رویداد۲۴ زهره نوروزپور: کمتر از سه روز دیگر انتخابات تاریخی آمریکا آغاز می شود انتخاباتی بی سابقه که هیجان آن را به کل جهان سرایت داده است. از اروپا تا اسیا و خاورمیانه منتظر هستند که چه کسی بالاخره صاحب اتاق بیضی می شود تا بار دیگر توازن و نظم به جهان بازگردد.
در این میان ایران نیز از قائله مستثنی نیست چراکه اقتصاد کشور به این انتخابات گره زده شده و همچنین تحریم ها نیز کمرشکن!دکتر علیرضا سلطانی استاد دانشگاه و کارشناس ارشد حوزه اقتصاد سیاسی بین الملل معتقد است که اگر بایدن پیروز شود شرایط اقتصادی کشور تاثیر روانی و سیاسی خواهد گذاشت اما در مقابل اگر ترامپ پیروز شود حتی رویارویی نظامی نیز محتمل است. مشروح این گفتگوی تفصیلی را در ادامه می خوانیم:
کمتراز 3 روز دیگر به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال2020 باقی مانده است، به نظر می رسد این انتخابات نسبت به انتخابات گذشته شرایط بسیار متفاوتی را تجربه می کند . چرا این انتخابات اینقدر مهم شده است؟
انتخابات 2020 با در نظر گرفتن دو سطح داخلی آمریکا و بین المللی ، نسبت به انتخابات گذشته این کشور ، شرایط بسیار متفاوتی را دارد . در دوره های قبلی حداقل بعد از جنگ جهانی دوم، انتخابات ریاست جمهوری آمریکا معمولا به لحاظ داخلی واجد اهمیت بود و یا حداقل ابعاد بین المللی محدودی داشت یعنی معمولا در دوران جنگ سرد این اهمیت در نوع موضعگیری نامزدها در قبال قدرت های بزرگ خصوصا شوروی قابل توجه بود و در مواردی به یک منطقه و یا کشوری خاص محدود می شد مانند ماجرای جنگ ویتنام یا ایران در جریان انقلاب اسلامی و عراق و افغانستان در دو دهه اخیر.
اما در انتخابات 2020 همزمان هر دو بعد داخلی و بین المللی فعال شده است. این مساله ناشی از عملکرد ترامپ در 4 سال گذشته است. عملکرد ترامپ در داخل آمریکا در 4 سال اخیر در موارد زیادی به ایجاد شکاف و دوگانگی در جامعه آمریکا دامن زد.
سیاست های ملی گرایانه و به اعتبار دقیق تر بنیادگرایانه ترامپ که بازگشتی به اصول ارتودوکس آمریکایی نیمه اول قرن بیستم بود، با روند تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه آمریکا در نیمه اول قرن بیست و یکم در تقابل قرار داشته و دارد و این مساله برای بخش زیادی از مردم آمریکا که عموما مهاجر هستند علی رغم بهبود شرایط اقتصادی تا قبل از کرونا ، به دلیل پیامدهای منفی بلندمدت قابل پذیرش نیست.
آیا بازتاب انتخابات آمریکا در عرصه بین المللی هم به اندازه عرصه داخلی این کشور از اهمیت و حساسیت برخوردار است؟
سیاستها و اقدامات ترامپ در عرصه داخلی به حوزه بین المللی هم گسترش یافته و به گونه ای هم روندهای جهانی و هم همه کشورها و بازیگران بین المللی را به شیوه های مختلف تحت تاثیر قرار داد. آمریکا در دوره ترامپ بر خلاف نقش و جایگاه 70 سال گذشته، در مقابل روند جهانی لیبرالیسم و گسترش نظام جهانی سرمایه داری قرار گرفت.
روندی که خود برای دهه های متمادی راهبری آن را در اختیار داشت. گرایش به حمایت گرایی در سیاست های اقتصادی و تجاری که سم مهلک نظام سرمایه داری است و موضع گیری در قبال روندها و رژیم های بین المللی مانند رژیم های همکاری بین المللی در حوزه محیط زیست و خروج از سازمان های بین المللی مانند یونسکو و سازمان جهانی بهداشت از این قبیل است.
برخورد با کشورها و دولت های مختلف به شیوه های تحریم و تهدید( روسیه ، چین ، ایران ، ترکیه و ....) و حتی اجبار و فشار ( در مورد کشورهای متحد و دوست آن) برای پیشبرد سیاست های یکجانبه امریکا در این راستا قابل توجه است . همه این اقدامات با هدف احیای موقعیت برتری آمریکا در عرصه سیاسی و اقتصادی بین المللی بوده است . هدفی که با جریان جهانی شدن و روندهای همکاری جویانه بین المللی در تقابل بوده است و همین مساله باعث شده که جامعه بین المللی اصولا با تداوم حکومت ترامپ تمایل نداشته باشد چراکه ترامپ موجب توقف و یا کندی روندی بود که برای دهه های متمادی آمریکا راهبری آن را در اختیار داشت.
