با خبر موفقیت‌آمیزبودن نتایج تحقیقات دو کمپانی بزرگ ساخت واکسن آمریکایی، امید تازه‌ای در جهان کرونا‌زده پیدا شد.
رویداد۲۴ دو کمپانی فایزر و مدرنا مدعی هستند واکسن‌های تولیدی آن‌ها بیش از ۹۰ درصد موفقیت داشته و در ۱۰ درصد باقی‌مانده نیز آن‌هایی که گرفتار کرونا شده‌اند، با علائم خفیف بوده‌اند و کارشان به جای باریک نکشیده است.
واکسن کروناویروس که به فایزر معروف است، از سوی محققان شرکت داروسازی فایزر (Pfizer) و شرکت آلمانی بیون‌تک (BioNTech) ساخته شده و در فاز سه آزمایشگاهی اثربخشی ۹۵درصدی داشته است. مسئله‌ای که می‌تواند نشان از آن داشته باشد که تا کمتر از دو سال دیگر، جهان نفس راحتی خواهد کشید و بخش عمده‌ای از زندگی به حالت اولش بازخواهد گشت. اما آنچه این میان برای ما ایرانی‌ها درباره واکسن اهمیت دارد، چندوجهی است؛ تحریم، مسائل اقتصادی و مذاکره احتمالی پیش‌رو برای بازگشت به برجام، بخشی از خان‌هایی است که ایران باید برای گرفتن واکسن کرونا از پس آن‌ها بر‌بیاید. بسیاری از ایرانی‌ها فکر می‌کنند وقتی ایران با وجود تمام قول‌ها و وعده‌ها از پس پوشش واکسن آنفلوانزا در سال سخت کرونایی برنیامد، طبیعتا دست‌پیداکردن به واکسن کرونا که دیگر جای خودش را دارد و ممکن است تا رسیدن واکسن به ایران، مدت‌ها طول بکشد.
بیشتر بخوانید: واکسیناسیون کرونا در آمریکا از ۲۰ روز دیگر آغاز می‌شود
از طرف دیگر، برای واکسنی که قیمتش در ۴۸ ساعت گذشته بین ۲۷ تا ۳۵ دلار تعیین شده، ایران توانایی تأمین مبلغ مورد نیاز واکسن برای ۸۰ میلیون نفر را دارد؟ همه این سؤالات را می‌شود در یک سؤال واحد گنجاند؛ واکسن کرونا چه زمانی به ایران می‌رسد؟ در این گزارش سعی کرده‌ایم پاسخی برای این سؤال مهم پیدا کنیم.
پیش‌خرید واکسن فقط برای ۱۰ درصد از مردم ایران
در روز‌هایی که همه از شنیدن خبر کشف واکسن کرونا هیجان‌زده هستند، ایرانی‌ها چندان توجهی به این خبر نشان نمی‌دهند، چون فکر می‌کنند ایران نه پولی برای خرید واکسن دارد و نه آمریکا به ایران واکسن خواهد فروخت. گفته می‌شود آمریکا، ژاپن و اروپا از ۱.۵ میلیارد دوز واکسن تولید‌شده فایزر، ۱.۲ میلیارد دوز آن را خریده‌اند و همین مسئله افق پیش‌رو را برای ایرانی‌ها محدودتر می‌کند که حداقل از دور اول واکسیناسیون چیزی نصیب ایران نخواهد شد. اما سخنگوی وزارت بهداشت نظر دیگری دارد و می‌گوید ایران هم اقداماتی برای پیش‌خرید واکسن انجام داده است. به گفته او، ما هم در حوزه تولید واکسن کرونا اقدام می‌کنیم و هم از آنجایی که ممکن است کشور‌هایی در این حوزه از ما جلوتر باشند، باید در پیش‌خرید مشارکت می‌کردیم که این اقدام هم انجام شده است. در بین ۱۸۰کشوری که در کووکس قرار دارند، برخی کشور‌های ضعیف و متوسط هستند و اکثر کشور‌های اروپایی هم حضور دارند.
