رویداد۲۴ هنوز یک ساعت از انتشار خبر ترور فخری زاده نگذشته بود که جمعیت اندکی به صورت «خودجوش» در پاسداران تهران جمع شده و شعار‌هایی علیه برجام و اسرائیل سر دادند. اگرچه نحوه شعار دادن این جماعت دست مایه طنز کاربران شبکه‌های اجتماعی شده، اما واقعیت پشت پرده شکل‌گیری فوری چنین تجمعاتی قابل تامل است.
درگیری داخلی بر سر ترور فخری زاده
انتشار خبر ترور فخری زاده ابتدا از کانال رسانه‌های نزدیک به سپاه (رجا نیوز، فارس و تسنیم) اتفاق افتاد. نحوه انتشار و برگزاری تجمع خودجوش عده‌ای علیه اسرائیل و درخواست‌های مکرر جریان نزدیک به این نهاد نظامی برای جبران خسارت ناشی از ترور فخری زاده بیانگر یک واقعیت است: ترور این فرد، دست مایه‌ای برای اهداف بالاتر این جریان قرار گرفته است.
در مقابل به نظر می‌رسد جبهه‌ای در کشور خواستار برقراری آرامشند. بسیار از ناظران لحن رهبری در بیانیه‌ای که به مناسبت ترور فخری زاده منتشر کرده را آرام تحلیل کرده‌اند. رهبر ایران یک روز پس از ترور محسن فخری‌زاده، معاون وزیر دفاع، در پیامی بدون اشاره به دخالت کشور‌های دیگر در ترور او از مسئولان خواست تا اول عاملان و آمران ترور را مجازات کنند و بعد تلاش‌های علمی او را ادامه دهند.
این در حالی است بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران دقایقی بعد از انتشار خبر ترور فخری زاده، از سلامتی همه دانشمندان هسته‌ای کشور خبر داده بود. فریدون عباسی رییس پیشین سازمان انرژی اتمی، با صراحت در مصاحبه‌ای با تلویزیون ایران این اختلاف داخلی را عیان کرد و در واکنش به صحبت‌های کمالوندی گفت: "کسی نباید هسته‌ای بودن فخری‌زاده را انکار کند، چون زمینه‌ای برای مذاکرات بعدی و به زانو درآوردن ایران است. "
ریشه درگیری میان این دو جریان به سرعت خودش را نشان داد. صبح روز شنبه نیز مجلس شورای اسلامی با ۲۳۲ رای موافق، دو فوریت طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریمها» را به تصویب رساند. محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، اعلام کرد این طرح در دستور هفته جاری مجلس شورای اسلامی قرار خواهد گرفت.
رسانه‌های نزدیک به سپاه در سه روز گذشته حجم قابل توجهی محتوا علیه برجام تولید کرده‌اند. این رسانه‌ها و شخصیت‌های نزدیک به آن‌ها نه تنها مساله خروج از برجام بلکه خروج کامل از پروتکل الحاقی را نیز در دستور کار خود قرار داده‌اند.
کریمی‌قدوسی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در توضیح طرح اقدام راهبری برای لغو تحریمها گفته: باید در این طرح توقف اجرای پروتکل الحاقی را دنبال کنیم... باید در صورت برداشته‌نشدن تحریمها در مدت سه تا شش ماه آینده از سوی اروپایی‌ها، خروج از NPT را در دستور کار قرار داد.
علی خضریان، نماینده تهران هم در موافقت با دوفوریت این طرح گفته: ما خروج از پروتکل الحاقی را در کمیسیون امنیت ملی دنبال می‌کنیم تا در صحن تصویب شود.
او که از مخالفان سرسخت برجام است نسبت به اعطای مجوز ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نظارت بر سایت‌های مشکوک ذیل NPT در یک مصاحبه با شبکه سوم سیما گفته: ما به دشمن اجازه دادیم در تمام مکان‌ها و در هر زمانی از هر جایی می‌خواهند بازدید کنند. یعنی «آنی ور و آنی تایم»(تلفظ اشتباه عبارت «اِنی ور، اِنی تایم»)
سید محمود نبویان نماینده تهران در مجلس نیز در یک گفتگوی مفصل با خبرگزاری دانشجو از طرح ایران برای خروج از پروتکل الحاقی خبر داد.
او با اشاره به ترور فخری زاده ریشه این ترور را در عضویت ایران در پروتکل الحاقی توصیف کرد و گفت: ما با خروج از پرتکل علاوه بر بازدید، مصاحبه بازرسان آژانس با متخصصان و دانشمندان را هم ممنوع خواهیم کرد، چون بی اعتمادی به بازرسان آژانس برای ما ثابت شده است.
او در سخنرانی خود در صحن علنی مجلس نیز گفت: آقای روحانی در کتاب امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای نوشته است که آن زمانی که ما پروتکل را پذیرفتیم در کشور این نگرانی وجود داشت که این‌ها بخواهند ریاست جمهوری و مجلس را هم بازرسی کنند چرا که در این پروتکل آمده است «هر مکانی و هر زمانی» یعنی بازرسی نامحدود خواهند داشت، در چنین شرایطی بازرسی اماکن نظامی امری محتمل و حتی قطعی به‌نظر می‌رسد.
نماینده تهران گفت: یکی دیگر از موارد پروتکل الحاقی درخواست بازرسان آژانس برای دسترسی به متخصصین بود، باید از آقای ظریف و آقای روحانی بپرسیم که شهید فخری‌زاده را هم در این بازرسی‌ها دراختیار ماموران آژانس قرار داده‌ایم یا خیر؟ پروتکل الحاقی قبل از ۸۲ پذیرفته نشد، در این سال با حضور روحانی و ظریف پذیرفته و اجرا شد. بعد از آن هم قطع شد و دوباره در سال ۹۲ با حضور این دو نفر پذیرفته شد ما در این طرح باید تاکید کنیم که اجرای پروتکل الحاقی متوقف شود.
