رویداد۲۴ شادی مکی: زنان کم‌بضاعت و متعلق به خانواده‌های آسیب‌دیده و آسیب‌پذیر یکی از گروه‌هایی هستند که در معرض بیشترین آْسیب‌های ناشی از شرایط سخت اقتصادی و کرونایی قرار دارند. حال اگر این زنان در سنین سالمندی قرار داشته و به هزینه‌های خاص این دوران نیاز داشته باشند قطعا میزان آسیب‌پذیری‌شان افزایش می‌یابد.
با اینکه دولت با تصویب و ابلاغ سند ملی سالمندان سعی داشت از این گروه به شدت آسیب‌پذیر حمایت کند، اما با توجه به شرایط سخت اقتصادی که انتشار گسترده ویروس کرونا نیز به آن دامن زده است، دولت تا کنون نتوانسته به این مهم دست پیدا کند، آنچنان که فعالان اجتماعی از افزایش زنان سالخورده رها شده از سوی خانواده خبر می‌دهند.
سپیده علیزاده، مدیرعامل موسسه کاهش آسیب نورسپید هدایت که مجری مرکز جامع کاهش آسیب بانوان در مددسرای بانوان منطقه ۱۲ شهرداری تهران است دراینباره به رویداد۲۴ می‌گوید: به عنوان فردی که بیشتر ساعات روز را در مرکز جامع کاهش آسیب بانوان بوده و از نزدیک با زنان بی‌سرپناه مراجعه کننده به این مرکز زندگی می‌کنم، متوجه شده‌ام که تعداد مراجعه‌کنندگان ما از بهمن ماه سال ۹۸ به صورت قابل توجهی افزایش یافته است که علت عمده آن مساله شیوع کرونا و حاشیه‌های ایجاد شده به دنبال آن است.
وی با بیان اینکه کرونا نه تنها بر مسائل اقتصادی بلکه بر مسائل اجتماعی و اخلاقی جامعه نیز تاثیرگذار بوده است، عنوان می‌کند: تاثیر شیوع این ویروس بر حوزه آسیب‌های اجتماعی نیز قابل توجه است، این ویروس حتی روی نوع مواد مخدر و روان‌گردان تاثیر گذاشته و اخیرا انواع جدیدی از مواد وارد بازار شده‌اند، همچنین قیمت مواد و میزان خلوص و ناخالصی مواد را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
مدیرعامل موسسه کاهش آسیب نورسپید هدایت می‌افزاید: حتی افرادی که مصرف کننده مواد نبوده، اما گرفتار سایر آسیب‌های اجتماعی هستند هم تحت تاثیر کرونا قرار گرفته و با مصائب زیادی مواجه شده‌اند این موضوع باعث شده که افراد بیشتری ته خطی شده و در انتهای خط آسیب‌های اجتماعی قرار بگیرند.
این روانشناس با اشاره به اینکه در شرایط کرونایی افراد بیشتری به دلایل مختلف خانه‌های خود را ترک کرده‌اند، اظهار می‌کند: به عنوان مثال زنانی که مدت زمان زیادی در خانه مانده و تحت خشونت و آزار قرار گرفته‌اند یکی از گروه‌هایی هستند که تحمل‌شان را در این شرایط از دست داده و خانه خود را ترک کرده‌اند، گاهی این زنان به مرکز ما مراجعه می‌کنند.
وی می‌گوید: در میان مراجعه‌کنندگان به مددسرای ما زنان سالخورده‌ای نیز وجود دارند که اعضای خانواده آنها از عهده هزینه‌های‌شان برنیامده و گویی امیدی هم به هزینه کردن برای این پیرزنان نداشته‌اند. به همین علت هم اخیرا به صورت ملموسی تعداد پیرزنانی که به ما مراجعه می‌کنند افزایش یافته است. برخی از این افراد توسط گشت‌های شهرداری یا کلانتری به ما ارجاع داده می‌شوند.
این فعال اجتماعی درباره وضعیت این پیرزنان می‌گوید: اغلب زنان کهنسال مرکز ما در کنترل ادرار و مدفوع مشکل دارند و خانواده از عهده هزینه لوازم بهداشتی همچون خرید پوشک مناسب، نگهداری و استخدام پرستار و ... برای آنها برنیامده است. برخی از آنها دچار بیماری اعصاب یا بیماری‌های جسمی شدید بوده و خانواده نتوانسته است برای آنها هزینه کند. برخی دیگر نیز دارای اختلال حواس و آلزایمر بوده و نیاز به مراقبت مداوم دارند.
