رویداد۲۴جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا شش عضو کابینه خود را معرفی کرد که در میان آن‌ها مقام‌های ارشد وزارت خارجه دوره باراک اوباما دیده می‌شوند؛ از جمله جان کری، وزیر خارجه اسبق که اکنون مسئول ویژه برنامه‌های آمریکا در مقابله با پدیده گرمایش زمین شده است. آنتونی بلینکن، به عنوان وزیر خارجه جدید و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی جو بایدن هم از مقام‌های ارشد وزارت خارجه در دوره باراک اوباما هستند که هر دو در گفتگو‌های منجر به توافق هسته‌ای با ایران نقش داشتند.
بایدن که با برآورد کسب ۳۰۶ رای الکترال در برابر ۲۳۲ رای کسب شده از سوی دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهوری جدید آمریکا در حال آماده کردن تیم خود است روز دوشنبه، در بیانیه‌ای که همزمان با انتشار اعضای انتخاب شده برای کابینه منتشر کرد، گفت: «من به تیمی نیاز دارم که از همان روز اول به من کمک کنند تا دوباره جایگاه آمریکا در صحنه جهانی را تثبیت کنم و بتوانند جهان را برای مقابله با بزرگترین چالش‌های روبرو متحد کنند. تیمی که بتواند افزایش امنیت، بهروزی و پاسداشت ارزش‌های ما را فراهم کند.»
چینش کابینه امنیت ملی بایدن کاملا در جهت ادامه سیاست‌های باراک اوباما در حوزه سیاست خارجی است. با این کابینه به نظر می‌رسد کار برای بازگشت ایالت متحده به برجام آسان‌تر شده است. همه اعضای این تیم از موافقان برجام و حتی می‌توان گفت طراحان آن هستند.
در همین حال وزرای امور خارجه سه کشور اروپایی باقی مانده در برجام روز دوشنبه برای زنده نگه داشتن امید‌ها برای حفظ توافق هسته‌ای قدرت‌های جهانی با ایران در برلین گردهم آمدند.
وزارت امور خارجه آلمان با انتشار بیانیه‌ای ضمن اعلام این خبر تصریح کرد که در این نشست وزاری خارجه سه کشور آلمان، فرانسه و بریتانیا وضعیت کنونی توافق هسته‌ای وین را مورد ارزیابی قرار دادند و در گفتگو‌های خود نسبت به دمیده شدن جان تازه‌ای به این توافق بین المللی پس از روی کار آمدن دولت جدید آمریکا ابراز امیدواری کردند.
سخنگوی وزارت امور خارجه آلمان هم گفت: «ما اطمینان داریم که رویکرد سازنده آمریکا در قبال توافق هسته‌ای وین می‌تواند به طور قابل توجهی دور منفی کنونی تعامل با ایران را از بین ببرد و چشم انداز‌های جدیدی را برای حفظ برجام بگشاید.»
همچنین سه کشور اروپایی از ایران خواستند که به تمام تعهداتش در برجام باز گردد. به نظر می‌رسد تیم جدید بایدن و کشور‌های اروپایی در رابطه با برجام می‌توانند همکاری نزدیک تری داشته باشند و امیدواری سه کشور اروپایی هم از این زاویه است.
در کنار این تحولات امیدوار کننده در رابطه با حفظ برجام و خروج از بن‌بست در مذاکرات با ایران، در جبهه دیگری شرایط متفاوت بود. رسانه‌های اسرائیلی روز دوشنبه اعلام کردند که بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل برای یک دیدار محرمانه با محمد بن‌سلمان به عربستان سعودی پرواز کرده است تا در شهر نئوم با ولیعهد عربستان دیدارکند.
رسانه‌های اسرائیلی همچنین ادعا کردند که یوسی کوهن، رئیس سازمان جاسوسی اسرائیل، موساد، نیز همراه نخست وزیر در این دیدار حضور داشته است.
با این حال چند ساعت پس از انتشار این خبر فیصل بن‌فرحان، وزیر خارجه عربستان در توئیتی نوشت: «من گزارش‌های رسانه‌ای درباره دیدار ادعایی محمد بن سلمان، ولیعهد و مقامات اسرائیلی را در جریان دیدار اخیر مایک پمپئو دیدم. چنین ملاقاتی رخ نداده است. تنها مقام‌های حاضر آمریکایی و سعودی بودند.».
اما یوآو گالانت، وزیر آموزش اسرائیل و عضو حزب لیکود، سفر نتانیاهو به عربستان را تأیید کرد و در این خصوص به رادیو اسرائیل گفت: «واقعیت این است که این نشست برگزار شده و قطعا بسیار هم با اهمیت و جالب توجه است.» البته بنی گانتز وزیر دفاع اسرائیل نیز در واکنش به خبر سفر نخست وزیر اسرائیل به عربستان، درز این خبر محرمانه را اقدامی غیرمسئولانه و نگران کننده توصیف کرد.»
