رویداد۲۴ پیام دیرهنگام ملک سلمان به بایدن یک پیام روشن داشت: از آمدنت خوشحال نیستیم، جو!
ریاض در چهار سال گذشته، دونالد ترامپ را بهترین دوست خود می‌دانست. رئیس جمهور آمریکا هرچند اغلب با زبان طعنه و گاه توهین با این کشور حرف می‌زد، اما وقتی پای حساب و کتاب به میان می‌آمد از فروش سلاح تا تکنولوژی و حتی امنیت به سعودی‌ها استقبال می‌کرد. این رابطه تا جایی پیش رفت که بسیاری از آمریکایی‌ها به خصوص بعد از ماجرای جمال خاشقچی، از دست ترامپ و سیاست هایش در قبال بن سلمان کلافه بودند. کنگره آمریکا تلاش کرد تا برخی محدودیت‌ها را برای فروش تسلیحات به سعودی‌ها ایجاد کند و دموکرات‌ها شیوه برخورد دولت با قتل فرمایشی روزنامه نگار عربستانی در ترکیه را، ناشایست می‌خواندند.
با این اوصاف برد بایدن برای سعودی‌ها یک شوک به حساب آمد. آن‌ها تا بیش از یک روز بعد از اعلام نتایج عکس العملی نشان ندادند و بعد در پیامی کوتاه پیروزی را به بایدن تبریک گفتند. دولت عربستان بر روی حمایت ایالات متحده از این کشور در منطقه، حساب ویژه‌ای باز می‌کرد، اما حالا ترامپ آن‌ها خود را در وضعیتی ناخواسته می‌بینند.
جو بایدن می‌گوید که قصد دارد سیاست متفاوتی را در خاورمیانه اجرایی کند. او از منتقدان سرسخت رفتار بن سلمان در قتل خاشقچی بود و بار‌ها به رفتار ترامپ در قبال سعودی‌ها خرده گرفته بود. به نظر می‌رسد که سیاست خارجی بایدن در ادامه سیاست باراک اوباما باشد. او در قبال کشور‌های حاشیه خلیج فارس، وضعیت دوری و دوستی را رعایت می‌کرد و چندان درگیر مشکلات منطقه نمی‌شد. اما در عین حال در همین دوران هم دموکرات‌ها به سعودی به چشم یک متحد نگاه کرده اند.
به نظر می‌رسد که ترس ملک سلمان و پسرش از حضور بایدن در کاخ سفید آن‌ها را واداشته تا فوری نامه‌ای بنویسند و شکایت از تهران را به گوش واشنگتن و دولت آینده آن برسانند.
گفتگو با سیدهادی افقهی کارشناس مسائل خاورمیانه:
روابط ریاض و واشنگتن در دوره ترامپ صمیمانه به نظر می‌رسید. هر چند رئیس جمهور آمریکا در زمان‌هایی سعودی‌ها را به تمسخر می‌گرفت، اما در عین حال به راحتی بر روی خطا‌های این دولت در داخل و خارج از مرزهایش چشم می‌پوشید. به نظر شما روابط بایدن با عربستان، پس از ورودش به کاخ سفید چگونه خواهد بود؟
در ایالات متحده عموما روابط دولت‌های دموکرات با عربستان و برخی دیگر از کشور‌های عربی، متفاوت از روابط دولت‌های جمهوری خواه است. اما هر دولتی که در این کشور بر سر کار بیاید، فارغ از اینکه به کدام یک از احزاب ایالات متحده وابسته به نظر برسد، به شش کشور حوزه خلیج فارس توجه ویژه‌ای از خود نشان می‌دهند. دلیل این توجه به به خاطر موقعیت ممتاز و سوق الجیشی است که در جهان دارند. مساله دیگری که ایالات متحده را وادار می‌کند تا با این کشور‌ها به نحوی روابط گرمی داشته باشند، مرز‌هایی است که این کشور‌ها با ایران دارند. با وجود این مرز‌ها برخی از کشور‌های حوزه خلیج فارس می‌توانند پایگاه خوبی برای حضور آمریکا و رژیم صهیونیستی باشند.
کشور‌های حاشیه خلیج فارس، به ویژه عربستان و امارات، با اختلاف از نظر انرژی کشور‌های غنی هستند و بنابراین چه رئیس جمهور آمریکا دموکرات باشد و چه جمهوری خواه، ریاض از چشمش نخواهد افتاد و در حساب و کتاب‌های کاربردی آمریکایی‌ها تفاوت شگرفی ایجاد نخواهد شد.
بیشتر بخوانید: باز شدن «روزنه‌های دیپلماسی» بین ایرانِ روحانی و آمریکای بایدن
اما بسیاری معتقدند که سیاست خارجی بایدن در این منطقه به ویژه در قبال سعودی‌ها با حضور بایدن از صمیمیت قبل خارج شده و شکل دیگری به خود می‌گیرد. چنین اتفاقی به چه شکلی می‌تواند بیفتد؟
بایدن در زمانی که بن سلمان دستور قتل جمال خاشقچی را می‌دهد، یک مصاحبه تند کرده و در آن بن سلمان و ترامپ را مورد انتقاد قرار می‌دهد. اما این بدین معنا نیست که بایدن وقتی بر سر کار بیاید، بن سلمان و پدرش را به خاطر چنین رفتاری تنبیه و مجازات کند یا روابط آمریکا با این کشور به دستور بایدن دچار تحول زیادی شود. ترامپ رک و راست و بازاری مسلک بود و حرفش را می‌زد. آن‌ها را می‌دوشید و فحشش را هم می‌داد و در عین حال تجارت می‌کرد و سلاح می‌فروخت و.... اما دموکرات‌ها زبان ارتباطشان با او متفاوت است. آن‌ها با ظاهر نرم و با اتیکت می‌آید و با پنبه سر می‌برند.