این تحلیل حتی کشورهای متحد و دوست آمریکا در اروپا و منطقه خاورمیانه مصداق دارد؟
بله حتی کشورهای متحد و دوست آمریکا در اروپا که از ابتدای روی کارآمدن ترامپ با دولت وی زاویه پیدا کردند.
در خاورمیانه هم این شرایط حاکم است. اگر امروز برخی دولت های خاورمیانه از ادامه کار ترامپ حمایت می کنند نه از سر اراده قلبی بلکه از سر اجبار است . ترامپ و دولت وی فشار سیاسی و اقتصادی زیادی را به کشورهای عرب منطقه خاورمیانه تحمیل کرد و حتی تحولات اخیر در روابط این کشورها با اسرائیل نیز ناشی از فشارهای پشت پرده و سودجویانه ترامپ است.این شرایط است که انتخابات آمریکا در سال 2020 دارای اهمیت و متفاوت کرده است.
انتخابات 2020 ریاست جمهوری امریکا برای بخش قابل توجهی از مردم آمریکا و برای جامعه جهانی به معنای بازگشت آمریکا به جایگاه و نقش 70 ساله خود و یا ادامه سیاست یکجانبه گرایی با طعم ناسیونالیسم و پوپولیسم آمریکایی است. این دوگانگی در انتخابات ریاست جمهوری به خوبی در جامعه آمریکا در قالب شکاف گسترش یافته و عمیق اجتماعی خود را نشان داده و همین مساله بسیاری از سیاستمداران عاقل از هر دو جناح جمهوری خواه و دموکرات را نسبت به پیامدهای کنترل نشده آن برای همبستگی جامعه آمریکا نگران کرده است.
به همین دلیل بسیاری از افراد بانقوذ در حزب جمهوری خواه خود را از ترامپ جداکرده اند که نمونه آن بولتون ، خانواده بوش و غیره می باشند. بنابراین برای بسیاری از آمریکائیها شاید بایدن کاندیدای مطلوبی برای ریاست جمهوری آمریکا نباشد اما با همه نقاط منفی بر ترامپ ارجحیت دارد. بر این مبنا پیروزی احتمالی بایدن نه از روی محبوبیت وی بلکه ناشی از بدبینی نسبت به ترامپ است.
حتی حساسیت انتخابات آمریکا برای ایران بیش از سایر کشورها است.
بله درست است با وجو حساسیت جهانی نسبت به انتخابات آمریکا ، اما شاید هیچ دولت و کشوری در شرایط حاضر به اندازه ایران در عمل نسبت به این انتخابات توجه و حساسیت ندارد چرا که ترامپ بن بستی که روابط ایران و آمریکا در دوره اوباما و با برجام باز شده بود با خروج از برجام ، دوباره بست برجام فرصت خوبی برای اغاز حل مناقشه 40 ساله ایران و آمریکا بود که ترامپ آن را از بین بردو با این کار و بازگشت تحریم ها شرایط بسیار سخت و طاقت فرسایی بر اقتصاد ایران و زندگی مردم حاکم شد که امروز این شرایط کاملا برای همگان قابل لمس است.
ترامپ و عوامل وی در دولت آمریکا علی رغم اعلام ظاهری آمادگی برای مذاکره با ایران ، هیچ گام عملی و اطمینان بخشی در این زمینه برنداشتند و چه بسا با برخی اقدامات نظیر ترور سردار سلیمانی بر سر مذاکره موانع بسیار سخت و غیرقابل رفعی ایجاد کردند. به نظر می رسد شعار آمادگی برای مذاکره صرفا ابزاری برای اعمال فشار بر متحدین منطقه ای خود نبود.
هرچند در این زمینه باید اذعان داشت که ایران نیز در مقابل تحرکات سیاسی آمریکا ، سیاست فعالی و کنش گرایی نداشت و عملا با انفعال و سکوت و سیاست های تهییجی به اعمال فشار بیشتر آمریکا بر کشور دامن زد. در واقع در مقاطعی ایران می توانست حداقل با اتخاذ سیاست های متوازن ، توخالی بودن سیاست آمریکا برای مذاکره با ایران را به اثبات برساند که این اتفاق نیز صورت نگرفت.
ترامپ اعلام کرده است که در صورت پیروزی در انتخابات ، در کمتر از یک ماه ایران وارد مذاکره با امریکا می شود . این ادعا تا چه حد واقعی به نظر می رسد؟
در صورت پیروزی ترامپ که البته احتمال آن ضعیف است ، هیچ مذاکره ای بین ایران و آمریکا در شرایط طبیعی صورت نخواهد گرفت چرا که اگر قرار بود مذاکره ای صورت گیرد در دوره اول وی این اتفاق انجام می شد. البته دولت ترامپ در صورت حضور مجدد در کاخ سفید به نسبت دوره اول انگیزه بیشتری برای آغاز مذاکره با ایران خواهد داشت اما عملا زمینه های مذاکره بین ایران و دولت احتمالی دوباره ترامپ محتمل نیست چرا که دوکشور پیش شرط هایی برای آغاز مذاکره دارند که عملا زمینه های ایجادآن فراهم نیست . این پیشرط ها برای ایران شامل بازگشت امریکا به برجام ، برداشتن تحریم ها و عذرخواهی بابت ترور سردار سلیمانی است که پذیرش این پیشرطها برای آمریکا بسیار ضعیف است.