در‌عین‌حال، ۸۴ کشور پرداخت‌کننده پول هستند که ما هم جزء آن‌ها هستیم. البته آمریکا جزء این گروه کشور‌ها نیست. پیش‌پرداخت حدود ۵۲ میلیون دلار بوده که در حال انجام است. به‌هر‌حال ما مقداری مشکل تبادلات ارزی داریم، اما رئیس‌جمهور روی این موضوع اصرار دارند. البته میزان واکسنی که از این طریق خریداری کنیم، تقریبا می‌تواند ۱۰ درصد جمعیت ما را پوشش دهد. سیاست سازمان بهداشت جهانی دسترسی عادلانه به واکسن است و اعلام می‌کنند که از آنجایی که این بیماری پاندمی است، اگر همه کشور‌ها واکسن نداشته باشند، زنجیره انتقال بیماری قطع نمی‌شود.
از طرفی طبق اظهارات معاون کل وزارت بهداشت درباره خرید واکسن کرونا از شرکت فایزر، «جمهوری اسلامی ایران در کنسرسیومی قرار دارد که سازمان بهداشت جهانی تشکیل داده و ۱۸ شرکت معتبری که واکسن‌های آن‌ها مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی قرار گرفته، مقرر شده برای کشور‌هایی که عضو کنسرسیوم هستند تأمین شود و ما جزء این کنسرسیوم هستیم و انتخاب‌هایمان را از بین این شرکت‌ها انجام خواهیم داد». ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت، با بیان جملات یادشده تأکید کرد: جمهوری اسلامی و وزارت بهداشت اقدامات لازم را انجام داده‌اند، ما در کنسرسیوم سازمان بهداشت جهانی هستیم و از واکسن‌های مورد تأیید استفاده خواهیم کرد. شرکت فایزر هم یکی از این ۱۸ شرکتی است که امکان انتخاب و خرید از آن‌ها داریم و هنوز هیچ کشوری انتخاب نکرده از کدام سبد استفاده خواهد کرد و ما امکان انتخاب داریم و آنچه به صلاح مردم باشد، خریداری خواهیم کرد.
به غیر از شرکت داروسازی فایزر، مدرنا هم کمپانی دیگری است که ادعا می‌کند واکسنی ساخته که بیش از ۹۵ درصد موفقیت‌آمیز بوده است. قرار است این کمپانی تا چند هفته دیگر تولید انبوه واکسنش را آغاز کند. مدرنا و فایزر هر دو منتظر هستند که مجوز‌های لازم را از سازمان بهداشت جهانی بگیرند. طبق اعلام شرکت مدرنا، این شرکت مدارکش را در هفته آینده به سازمان‌های مربوطه در آمریکا ارائه می‌کند و احتمالا ۲۰ میلیون دوز از واکسنش را در آمریکا توزیع خواهد کرد؛ چرا‌که تولید انبوه این واکسن چندین ماه طول خواهد کشید و حداقل برای توزیع انبوه این واکسن‌ها باید تا بهار صبر کنیم. اما مدرنا امیدوار است در سال آینده میلادی یک میلیارد دوز از واکسنش را در بین جهانیان توزیع کند. این را هم بد نیست بدانیم که در مرداد امسال دولت آمریکا برای تأمین صد میلیون دوز از واکسن با شرکت مدرنا به توافق رسیده بود. دولت ایالات متحده امکان خرید ۴۰۰ میلیون دوز اضافی را نیز دارد. نکته درخور توجه نیز سرمایه‌گذاری ۹۵۵میلیون‌دلاری دولت آمریکا برای توسعه تحقیقات واکسن در شرکت مدرناست؛ مبلغی که سرمایه‌گذاری این شرکت دارویی را به ۴۸/ ۲ میلیارد دلار رسانده است.
