمومیت در جهان، مصرف داروها بیش از مقادیر درمانی است.
در کشور ما نیز شیوع بالای مسمومیت‌های دارویی براساس آمار مسمومین مراجعه‌کننده به بیمارستان‌های کشور تایید شده است. این در حالی است که به دلیل تبحر گروه پزشکی، بسیاری از این مسمومیت‌ها با مراجعه به بیمارستان درمان می‌شود و فرد مسموم از خطر مرگ نجات داده می‌شود، اما اهمیت مسمومیت دارویی در این نکته است که گاهی ممکن است کبد و کلیه فرد مسموم بر اثر مسمومیت دچار صدمه دائمی شود و کیفیت زندگی فرد تا آخر عمر با مشکل مواجه شود.
بیشتر بخوانید: خودکشی در ملاءعام بیانیه‌ای رسمی برای بیان خشم/ رشد ۱۱ درصدی خودکشی از سال ۹۱
رئیس گروه تجویز و مصرف منطقی و اطلاع‌رسانی فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو توضیح داد: با توجه به آمار منتشرشده از سوی سازمان پزشکی قانونی کشور درخصوص مرگ‌ومیر ناشی از مسمومیت با داروها، شاهدیم که طی ۸ سال اخیر رفته‌رفته تعداد موارد مرگ ناشی از مسمومیت‌های دارویی در حال افزایش بوده است. براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور، متاسفانه متادون که یک داروی مُسَکن مخدر است و در درمان اعتیاد به مواد مخدر تجویز می‌شود به دلیل اقبالی که افراد معتاد به مصرف آن دارند، قاچاق شده و در نتیجه مصرف بدون تجویز پزشک یا مصرف بیش از حد درمانی یا مصرف اتفاقی شربت آن توسط کودکان به تنهایی دلیل مسمومیت و مرگ ۱۶۰۱ نفر در سال ۱۳۹۸ و ۷۳۰ نفر در ۵ ماه نخست سال ۱۳۹۹ بوده است.
وی افزود: ترامادول نیز جزو داروهای مسکن مخدر محسوب شده و برای کنترل دردهای شدید استفاده می‌شود که متاسفانه این دارو هم مورد سوءمصرف قرار می‌گیرد. براساس آمار سازمان پزشکی قانونی، سوءمصرف ترامادول منجر به مرگ ۲۶۹ نفر در سال ۱۳۹۸ و ۸۹ نفر در ۵ ماه اول سال ۱۳۹۹ شده است. مسمومیت با بقیه داروها علت مرگ ۵۰۶ نفر در سال ۱۳۹۸ و مرگ ۲۴۳ نفر در ۵ ماه اول سال ۱۳۹۹ بوده است.
به‌منش افزود: به طور کلی مسمومیت‌های دارویی، اعم از مسمومیت با متادون، ترامادول و بقیه داروها از دیگر دسته‌های درمانی در سال گذشته منجر به مرگ ۲۳۷۶ نفر شده و در ۵ ماه نخست سال جاری منجر به مرگ ۱۰۶۲ نفر شده است. مرگ ناشی از مسمومیت دارویی در کشور ما، بعد از مرگ ناشی از مسمومیت و سوءمصرف مواد و با در اختیار داشتن ۲۸ تا ۳۱ درصد از کل موارد مرگ‌ومیر در این حوزه در رتبه دوم قرار دارد.
رئیس گروه تجویز و مصرف منطقی و اطلاع‌رسانی فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو با بیان این‌که هرقدر آگاهی جامعه نسبت به عوارض ناخواسته داروها خصوصا در مقادیر بیش از حد درمانی افزایش یابد شاهد کاهش مرگ‌ومیر ناشی از مسمومیت دارویی خواهیم بود، گفت: از دیگر اقدامات پیشگیرانه در حوزه مسمومیت با دارو، حذف دسترسی کودکان به داروها و نظارت دقیق بر مصرف داروی سالمندان و بیماران مبتلا به مشکلات اعصاب و روان است. در عین حال در هنگام مراجعه به پزشک یا داروساز باید داروهای مصرفی خود را نام ببریم تا پزشک با اطلاع از داروهای مصرفی، اقدام به تجویز داروهای جدید کند. این موضوع باعث می‌شود مقدار داروی دریافتی بیمار از حد درمانی بیشتر نشود و از بروز مسمومیت جلوگیری شود.
به‌منش با بیان این‌که اولین علت مراجعه به بخش مسمومیت‌های بیمارستان‌های کشور در سال ۱۳۹۷، با شیوع ۴۰ تا ۶۰ درصدی در شهرهای مختلف بر اثر مسمومیت دارویی بوده است، ادامه داد: همچنین در سال ۱۳۹۸ تعداد مراجعات مربوط به مسمومیت دارویی در بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در سطح کشور بالغ بر ۶۴۷۰۶ هزار نفر بوده است.