با این تفسیر اگر ترامپ دوباره انتخاب شود ، چشم انداز روابط ایران و آمریکا چگونه خواهد شد؟
چنانکه در جواب سوال قبلی بیان شد ، روند تقابلی ایران و آمریکا در شکل کنونی یعنی تداوم تحریم ادامه خواهد یافت و این مشکلات اقتصادی ایران را تشدید می کند هرچند عملا قدرت مانور آمریکا در موضوع تحریم کاهش یافته است چرا که آمریکا همه تحریم های اثربخش را اعمال کرده است تحریم های اعلامی جدید بیش از آنکه عملی باشد بیشتر ماهیت روانی و سیاسی دارد. با این حال چه بسا در این شرایط احتمال رویارویی نظامی پس از اعمال همه تحریم ها هم تقویت می شود.
ترامپ قصد دارد نهایت بهره برداری را از شرایط تحریمی ایران برای دیکته کردن سیاست های خود ببرد بنابراین قطعا درمقابل ایران کوتاه نخواهد آمد . درمقابل هم ایران با توجه به سیاست های اعلامی خود به خصوص پس از ترور سردار سلیمانی وارد میز مذاکره نخواهد شد. در این بین برخی کشورهای منطقه بر آتش روابط ایران و آمریکا خواهند دمید. بنابراین چشم انداز روشن و مثبتی از مناسبات آمریکا و ایران در دوره احتمالی دوم ترامپ وجود ندارد.
در صورتی که بایدن پیروز انتخابات باشد ، چشم انداز روابط ایران و آمریکا چگونه خواهد بود؟
با توجه به سیاست های اعلامی بایدن و دموکراتها، پیروزی احتمالی بایدن که نسبت به ترامپ قوی تر است ، به طور قطع بن بست ایجاد شده در روابط ایران و امریکا به طور قطع شکسته خواهد شد. بایدن اعلام کرده که به برجام بازخواهد گشت و تحریم های یکجانبه ایران را برخواهد داشت . این مواضع راه مذاکره ایران و آمریکا را باز خواهد کرد و عملا پیشرط های اولیه ایران محقق خواهد شد ضمن اینکه مساله عدم مذاکره با عامل ترور شهید سلیمانی نیز در مورد بایدن مصداق ندارد.
هرچند باید اذعان کرد که بازگشت آمریکا به برجام و برداشتن تحریم ها به فوریت و آسانی نخواهد بود اما به لحاظ روانی پیروزی بایدن بلافاصله و در کوتاه مدت اثرات روانی مثبت زیادی بر اقتصاد ایران خواهد داشت و حداقل حباب روانی تحریم ها که کم هم نیست را تا حد زیادی خالی خواهد کرد .
بسیاری و از جمله وزارت خارجه ایران حداقل در ظاهر اعلام کرده اند که تفاوتی بین ترامپ وبایدن وجود ندارد ؟ آیا این موضعگیری درست است ؟
این موضع گیری اگر در ظاهر باشد و به عبارتی سیاست اعلامی تلقی گردد ، اشکالی ندارد . اشکال آنجاست که این سیاست اعمالی هم تلقی گردد . سیاست خارجی و دیپلماسی ، بهره گیری از فرصت تفاوت ها و اختلافات میان بازیگران هرچند هم کم باشد ، است.
قطعا بین ترامپ و بایدن اختلافات زیادی وجود دارد و این اختلافات چنانکه در سطور گذشته بیان شد در این انتخابات برای ایران حداقل برجسته است. ایران نیز به مانند بسیاری از کشورها که موضع مشخصی در حمایت از یکی از دوکاندیدای انتخابات امریکا نداشته ،موضع صریحی اعلام نکرده که تا قبل از انتخابات قابل دفاع است. منتها آنچه اهمیت دارد، فردای انتخابات و اعلام پیروز ان است که اگر بایدن باشد طبیعتا شرایط متفاوتی خواهد بود. از این پس برای استفاده درست از فرصت بوجود امده و با درس از تجارب گذشته، باید به موقع و به ضرورت سیاست های مناسب برای رفع تحریم های کمرشکن فعلی و کاهش فشارهای اقتصادی اتخاذ شود.
این سیاست ها در قدم اول باید از اجماع و حمایت همه جانبه داخلی برخوردار بوده و به مانند آنچه در دوره اجرای برجام وقبل از خروج آمریکا گذشت ، وارد چالش ها و رقابت های سیاسی و جناحی نشود به خصوص آنکه چند ماهی به انتخابات ریاست جمهوری ایران باقی نمانده است. بهره گیری از فرصت انتخاب بایدن نباید با جریان انتخابات ریاست جمهوری ایران در خرداد سال آینده گره زده شود وگرنه زمان زیادی برای بهبود شرایط اقتصادی کشور از دست خواهد رفت .