وی در ادامه می گوید: یکی از این زنان سالمند که اخیرا به مرکز ما مراجعه کرده است، حدودا ۸۰ ساله و مبتلا به آلزایمر بوده و تنها گاهی خاطراتی را برای ما تعریف می‌کند. تا جایی که به یادش آمده و برای ما هم تعریف کرده، قرار بوده که مهمانی بزرگی مانند مراسم عقد برای نوه‌اش گرفته شود و اینکه او را جایی نشانده و با این وعده که دوباره برمی‌گردیم، رفته‌اند و او را تنها گذاشته‌اند. این پیرزن آنقدر در همان نقطه نشسته است که بالاخره مردم و همسایه‌ها نگران شده و شرایط او را اعلام کرده‌اند و در نهایت این پیرزن را به مرکز ما تحویل داده‌اند. این ماجرا باعث ناراحتی ما شد چرا که کاملا مشخص است پیرزن چشم به راه کسی است که به دنبالش بیاید.
علیزاده اضافه می‌کند: بانوی سالمند دیگری هم به موسسه ما ارجاع داده شده بود، بعد از مدتی خانواده‌اش به دنبال او آمدند و گفتند اختلال حواس داشته و منزل را گم کرده است. متاسفانه یک هفته بعد بار دیگر این زن سالمند را مقابل درب مرکز مشاهده کردیم، اما اینبار توسط گشت به ما تحویل داده نشد و کاملا مشخص بود که او را به عمد در مقابل درب مددسرا گذاشته و رفته‌اند.
وی با بیان اینکه در گرمخانه‌ها باید محدودیت سنی وجود داشته باشد، خاطرنشان می‌کند: ما این محدودیت را به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی فعلی کشور و ماجرای شیوع کرونا اعمال نکرده‌ایم، اما نگهداری از این گروه سنی برای ما سخت است چراکه توان ارائه خدمات تخصصی به زنان کهنسال و بیمار را نداریم.
این فعال اجتماعی با اشاره به اینکه ۷ نفر از پرسنل خانم شاغل در مددسرا طی ماه‌های اخیر به کرونا مبتلا شده‌اند اظهار می‌کند: شرایط ما به خاطر افزایش مددجویان به اندازه کافی سخت و همکاران من به شدت خسته شده‌اند، در این شرایط وقتی تعداد مددجوبان سالخورده هم افزایش می‌یابد، کار سخت‌تر هم می‌شود. ما نمی‌خواهیم و نمی‌توانیم قضاوت کنیم خانواده‌ای که مادر پیر خود را رها کرده است تحت چه شرایط و با چه میزان از مشکلات دست به چنین کاری زده است، اما شایسته نیست این زنان دوره سالمندی خود را اینچنین بی‌سرپناه و آواره باشند.
این فعال اجتماعی می‌افزاید: ما باید دائما مراقب آنها باشیم که از مرکز خارج نشوند، زیرا به دلیل اختلال حواس احتمال گم شدن آنها وجود دارد. این درحالی است که نوع کار مرکز ما به گونه‌ای است که تردد آزاد است و درب مرکز شبانه روز باز است تا مددجویان ما که عمدتا زنان کارتن‌خواب هستند در تمام ساعات شبانه روز امکان مراجعه داشته باشند.
سپیده علیزاده می‌افزاید: این افراد باید تحت نظر پزشک باشند و با توجه به شرایط جسمی شان دارو دریافت کنند. این درحالی است که ما این روز‌ها با کمبود پزشک مواجه هستیم. پزشکان داوطلبی که قبلا با ما همکاری می‌کردند بعد از شیوع کرونا قطع همکاری کرده‌اند.
وی تصریح می‌کند: روزانه حدود ۱۵۰ مددجو به مددسرای ما مراجعه می‌کنند که حدود ۱۰ نفر را زنان سالخورده تشکیل می‌دهند، اما وجود همین ۱۰ نفر مسئولیت و مشکلات ما را با توجه به کمبود امکانات‌مان و نیاز‌های ویژه آنان افزایش داده است. زندگی گروهی و دسته جمعی برای این زنان مناسب نیست.
مدیرعامل موسسه کاهش آسیب نور سپید هدایت درباره اینکه آیا بهزیستی می‌تواند ابزار مورد نیاز برای مراقبت از این سالمندان را در اختیار آنها قرار دهد یا نه، تاکید می‌کند: موسسه ما با مجوز سازمان بهزیستی استان تهران و نظارت و حمایت این سازمان و منطقه ۱۲ شهرداری تهران فعالیت می‌کند. اما این مشکل در این شرایط جدید است. در گذشته وقتی به چنین مواردی برمی‌خوردیم با هماهنگی با ستاد پذیرش، سالمندان به مراجع تخصصی ارجاع داده می‌شدند، اما به دلیل کرونا پذیرش سالمندان در مراکز هم محدود شده است و هماهنگی برای ارجاع آنها سخت‌تر شده است.