رئیس گروه تجویز و مصرف منطقی و اطلاع‌رسانی فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو با بیان این‌که شیوع مسمومیت دارویی در شهرهای ایران متفاوت است، گفت: بر این اساس در بیمارستان‌های شهرهای مازندران، گیلان، گلستان و اسفراین مراجعات مسمومیت‌های دارویی درصد بالاتری را نسبت به دیگر مسمومیت‌ها به خود اختصاص داده است و بین ۵۰ تا ۷۷ درصد از کل مراجعات مسمومیت را به خود اختصاص می‌دهند. این در حالی است که بیشترین تعداد مراجعه مسمومیت‌های دارویی در بیمارستان‌های لقمان حکیم که زیر نظر دانشگاه شهید بهشتی تهران است، با ۶۹۴۰ مراجعه مسمومیت دارویی و سپس مشهد، گیلان، مازندران، آذربایجان غربی به ترتیب بین ۵۳۳۴ تا ۴۱۳۹ مراجعه مسمومیت دارویی در سال ۱۳۹۸ بوده است.
دکتر به‌منش گفت: گرچه تنها ۴۸ درصد از کل مسمومیت‌های مراجعه‌شده به بیمارستان‌ها در سال گذشته علت تعمدی دارد، اما در مورد مسمومیت‌های دارویی نزدیک به ۸۰ درصد از موارد تعمدی و با هدف خودکشی اتفاق می‌افتد. این در حالی است که مسمومیت‌های دارویی در کودکان با شیوع کمتر از ۴ درصد و اغلب به صورت اتفاقی و بر اثر کنجکاوی کودک یا اشتباه والدین رخ می‌دهد.
رئیس گروه تجویز و مصرف منطقی و اطلاع‌رسانی فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو درباره داروهایی که بیشتر منجر به مسمومیت می‌شوند، توضیح داد: در رأس داروهایی که اغلب منجر به بروز مسمومیت می‌شوند، در بزرگسالان داروهای موثر در بیماری‌های اعصاب و روان خصوصا داروهای آرامبخش، ضد افسردگی و ضد جنون و سپس مسکن‌های غیر مخدر، عهده‌دار نزدیک به ۷۰ درصد از موارد مسمومیت دارویی هستند. در کودکان مسمومیت با مسکن‌های غیر مخدر مانند استامینوفن نسبت به بزرگسالان شایع‌تر است.
به‌منش با بیان این‌که به طور کلی با توجه به اهمیت بالای پیشگیری از مسمومیت، از طریق روش‌هایی می‌توان از بروز مسمومیت‌های دارویی پیشگیری کرد، گفت: بر این اساس بهتر است داروهای بیمار افسرده یا بیمارانی که تعادل رفتاری ندارند یا افرادی که سابقه اقدام به خودکشی دارند، دور از دسترسشان قرار گیرد و مراقبت دقیقی در خصوص میزان داروی مصرفی این افراد انجام شود. همچنین در سالمندان مسمومیت دارویی بسیار شایع و البته خطرناک است. تشابه ظاهری شکل داروها، ابتلا به فراموشی، عدم اطلاع از نام داروها، بی‌سوادی یا کم‌سوادی یا خوانا نبودن مقادیر مصرفی دارو مندرج روی جعبه دارویی ممکن است منجر شود تا سالمندان داروی خود را به اشتباه یا به صورت تکراری مصرف کنند. بنابراین نظارت دقیق دیگر افراد هم‌خانه با سالمندان در پیشگیری از مسمومیت اهمیت ویژه‌ای دارد.
وی با بیان این‌که بهترین روش برای پیشگیری از خوردن دوز تکراری دارو، یادداشت کردن دفعات مصرف دارو و یا قرار دادن قرص‌ها در داخل جعبه‌های مخصوص تقسیم‌بندی شده موجود در داروخانه‌ها است، افزود: در عین حال باید داروها در بسته‌بندی اولیه آنها نگهداری شوند تا در صورت مصرف اشتباهی، خانواده بتواند اطلاعات لازم را در اختیار پزشکان قرار دهد.