دیدار نتانیاهو و بن سلمان در زمانی رخ داد که مایک پمپئو به عربستان سفر کرده بود و با بن سلمان دیدار و گفتگو کرد. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران و صلح با اسرائیل دو موضوعی بوده که در مذاکره بن سلمان و نتانیاهو مورد بحث قرار گرفته است.
پیش از این وزیر خارجه عربستان اعلام کرده بود که این کشور باید در هر مذاکره و توافقی با ایران حضور داشته باشد. به نظر می‌رسد دولت ترامپ و متحدانش در خاورمیانه به ویژه عربستان و رژیم اسرائیل به شدت نگران اقدامات دولت بایدن در قبال ایران و بازگشت به برجام هستند.
از سوی دیگر فرماندهی مرکزی ایالات متحده موسوم به «سنتکام» در وبسایت خود اعلام کرد که بمب افکن‌های استراتژیک «بی-۵۲ اچ» را روز شنبه در خاورمیانه مستقر کرده است.
در بیانیه این مرکز آمده است که در ۲۱ نوامبر سال ۲۰۲۰ میلادی دو بمب افکن بی-۵۲ متعلق به نیروی هوایی ایالات متحده از داکوتای شمالی برای انجام ماموریت به منطقه خلیج فارس در خاورمیانه فرستاده شده‌اند.
بر اساس بیانیه، هدف از این کار «جلوگیری از تجاوز و دادن اطمینان خاطر به شرکا و متحدان ایالات متحده» بوده است. برخی تحلیلگران احتمال طراحی یک اقدام نظامی علیه ایران تا پیش از آغاز به کار دولت جدیدی آمریکا را بعید ندانستند. براساس این تحلیل ممکن است آمریکا و دو متحد منطقه‌ای اش بخواهند با ایجاد تنش نظامی مانع از بازگشت دولت بایدن به برجام و مذاکرات آتی با ایران شوند.
بیشتر بخوانید: العربی الجدید: دیدار اخیر در عربستان، نخستین دیدار بن سلمان و نتانیاهو نبود
تیم بایدن می‌تواند سرعت کار با ایران را بالا ببرد
دکتر عبدالرضا فرجی‌راد استاد دانشگاه، سفیر پیشین ایران در نروژ و تحلیلگر مسائل ژئوپلتیک در باره این تحولات به فرارو، گفت: "طبیعتا این مهره‌هایی که بایدن انتخاب کرده مثبت ارزیابی می‌شوند. ایران یکبار با این تیم کار کرده و به نتیجه‌ای به نام برجام رسیده است، دوباره کار کردن با این تیم کار راحت‌تری است و دو طرف از یکدیگر شناخت دارند. ضمن اینکه این تیم برجام را به عنوان اعتبار برای خود می‌داند. از طرف دیگر این تیم به دنبال چند جانبه‌گرایی است و می‌خواهد تحکم و یکجانبه‌گرایی دوره ترامپ را کنار بگذارد. حضور جان کری در کابینه نیز موثر است هر چند دستور کار او چیز دیگری است، اما قطعا درباره ایران و برجام مورد مشورت قرار می‌گیرد. این تیم می‌تواند سرعت کار با ایران را بالا ببرد. "
به گفته فرجی راد "اتفاق دیگری که رخ داده این است که بنیامین نتانیاهو، بن سلمان و متحدانشان از آمدن بایدن و همچنین تیمی که انتخاب شده رضایت ندارند. سفر شتابزده نتانیاهو به عربستان هم پیام دارد، پیام آشکارش این است که ما نگرانیم و در حال برنامه‌ریزی برای آینده هستیم. این دیدار حاوی پیامی برای بایدن است. عربستان و اسرائیل می‌گویند ما اتحاد خود را حفظ می‌کنیم و باید در مذاکرات حضور داشته باشیم. "
این استاد دانشگاه با بیان اینکه تیم انتخاباتی بایدن سرعت کار را با ایران را بالا می‌برد، گفت: "البته ایران عجله‌ای برای مذاکره و توافق ندارد. ایران بیش از هر چیز بر توانمندی‌ها داخلی خود تکیه دارد و تلاش می‌کند خود را قدرتمند‌تر کند، ولی این هم به معنای ترک مذاکره برای رفع تحریم‌ها نیست، ایران می‌تواند هر دو پروژه را همزمان پی بگیرد، هم بر توانمندی داخلی تکیه کند و هم برای رفع تحریم‌ها اقدام نماید. "
او درباره اینکه مذاکره احتمالی با دولت بایدن چه زمانی ممکن است آغاز شود، گفت: "قطعا مذاکره با آمریکا اگر اتفاق بیافتد در قالب ۱+۵ و برجام خواهد بود. فعلا که دولت ترامپ مستقر است و تا حدود دو ماه دیگر انتقال قدرت طول می‌کشد، اما می‌توان مذاکرات را به صورت غیر رسمی آغاز کرد تا طرف‌های مختلف با شرایط و خواسته‌های یکدیگر بیشتر آشنا شوند تا بعد از روی کارآمدن زودتر به نتیجه مطلوب برسند. "
فرجی‌راد گفت: «حتی ممکن است، جلسه‌ای که وزرای خارجه سه کشور اروپایی روز دوشنبه برگزار کردند برای هماهنگی در همین راستا بوده باشد، تیم بایدن حتما هماهنگی‌ها و ارتباطاتی با اروپایی‌ها داشته است. بایدن نشان داده که قصد دارد زمانی که در کاخ سفید مستقر می‌شود به سرعت حداقل برخی برنامه‌های مورد نظرش را اجرا کند.»