ایرج کنعانی، داروساز و صاحب یک داروخانه در شمال تهران، در گفتگو با «شرق» درباره اینکه ایران برای رسیدن به واکسن باید چه اقداماتی انجام دهد، می‌گوید: «اول باید این نکته را در نظر داشت که تمام جهان نیازمند این واکسن هستند و واکسیناسیون جهانی خودش مدت زمان زیادی را لازم دارد و اینکه کمپانی‌ها بتوانند برای تمام مردم جهان واکسن تولید کنند، نیازمند حداقل یک سال است. مسئله بعدی این است که اگر این دو کمپانی آمریکایی مجوز‌های لازم تولید واکسن را بگیرند، اول به کشور‌های دوست و همسایه خود واکسن می‌دهند؛ به دوست‌هایشان برای مراودات مالی و به همسایه‌ها برای پیشگیری از سرایت مجدد کرونا به کشور. بعد از دوستان نوبت به کشور‌هایی مثل ایران خواهد رسید». وی در ادامه افزود: «اما در این مدت وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو نیازمند ایجاد زیرساخت هستند تا بتوانند واکسن را بگیرند. این زیرساخت‌ها مسائل مهمی هستند. برای مثال حمل‌ونقل هوایی واکسن نیازمند مسائل ویژه و حمل هوایی ویژه است که خود این سیستم حمل‌ونقل گران‌قیمت است. از طرفی ایران از همین الان باید اولویت‌های خود را در هر منطقه از کشور برای توزیع واکسن مشخص کند و بر اساس اولویت‌ها واکسن بدهد تا شاهد اتفاق تلخ توزیع واکسن آنفلوانزا در ماجرای واکسن کرونا نباشیم. مسئله بعدی پوشش بیمه‌ای واکسن کروناست. این واکسن گران‌قیمت است و حتی اگر قیمت هر واکسن را ۲۰ دلار فرض کنیم و قیمت دلار را هم ۲۰ هزار تومان بگیریم، هر واکسن ۴۰۰ هزار تومان قیمت خواهد داشت که حتی فکرکردن به این مبلغ برای برخی از خانواده‌ها شبیه به شوخی است. برای همین پوشش بیمه‌ای این واکسن از مهم‌ترین اقداماتی است که باید در نظر داشت». او با بیان اینکه موفقیت ۹۰درصدی یک واکسن بی‌نظیر است، گفت: «سازمان بهداشت جهانی می‌گوید واکسنی که بالای ۶۰ درصد موفقیت‌آمیز باشد، کلا موفقیت‌آمیز خوانده می‌شود و بسیاری از واکسن‌هایی که از آن‌ها استفاده می‌کنیم، نهایتا ۷۰ درصد موفقیت دارند و گاهی حتی واکسن‌هایی با ۴۰ تا ۵۰ درصد موفقیت هم به تولید انبوه می‌رسند؛ بنابراین واکسنی با ضریب خطای کمتر از ۱۰ درصد بی‌نظیر است». این پزشک در پایان خاطرنشان کرد: «در صورت ورود واکسن به کشور، حتی اگر اولویت سطح اول یعنی بیماران زمینه‌ای، بالای ۶۰ سال و زنان باردار از واکسن استفاده کنند، چرخه این بیماری را در کشور می‌شکند؛ بنابراین فعلا باید دعا کرد واکسن کرونا به ایران برسد؛ هرچند فعلا ما جزء کشور‌های انتهای این صف به شمار می‌آییم».
در لحظه نگارش این گزارش، دانشگاه آکسفورد نیز از موفقیت ۷۰ درصدی واکسن خود خبر داد و کمپانی‌های تولید‌کننده واکسن به سه شرکت رسیدند. از طرفی مطابق اعلام آمریکا از یازدهم دسامبر، یعنی ۲۰ روز دیگر، شرایط برای دریافت واکسن کووید۱۹ برای مردم آمریکا آماده می‌شود و در مدت ۲۴ ساعت پس از تأیید واکسن کروناویروس، این واکسن در مناطقی که هر‌یک از ایالت‌ها اعلام کرده‌اند، منتقل می‌شود.
حالا باید دید در این بازار پر‌مشتری چه زمانی نوبت ایران خواهد رسید؟
آخرین وضعیت تولید واکسن ایرانی کرونا
مینو محرز، عضو ستاد مقابله با کرونا، در واکنش به نگرانی‌های مردم در زمینه دسترسی به واکسن کرونا گفته است: در کشور ما دانشمندان روی واکسن کرونا فعالیت کرده و تا اوایل سال جدید و شاید هم زودتر واکسن کرونای تولید داخل توزیع می‌شود. به گفته او نباید بر این باور بود که واکسن کرونا فقط محصول مدرنا و فایزر است، بلکه تمامی واکسن‌ها با روش‌های دیگر تولید شده و مؤثر است. مردم نباید در این زمینه نگران باشند.