خروج از پروتکل الحاقی و NPT چه معنایی دارد؟
در اظهارنظر نمایندگان مجلس معلوم نیست مجلس قرار است از پیمان منع اشاعه سلاح هسته‌ای خارج شود یا پروتکل الحاقی به این پیمان. پروتکل الحاقی به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ۲+۹۳ ، سندی است که به منظور تقویت کارایی سیستم پادمان در راستای مشارکت در اهداف منع گسترش هسته‌ای جهانی، برای کشور‌هایی که دارای موافقت‌نامه پادمان با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند، طراحی شده‌است. جمهوری اسلامی ایران در سال ۸۲ به این پروتکل پیوسته است. مهرماه ۸۲ در جریان مذاکرات سعدآباد با سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان در تهران، تیم مذاکره کننده ایران به سرپرستی حسن روحانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی به طور داوطلبانه به این پروتکل پیوست.
بخشی از این پروتکل به بازرسی بدون اطلاع در هر زمان و از هر مکان مشکوکی پرداخته است. این بند مهمترین و متمایزکننده‌ترین بند نسبت به پیمان منع اشاعه سلاح هسته‌ای است. این بازرسی‌ها شامل بازرسی‌هایی است که بدون اطلاع قبلی در مورد زمان فعالیت‌ها یا مکان‌های مورد بازرسی، در یک بازرسی انجام می‌شود. در عمل این موضوع، بدان معنی است که کشور و بهره‌بردار، زمانی از قصد بازرسان جهت انجام بازرسی مطلع می‌شوند که بازرسان آژانس به یک سایت وارد شده‌اند. این موضوع به‌طور مشخص مستلزم این است که کشور برای چنین بازرسی، ویزایی را از بازرسان درخواست نکنند یا ویزای ورود مکرر به آنان اعطا نماید.
پیمان منع اشاعه سلاح هسته‌ای در سال ۱۳۴۷ به صورت محدود بین برخی کشور‌ها آغاز به کار کرده و جهان را به دو دسته برخوردار (از سلاح هسته ای) وغیر برخوردار تقسیم کرده است. جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای و پیگیری مذاکرات خلع سلاح هسته‌ای یکی از اهداف مهم پیمان مزبور به‌شمار می‌رود. همچنین یاری‌رسانی به کشور‌های غیر هسته‌ای در راه به‌کارگیری فناوری صلح آمیز هسته‌ای یکی دیگر از اهداف این پیمان بین‌المللی است. ایران در سال ۱۹۶۸ به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) پیوسته است.
ایران در سال‌های گذتشه بار‌ها به انحای مختلف اعلام کرده که به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست. در این زمینه حتی فتوایی از سوی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران نیز صادر شده که تولید و نگهداری از سلاح هسته‌ای را غلط و استفاده از آن را حرام اعلام کرده است.
خروج از ان‌پی تی به عنوان پیمانی برای منع اشاعه سلاح هسته‌ای به معنای تلاش ایران برای حرکت به سمت ساخت سلاح است. البته ایران اولین کشوری نخواهد بود که از ان پی تی خارج شده. قبل از ایران، کره شمالی نیز در سال ۲۰۰۳ از این پیمان خروج کرده و البته به سلاح هسته‌ای دست پیدا کرده است.
ناظران غربی مدعی‌اند که خروج ایران از پیمان منع اشاعه سلاح هسته‌ای به معنای چراغ سبزی به عربستان، امارات و مصر برای خروج از این پیمان است و این یعنی یک مسابقه هسته‌ای در منطقه آغاز خواهد شد.
چرا مخالفان برجام به تکاپو افتاده‌اند؟
در مرحله کنونی به نظر می‌رسد هدف از پیش کشیدن مساله خروج از ان پی تی یا پروتکل الحاقی، سنگ اندازی بر مسیری است که در روز‌های اخیر با انتخابات آمریکا برای دولت روحانی باز شده است.
محمد جواد ظریف در گفتگو با انتخاب به صراحت از سنگ اندازی یک عده بر سر راه مذاکرات ایران و غرب خبر داده و گفته "بعضی دوستان" به آمریکا ندا می‌دهند تا با آن‌ها وارد مذاکره شود و نه با دولت روحانی. وزیر خارجه گفته با اینکه ترامپ شکست خورده است، هنوز برخی از نیرو‌ها در ایران از او حمایت می‌کنند.
نیرو‌هایی که ظریف از آن‌ها حرف میزند به دلیل نگرانی از آغاز مذاکرات مجدد با آمریکا به هر ریسمانی اعم از «گرا دادن» به آمریکایی‌ها تا خروج از برجام و حتی روشن کردن جرقه یک جنگ منطقه‌ای دست می‌زنند تا راه مذاکره را سد کنند. مذاکره‌ای که به زعم این جریان راه پیروزی احتمالی اصلاح‌طلبان در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده را باز خواهد کرد.
این واقعیت از دید غربی‌ها نیز پنهان نمانده است. در ساعات اولیه ترور فخری زاده، کارل بیلن نخست وزیر سابق سوئد و رئیس اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا در حساب توئیتری خود نوشت: احتمال دارد که این اتفاق (شهادت دکتر محسن فخری زاده رئیس سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع ایران) هدفمند، بخش از تلاش برای جلوگیری از احیای دیپلماسی و بازگشت دولت بایدن به برجام باشد.