به گفته رئیس گروه تجویز و مصرف منطقی و اطلاع‌رسانی فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو، باید توجه کرد که مصرف مقادیر بالای بسیاری از داروها در اقدام به خودکشی ممکن است در ابتدا علامت و نشانه خاصی نداشته باشد، اما وضعیت فرد مسموم به طور ناگهانی وخیم شود یا در آینده منجر به صدمات دائمی کبد و کلیه در فرد مسموم شود. به عنوان مثال مصرف خودسرانه داروی استامینوفن جهت درمان درد و تب بیش از مقادیر درمانی منجر به صدمات کبدی خواهد شد. بنابراین ارجاع فرد مسموم به بیمارستان بسیار حیاتی است. در عین حال به طور کلی ایجاد استفراغ در مسمومیت‌های دارویی توصیه نمی‌شود مگر آن‌که به توصیه پزشک باشد، چراکه این عمل در برخی از مسمومیت‌های دارویی سبب وخامت اوضاع بیمار خواهد شد.
به‌منش با بیان این‌که در برخورد با فرد مسموم غیر هوشیاری که در کنارش بسته‌های داروی خورده شده وجود دارد، ضمن حفظ خونسردی و عدم القای استفراغ در این فرد باید بسته‌های دارویی همراه بیمار به بیمارستان برده و با شماره ۱۹۰ و ۱۱۵ تماس گرفته شود، ادامه داد: در مسمومیت‌های تعمدی با دارو بهتر است در صورت هوشیاری فرد مسموم، نام دارو یا داروهای مصرفی و تعداد هر یک از آنها را از وی بپرسید و به کادر درمانی اطلاع دهید.
رئیس گروه تجویز و مصرف منطقی و اطلاع‌رسانی فرآورده‌های سلامت گفت: برای پیشگیری از بروز مسمومیت دارویی در کودکان نیز اگر در خانه کودک زیر پنج سال زندگی می‌کند، داروها حتما در کمدهای بالا، دور از دسترس و مجهز به قفل قرار داده شود. همچنین مراقب باشید تا در هنگام بیماری کودک، دوز تکراری یا داروی بیشتر از حد تجویز شده به کودک داده نشود. به عنوان مثال برای کاهش تب در کودکان، داروی استامینوفن را براساس وزن و سن کودک و با مشورت پزشک و داروساز به کودک بدهید. مقادیر بیش از حد درمانی استامینوفن می‌تواند ایجاد مسمومیت کند.
وی افزود: داروهای مصرفی افراد خانواده را دور از دسترس کودکان نگه دارید. از قرار دادن دارو در کیف دستی پرهیز کنید تا مانع خورده شدن دارو توسط کودکان شود. داروهای خود را در مقابل چشم کودکان نخورید، چراکه کودکان از رفتار بزرگسالان تقلید می‌کنند و ممکن است دور از چشم والدین داروها را به دهان ببرند. اگر به کودک خود دارو می‌دهید به او تفهیم کنید که این دارو است و از کلماتی مثل آبنبات، شکلات یا خوراکی استفاده نکنید. داروها خصوصاً داروهای خوش‌طعم مخصوص کودکان را از دسترسشان دور نگه دارید؛ چراکه ممکن است با استفاده از غفلت شما، کودک اقدام به مصرف دارو کند. باید توجه کرد که کودکان کنجکاوند و ممکن است زمانی که افراد سالمند فامیل در حال مصرف داروهای خود هستند، کودکان اقدام به چشیدن یا بلعیدن دارو کنند. بنابراین برای پیشگیری از مسمومیت دارویی در کودک از افراد سالمند خانواده بخواهید داروهای مصرفی خود را دور از دسترس آنها نگهداری کنند.
به‌منش افزود: اگر فردی در خانواده در حال درمان ترک اعتیاد است، از دسترسی کودکان به داروهای درمان‌کننده اعتیاد مانند قرص یا شربت متادون جداً خودداری کنید. مرگ بسیاری از کودکان و حتی بزرگسالان به دلیل نگهداری شربت متادون در یخچال مخصوصاً به دلیل تعویض بطری دارو با بطری داروهای دیگر یا نوشیدنی‌ها خوراکی و مصرف اتفاقی آنها صورت گرفته است. داروی متادون به تنهایی در طی سال ۱۳۹۸ منجر به مرگ ۱۶۰۱ نفر در کشور شده است.
رئیس گروه تجویز و مصرف منطقی و اطلاع‌رسانی فرآورده‌های سلامت همچنین گفت: اگر مسمومیت با متادون در کودکی منجر به مرگ شود، تنها علت آن سهل‌انگاری والدین و بستگان کودک خواهد بود. عدم نگهداری شربت متادون در ظرف‌های مقاوم و مجهز به قفل کودک و جابه‌جایی دارو و نگهداری آن در بطری‌های دیگر داروها یا نوشیدنی‌ها منجر به مصرف دارو توسط کودکان و در نتیجه مرگ کودک خواهد شد که البته به راحتی توسط خانواده‌ها قابل پیشگیری است.