به عقیده این استاد دانشگاه "احتمالا با مذاکرات و بحث‌هایی که وجود خواهد داشت همه طرفین به برجام باز خواهند گشت پس از آن شرایط دیگر و خواسته‌های کشور‌ها دوباره مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. "
فرجی‌راد در پاسخ به این پرسش که در هفته جاری آمریکا جنگنده‌های استراتژیک بی ۵۲ را به منطقه فرستاد پس از آن پمپئو و نتانیاهو به عربستان سفر کردند پیشتر هم برخی رسانه‌های آمریکا احتمال اقدام دولت ترامپ و متحدانش برای خرابکاری در مسیر مذاکرات احتمالی دولت بایدن را مطرح کردند، آیا ممکن است اقدام نظامی علیه ایران صورت گیرد؟، گفت: "دنیا و ایران ترامپ، عربستان و نتانیاهو را زیر نظر دارد. ارزیابی‌ها این است که بعید است این اتفاق رخ دهد. بعید است ارتباطی میان ورود بی ۵۲ به منطقه و دیدار‌ها در عربستان وجود داشته باشد، رییس سنتکام هم اعزام جنگنده‌ها را در راستای یک حمله ندانسته است. به نظر می‌رسد این تحرکات به نوعی نمایشی برای بایدن است. "
او افزود: "حتی اگر قرار باشد عملیاتی هم علیه ایران صورت گیرد، پاسخ ایران را نباید از نظر دور داشت، شاید ایران قوی‌تر هم پاسخ دهد که این تبعات زیادی برای متحدان آمریکا در منطقه می‌تواند داشته باشد. هر عملیاتی باید از کشور‌های منطقه صورت گیرد و حتما ایران تلافی خواهد کرد. حمله علیه ایران در مقطع کنونی توسط دنیا محکوم می‌شود، با پاسخ ایران هم همراه خواهد بود و ضمنا ممکن است به ماجرایی دنباله‌دار تبدیل شود؛ بنابراین تصور نمی‌کنم کشور‌های جنوب خلیج فارس آنقدر بی‌خرد باشند که در چنین عملیاتی مشارکت کنند.»
فرجی‌راد درباره اینکه عربستان می‌گوید باید در مذاکرات و توافق احتمالی با ایران حضور داشته باشد، گفت: «خیر این شدنی نیست. عربستان در حال حاضر کلی سرمایه‌گذاری در صنعت هسته‌ای انجام داده است، با چین قرارداد‌های سنگینی بسته است، اما آژانس هیچ نظارتی به آن ندارد. سوال این است که عربستان چه کاره است که در این مذاکرات شرکت کند؟ اینطور نیست که دنیا بخواهد بهای زیادی به عربستان دهد و این کشور را وارد بازی بزرگان کند. ضمن اینکه ایران به هیچ وجه این مسائل را قبول نمی‌کند.»
لباس برجام باید عوض شود
دکتر علی بیگدلی استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در باره کابینه امنیت ملی جو بایدن به فرارو گفت: " از جهت سنتی در آمریکا وزیر امور خارجه سرتیم امنیت ملی ایالات متحده آمریکا به حساب می‌آید و تیم دیپلماسی و امنیتی رییس جمهور باید با وزیر خارجه هماهنگ باشند. آقای بلینکن سابقه طولانی در دو بخشی دیپلماسی و امنیتی آمریکا دارد و با آقای سالیوان ارتباط نزدیکی دارد. او در برجام هم نقش بسیار مهمی داشت. به این ترتیب با آمدن او انگیزه لازم برای از سرگیری برجام وجود دارد.»