اما خبری که روز گذشته روی خروجی ایرنا قرار گرفت، مدعی بود واکسن کرونای ایرانی تابستان ۱۴۰۰ وارد بازار خواهد شد. مدیر گروه تحقیقات ویروس‌شناسی انستیتو پاستور اعلام کرد: ایران با تکیه بر دانش و تجربه طولانی خود در ساخت واکسن، در زمینه تولید واکسن کووید۱۹ به دستاورد‌های خوبی رسیده است و به احتمال قوی، واکسن ایرانی کرونا تا تابستان سال آینده وارد بازار می‌شود. دکتر «کیهان آزادمنش» که یک شرکت پژوهشی در زمینه تولید واکسن را نیز مدیریت می‌کند، تصریح کرد: دانش ساخت واکسن در ایران قدیمی است و کشور ما تجربه فراوانی در این زمینه دارد، اما در شرایط کنونی و با توجه به روند تولید واکسن کووید۱۹ در چند شرکت ایرانی، احتمالا مرحله تولید انبوه آن تا تابستان ۱۴۰۰ طول خواهد کشید.
آزادمنش، مدیر علمی شرکت دانش‌بنیان هوم ایمن‌زیست فناور که یکی از شرکت‌های فعال در ساخت واکسن ایرانی است، در این میزگرد که به دلیل شرایط کنونی به صورت آنلاین برگزار شد، گفت: موضوع ناممکن‌بودن تولید واکسن کرونا در کشور که از سوی برخی افراد مطرح می‌شود، کاملا مردود است؛ زیرا دانش ساخت تولید واکسن در ایران کاملا قدیمی و بومی‌شده است.
برخی افراد می‌گویند ممکن است ما دانش و فناوری را داشته باشیم، اما احتمالا امکانات و تجهیزات دقیق مورد نیاز برای تولید این واکسن را در اختیار نداریم؛ در پاسخ به این افراد باید به سابقه ۶۰ تا ۷۰ساله تولید واکسن در کشور در انستیتو پاستور و انستیتو رازی اشاره کرد و گفت: این دانشی دیرین در ایران است و حتی در موارد جدیدتر، آنتی‌بادی‌ها و HPV هم ما واکسن‌هایی تولید کرده‌ایم. بنابراین، تأکید می‌شود که از نظر دانش تولید واکسن در داخل مشکلی نداریم. به گفته مدیر گروه تحقیقات ویروس‌شناسی انستیتو پاستور، اتفاقی که در موضوع کرونا افتاده، این است که به دلیل نیاز بالای جهان، اولا در کوتاه‌مدت هیچ مرکز تولید واکسنی نمی‌تواند برای همه دنیا واکسن تولید کند و ثانیا به دلایل سیاسی و اقتصادی، تضمینی هم وجود ندارد که واکسن را در اختیار ما بگذارند. در نتیجه تلاشی ملی شکل گرفته است تا ما حتما واکسن را تولید کنیم و من شک ندارم که به آن می‌رسیم و اکنون هم در مسیر آن هستیم. وی با مقایسه اقدامات انجام‌شده برای مقابله با کووید۱۹ نسبت به دیگر بیماری‌های مسری اظهار کرد: ما برای تب کریمه کنگو در سال تنها ۹۰۰ تست داشتیم و برای آنفلوانزا، ۲۳ هزار تست در سال، اما ناگهان در اسفند ۹۸ از ظرفیت ۲۰۰ تست روزانه کرونا در کل کشور به ۱۰ هزار مورد در روز رسیدیم. در شرایط کنونی هم به ۴۰ هزار تست روزانه رسیده‌ایم و شاید با تست‌های سریع به صد هزار تست و بیشتر در روز هم برسیم. آزادمنش ادامه داد: آقای دکتر مصطفی قانعی (دبیر کمیته علمی ستاد ملی کرونا و دبیر ستاد توسعه زیست فناوری) تخمین زده بودند احتمالا محصول خود ما تابستان آینده وارد بازار می‌شود و من هم با این تخمین موافقم. حالا ممکن است اوایل یا اواخر تابستان آینده به این دستاورد برسیم. البته تا سازمان غذا و دارو از موفقیت یک فاز مطمئن نشود، نمی‌تواند اجازه ورود به مرحله بعدی را بدهد و بررسی آن‌ها هم زمان‌بر است. ظاهرا برخی شرکت‌ها یکی، دو ماه است که فایل‌های فاز حیوانی را به اتمام رسانده و درخواست ورود به مرحله انسانی را دارند. با توجه به این تحولات، تابستان آینده را زمان منطقی برای ورود واکسن ایرانی به بازار می‌دانم.