وی می‌افزاید: مشکل افزایش مراجعه زنان سالخورده رانده شده از خانواده، مشخصا مربوط به یکی، دو ماه اخیر است. ما نمی‌خواهیم از پذیرش این زنان انصراف بدهیم و آنها را برکت موسسه می‌دانیم و فرصت را برای خدمت به آنها غنیمت می‌دانیم، اما اگر وسایلی مانند ویلچیر، لگن، وان حمام آماده و یا تخت‌های ویژه بیمار در اختیارمان باشد ارائه خدمت به آنها هموارتر و تسهیل شده و آنها هم در شرایط مناسب‌تری قرار می‌گیرند.
علیزاده خاطرنشان می‌کند: نه تنها این پیرزنان که بیشتر زنانی که به موسسه ما مراجعه می‌کنند مشکلات عدیده‌ای حقوقی و قضایی دارند. درباره زنان سالخورده معمولا موضوع اموال و میراث آنها مطرح است و در مورد زنان دیگر، مشکلاتی مانند طلاق، مهریه و مورد تعرض قرار گرفتن شایع است که همه این موارد می‌طلبد که وکلایی در این حیطه ما را یاری کنند. همچنین ما به حمایت جامعه پزشکی، روانپزشکی و حتی دندان‌پزشکان و متخصصین زنان نیازمند هستیم.
وی بیان می‌کند: اغلب مددجویان ما با مشکلات اعصاب و روان و زنان دست به گریبان هستند، اما ما بودجه لازم را برای استخدام پزشک متخصص و تامین دارو و ملزومات پزشکی آنها را نداریم. قابل توجه آنکه در شلتر‌ها و مددسرا‌های شهر از جمله مرکز جامع کاهش آسیب ما، تمامی خدمات به مددجویان کاملا رایگان صورت می‌پذیرد.
این فعال حوزه زنان آسیب‌دیده می‌گوید: نمی‌توان پیش بینی کرد که آیا تعداد مراجعه مددجویان سالخورده به مرکز ما در آینده بازهم افزایش خواهد داشت یا خیر، اما به شدت از زمستان سختی که پیش رو خواهیم داشت نگران هستم. زیرا دامنه آسیب‌های اجتماعی در حال بزرگتر شدن بوده و افراد بیشتری در دایره آسیب دیدگان قرار می‌گیرند. در این شرایط کارتن‌خواب‌ها نیز شرایط مشقت‌بارتری را تجربه خواهند کرد. از سوی دیگر به دلیل شرایط اپیدمی کرونا، کمتر از حمایت خیرین برخوردار هستیم، زیرا مردم با توجه به شرایط موجود با مشکلات اقتصادی و اجتماعی زیادی درگیر هستند که باعث شده اولویت‌شان زنان بی‌سرپناه و کارتن‌خواب نباشد، درگیری سازمان‌های اداری و دولتی هم که همچنان وجود دارد. به همین دلیل، همراه با افزایش آْسیب‌دیدگان اجتماعی، نگرانی‌های ما نیز بیشتر شده است.
به گزارش رویداد ۲۴ از آنجاییکه موضوع رها شدن سالمندان به دلیل فقر خانواده تنها به زنان سالخورده ختم نمی‌شود با حسین مهاجر مدیر پیشین ساماندهی آْسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان رفاه، خدمات و مشارکت اجتماعی شهرداری تهران نیز درباره وضعیت حضور سالمندان رها شده در گرمخانه‌های پایتخت گفتگو کردیم.
مهاجر به رویداد ۲۴ می‌گوید: این نخستین بار نیست که شاهد چنین وقایعی هستیم. در اواخر دهه ۸۰ بود که میزان دیه مرگ ومیر‌های ناشی از تصادفات افزایش یافت ما شاهد حضور زنان و مردان سالخورده‌ای شدیم که در خیابان‌ها سرگردان بودند. گشت‌های ما این افراد را شناسایی کردند. وقتی موضوع را در آن سال‌ها پیگیری کردیم متوجه شدیم که برخی از خانواده‌های نیازمند و در شرایط بد اقتصادی سالمندان خود را به بهانه‌های مختلف از خانه بیرون فرستادند در حالیکه بسیاری از آنها به شدت بیمار و فرتوت بودند. ما متوجه شدیم که علت این کار خانواده‌ها آن بود که امید داشتند این افراد تصادف کرده و از دیه آنها بهره‌مند شوند.