او افزود: «اما مسئله این است که برجام این بار با برجام اول تفاوت دارد. برجام اول بر مسئله هسته‌ای تمرکز داشت، اما حالا وضعیت متفاوت است. مهمترین مسئله این که ترکیب قدرت در خلیج فارس تغییر کرده است و این برای بایدن و همچنین ایران مشکل ایجاد کرده است. اسرائیل با نزدیکی به عربستان و امارات در این منطقه قدرت‌نمایی می‌کند، به این ترتیب اراده شیخ‌نشینان خلیج فارس می‌تواند در سرنوشت برجام موثر باشد. متاسفانه جو بایدن و آمریکا قادر نیست اسرائیل و عربستان را نادیده بگیرد و به تنهایی به مسئله برجام بپردازد.»
این استاد دانشگاه ادامه داد: «موضوع دوم این است که ایران اعلام کرده که آمریکا تحریم‌ها را بردارد و به برجام بازگردد تا ایران هم به تعهدات برجامی خود برگردد. به نظر نمی‌رسد به این راحتی این اتفاق رخ دهد و حتی می‌توان گفت مطلقا این اتفاق رخ نخواهد داد. برجام در حال حاضر به مسائل بسیاری گره خورده که اگر آن مسائل حل نشود، برجام هم در مسیر قبلی خود قرار نمی‌گیرد.»
علی بیگدلی معتقد است که "برجام به عنوان توافقی که در دولت اوباما صورت گرفت حالا مرده است، باید لباس جدیدی به برجام پوشاند و مذاکرات وسیع‌تر و موضوعات تازه‌ای مطرح شود. وزیر خارجه عربستان اخیرا گفته است که ما باید در هر گفتگو و مذاکره‌ای در این رابطه حضور داشته باشیم. احتمالا باید منتظر باشیم که همین اتفاق هم بیافتد. "
او درباره این که بلینکن وزیر خارجه معرفی شده از سوی بایدن پیش از انتخابات گفته بود که اگر ایران به تعهداتش باز گردد آمریکا هم به برجام بر می‌گردد، اظهار کرد: «گفتار سیاستمدار برگرفته از شرایط آنی و لحظه‌ای است. سیاستمدار براساس داده‌هایی که دارد اظهار نظر می‌کند و موضع می‌گیرد. حالا شرایط تغییر کرده است و دیپلمات‌ها مطابق با تغییر شرایط اظهارات خود را هم تغییر می‌دهند. مطمئن باشید که بایدن و تیم سیاست خارجی او بدون توجه به تحولات در خلیج فارس و حضور اسرائیل در منطقه نمی‌توانند وارد مذاکره با ایران شوند. آقای بایدن باید با دو دستش اقدام کند، یک دستش به سمت ایران باشد و دست دیگرش به سمت کشور‌های جنوب خلیج فارس تا بتواند هر دو طرف را به یکدیگر نزدیک کند. این نکته را فراموش نکنید که بلینکن یهودی است و به هر حال او مقداری جانب منافع اسرائیل را خواهد گرفت.»
این تحلیلگر درباره اینکه آیا با تغییر دولت در واشنگتن جبهه‌بندی تازه‌ای ایجاد می‌شود و اروپا و آمریکا به یکدیگر نزدیک‌تر می‌شوند و در طرف دیگر اسرائیل و کشور‌های عرب منطقه جبهه تازه‌ای را ایجاد می‌کنند، گفت: «دموکرات‌ها نگاه شان بیشتر به بیرون از آمریکا است برخلاف ترامپ و جمهوری خواهان که نگاه به درون آمریکا دارند. دموکرات‌ها سیاست آشتی‌کنان با جهان را دنبال می‌کنند، آقای بایدن می‌خواهد به توافق اقلیمی پاریس باز گردد، به یونسکو بازگردد و در همین راستا می‌خواهد به متحدان سنتی آمریکا به ویژه اروپا نیز نزدیک‌تر شود، شاید حتی روابط آمریکا با چین را هم احیا کند. این سیاست کلی دموکرات‌هاست، اما به نظر نمی‌رسد این آشتی‌کنان خیلی دامن ایران را بگیرد. بایدن می‌خواهد آمریکا را از سیاست یکجانبه گرایی ترامپ خارج کند و به چندجانبه گرایی برگرداند، اما این چندجانبه گرایی احتمالا خیلی شامل حال ما نمی‌شود. حتما رفتار آمریکا با اتحادیه اروپا با ایران متفاوت خواهد بود.»
بیگدلی درباره تحرکات اتحادیه اروپا درباره برجام و دیدار اخیر وزرای سه کشور اروپایی در برلین گفت: "نشست سه کشور بیشتر مربوط به گزارش آژانس بود که تائید می‌کند ایران میزان غنی‌سازی را افزایش داده و ذخایر کیک زردش ده برابر میزان مجاز است، این مسئله اروپا را نگران کرده است. اتحادیه اروپا تلاش می‌کند که ایران در تعهدات برجامی باقی بماند چرا که هنوز عضو برجام است و در این رابطه احساس مسئولیت می‌کند.»