بایدن با رفتارش و طوری که با توپ پر آمده و همزمان هم کنگره بر روی فروش سلاح به سعودی‌ها کار می‌کند، مشخص است که برنامه دارد تا با ترساندن آن‌ها راحت‌تر بتواند از عربستان پول بگیرد.
از سوی دیگر عربستان بزرگ‌ترین تولید کننده نفت است و بزرگ‌ترین حامی تروریست هاست که باعث می‌شود، آمریکایی‌ها بخواهند هر دو این موارد را در کنترل خود داشته باشند و به وقتش از نفوذشان بر ریاض برای مثلا کنترل قیمت نفت یا استفاده از گروه‌های تروریستی استفاده کنند.
امکان ندارد که جو بایدن سیاست خارجه آمریکا در قبال عربستان را ۱۸۰ درجه تغییر دهد. ممکن است حتی او هم به ماجرای عادی سازی روابط با اسراییل بپیوندد و سعودی‌ها را مجبور به پذیرش این موضوع کند.
با توجه به سیاست خارجی ترامپ که روشن است و پیشبینی که از رفتار بایدن می‌شود، کدام یک از این دو برای منطقه سود بیشتری دارد؟
قبل از هر چیز این را روشن کنم که من قبول ندارم ترامپ با سعودی‌ها رابطه ویژه و خوبی داشت. رابطه زورمندانه‌ای در کار بود که در ریاض از او می‌ترسیدند و او هم فقط بخش تجاری و اقتصادی را مورد توجه قرار می‌داد و بقیه را به اشخاصی مثل پمپئو سپرده بود. ترامپ مدام ریاض و مقامات این کشور را می‌ترساند که اگر ما حمایت خود را از شما قطع کنیم، امنیت منطقه به خطر می‌افتد و ایران یک تهدید جدی برای سعودی‌ها خواهد بود. پیش از این هیچ رئیس جمهوری در آمریکا، رفتاری مشابه با ترامپ با برخی از کشور‌های عربی نداشت. آن‌ها البته در دوران بایدن هم باید به واشنگتن باج بدهند و اینکار را هم خواهند کرد چرا که به دنبال تامین امنیت خود از جایی هزاران فرسنگ دورتر می‌گردند.
به نظر می‌رسد ریاض از اینکه بایدن انتخاب شده، اصلا خوشحال نیست. نگرانی ملک سلمان و پسرش از روی کار آمدن دموکرات‌ها از چیست؟
چیزی که سعودی‌ها را بسیار نگران می‌کند، این است که جو بایدن به ایران نزدیک شود و فشار‌های حداکثری که علیه ایران اعمال می‌شود، کمتر شود و ایران بدیل به قدرتی با اقتصاد خوب به اضافه صنایع نظامی قوی شود. این کابوس آنهاست. چرا که عربستان توانست با پول خود، ترامپ را بخرد. اما با رویکردی که بایدن از خودش نشان داده، آن‌ها شک دارند که بتوانند سیاست مشابهی را با دولت آینده پیش ببرند.
به نظر شما ملک سلمان و پسرش چه سیاستی را در منطقه، پس از روی کار آمدن جو بایدن در پیش خواهند گرفت؟
در منطقه حاشیه خلیج فارس سه کشور وجود دارند که رابطه‌ای خصمانه با ایران ایجاد کرده اند. در راس این کشور‌ها عربستان و بعد امارات است که البته رابطه با ایران را قطع نکرده، اما اوضاع چندان خوب نیست و بحرین که کاملا سیاست‌های ریاض را دنبال می‌کند.
آن‌ها امنیت خود را در این می‌بینند که به دولتی در آمریکا باج بدهند تا در مقابل ایران در خلیج فارس از آن‌ها محافظت کند. اگر در شرایطی آن‌ها تصمیم می‌گرفتند که مثلا از طرح صلحی که ایران ارائه داده پیروی کنند، می‌شد انتظار اتفاقاتی بهتر را در منطقه داشت. آقای ظریف هم صراحتا گفته اند که حالا که ترامپ رئیس جمهور نشده، بهتر است که این کشور‌ها در رفتار و سیاست‌های خود تجدید نظر کنند. اما هنوز یک هفته از پیروزی بایدن نگذشته که ملک سلمان علیه ایران نامه‌ای را واشنگتن فرستاده. این دیگر به نظر دشمنی آشکار می‌آید. ما می‌گوییم که تهران به دنبال آشتی بین کشور‌های منطقه است و شاید در زمان بایدن این فرصت پیش بیاید که بتوانیم مشکلات خود را در همین جا رفع کنیم، اما به نظر می‌رسد که هنوز زمان زیادی نگذشته، اما سعودی‌ها به رفتار‌های خصمانه خود ادامه داده اند. به نظر می‌رسد که سیاست آن‌ها شاید محتاطانه‌تر شود، اما ریاض به دنبال همان شیوه‌ای است که با دولت ترامپ پیش می‌برده است.