بیشتر بخوانید:
سختی‌های زندگی سالمندان در روزگار کرونایی/ امکانات بهداشتی در آسایشگاه کهریزک کافی نیست
۳۰ درصد سالمندان زیر خط فقر مطلق زندگی می‌کنند/ زنان سالمندِ تنها ۴ برابر مردان
وی ادامه می‌دهد: از زمان شیوع گسترده کرونا ما شاهد آن بودیم که برخی از مراکز نگهداری از سالمندان یا حتی برخی از بیمارستان‌ها، در مواردی سالمندانی را که هزینه نگهداری بالایی داشتند یا خطر ابتلا به کرونا و مرگ و میرشان زیاد بود را تحویل خانواده داده و از آنجایی که خانواده هم توان نگهداری نداشت آنها را رها کرده بودند. به عبارت دیگر برخی از مراکز نگهداری از بیم افزایش تعداد مرگ و میر در مراکزشان دست به چنین اقدامی زدند. این سالمندان در سطح شهر سرگردان شده بودند و گشت‌های ما آنها را شناسایی کرده و تحویل گرمخانه‌ها می‌دادند.
مسئول پیشین ساماندهی آْسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان رفاه، خدمات و مشارکت اجتماعی شهرداری تهران خاطرنشان می‌کند: طی سال‌های اخیر حدود ۲۵ تا ۳۵ درصد ساکنان گرمخانه‌های ما را سالمندان تشکیل می‌دهند. اما طی دو، سه ماه اخیر به دلیل تغییر مسئولیت آمار دقیقی از تعداد سالمندان طرد شده و ساکن در گرمخانه‌ها ندارم.
وی تصریح می‌کند: ما شاهد مواردی بودیم که خانواده نتوانسته است هزینه مرکز نگهداری را تامین کند یا اینکه خود توان نگهداری از سالمند یا فرد معلول کم توان ذهنی را نداشته است و به همین دلیل این افراد را در مقابل گرمخانه رها می‌کردند و می‌رفتند. تعدادی از سالمندان هم وقتی از مراکز نگهداری یا منزل به دلایل مختلف مانند بدرفتاری، عدم رسیدگی یا اختلافات خانوادگی خارج می‌شدند علاقه‌ای به بازگشت نداشتند و به گرمخانه‌ها مراجعه می‌کردند. البته این مورد همیشه وجود داشته و نمی‌توان گفت تنها مربوط به ماه‌های اخیر است.
این جمعیت‌شناس اضافه می‌کند: با توجه به حادتر شدن شرایط اقتصادی بعد از شیوع ویروس کرونا بسیاری از خانواده‌ها در شرایط بدتری قرار گرفتند و توان تامین هزینه سالمندان را در مراکز نگهداری نداشتند لذا رها کردن سالمندان در جامعه شیوع بیشتری یافت. طی ماه‌های بعد از شیوع کرونا حداقل ۱۰ تا ۱۲ مورد را مشاهده کردیم که سالمند را در مقابل گرمخانه رها کرده بودند. تعداد دیگری هم توسط گشت‌ها شناسایی و به گرمخانه‌ها ارجاع شدند.
وی با اشاره به اینکه در مواردی نیز با سالمندانی مواجه شدیم که با لباس بیمارستان در مقابل درب گرمخانه رها شده بودند، اظهار می‌کند: آن زمان می‌خواستم موضوع را رسانه‌ای کنم که به دلیل شیوع ویروس کرونا و زحمات کادر درمان ممانعت کردند و گفتند بهتر است افکار عمومی را خدشه‌دار نکنیم، اما این واقعیتی تلخ است که تا امروز هم ادامه دارد. مهاجر نسبت زنان سالمند رهاشده و مردان سالمند رها شده را تقریبا مساوی ارزیابی می‌کند.
آنطور که رویداد ۲۴ کسب اطلاع کرده است طی هفته اخیر ۲ مرد سالمند که در خیابان‌های پرتردد رها شده بودند به سامان‌سرا‌های تهران ارجاع داده شده‌اند که یکی از این موارد مربوط به روزهای اخیر است.
بنا بر اطلاعات به دست آمده غالبا سالمندانی از سوی خانواده رها می‌شوند که خانواده در شرایط نامناسب اقتصادی قرار داشته و سالمند نیز مشکلات جسمی زیادی دارد مانند سالمندانی که اصطلاحا به آنها سالمند پوشکی گفته می‌شود یا سالمندان دارای معلولیت. از سوی دیگر این روز‌ها پذیرش سالمندان از سوی سازمان بهزیستی هم سخت‌تر شده است و این افراد تا پذیرفته شدن در مراکز این سازمان پشت نوبت ستاد پذیرش می‌ماند، لذا تا طی شدن این فرایند طولانی و پذیرش در بهزیستی، این سالمندان در سامان‌سرا‌های شهرداری اسکان داده می‌شوند.