رویداد۲۴ سید آرش حسینی میلانی صبح امروز در دویست و پنجاه و پنجمین جلسه صحن علنی شورای شهر تهران در نطق پیش از دستور، با قرائت روایتی از مسافرت تفریحی فتحعلیشاه به توچال در 203 سال پیش گفت: 11 دسامبر (21 آذر امسال) روز جهانی کوهستان است و این مناسبت فرصت خوبی است تا به موضوع بسیار مهم حفاظت کوهستانهای تهران توجه کنیم.
وی با بیان اینکه اگر دو قرن پیش جهت انبساط خاطر پادشاه ایران، درختان ارزشمند اورس را تحت عنوان آتش‌بازی نابود می‌کردند امروز همه ما در تهران نگران کوچکترین حریق در باقی مانده ذخایر گیاهی ارتفاعات توچال هستیم، اظهار داشت: به مدد فناوری مدرن در کمتر از یک ساعت به قله 3967 متری آن دسترسی داریم و سالانه بیش از پنج میلیون از شهروندان تهرانی روزهای پایانی هفته را در این ارتفاعات می‌گذرانند.
به گفته حسینی میلانی، در شرایطی که محیط‌زیست تهران وضعیت سختی را تجربه کرده و به سختی نفس می‌کشد، کوه‌های مجاور تهران به آخرین سنگرهای طبیعت شهری تبدیل شده‌اند و در افزایش توان طبیعی شهر، کمک به پالایش هوا، تامین آب شرب، افزایش تنوع زیستی و در یک کلام، زیست‌پذیرتر کردن شهری چون تهران نقش مهم و بسزایی دارند.
وی با اشاره به مزیت‌های کوهستانهای مجاور تهران تصریح کرد: کوهستان‌ها علاوه بر آنکه یک اندوختگاه کم‌مانند تنوع زیستی هستند، فرصت دستیابی به طبیعت و رسیدن به آرامش و فراغت را انسانی که دربند فضاهای بتنی و گرفتارِ خودرو و اقسام و انواع ماشین شده و برایش چشم‌اندازهای طبیعی کم‌وبیش دست‌نیافتنی و دیریاب است را می‌دهد که نعمت بزرگ و بی‌بدیلی برای کلانشهر تهران است.
سخنگوی کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری با تاکید بر اینکه محیط‌های بکر و ارزشمند کوهستان، همانند دیگر زیست‌بوم‌های اطراف شهر در معرض آسیب «شهری‌سازی»اند، خاطرنشان کرد: کشیده شدن جاده تا نزدیک قله، توسعه تله‌کابین و پیست‌های اسکی، راه دادنِ وسایل موتوری به ارتفاعات و انواع ساخت‌وسازها، می‌روند که این آخرین پناه را هم از ما بگیرند.
وی با اشاره به کوهخواری‌های اطراف تهران بیان کرد: مسئله تخریب کوهستانهای مجاور تهران که به شکل کوه‌خواری‌هایی به اسم گردشگری و توسعه اما به کام رانت‌خواران انجام شده، به گونه‌ای است که ما برای تأمین آب شرب شهروندان، حفظ میراث طبیعی، تاریخی و هویتی و همچنین صیانت و ماندگاری از فضاهای سبز شهری و تنوع زیستی چاره‌ای جز جراحی‌های بزرگ نداریم تا بتوانیم ضمن کنترل وضعیت، به تثبیت حداقل‌های موجود بپردازیم.
این عضو شورای شهر تهران افزود: تلاش برای تثبیت حداقل‌های موجود در سطح جهانی به حدی مهم است که در سند اهداف توسعه پایدار (SDG) بر حفاظت از اکوسیستم‌های کوهستانی با هدف افزایش ظرفیت آنها در ارائه خدمات اکوسیستمی در قالب دو شاخص نسبت اراضی حفاظت شده و نسبت پوشش سبز کوهستان تاکید شده است.
حسینی میلانی با بیان اینکه از 39 هزار هکتار وسعت رخ جنوبی کوهستان توچال نزدیک به هشت درصد توسط فعالیت‌های مختلف انسان‌ساخت، تغییر کاربری یافته است، یادآور شد: تنها طی 50 سال گذشته بیش از 126 هکتار از اراضی بالای 1800 متر در محدوده توچال به بافت شهری تغییر یافته‌اند.
هرچند که در سال‌های اخیر با کنترل بیشتر اداره کل حریم شهرداری، تخلفات ساخت و ساز به طور محسوسی کاهش یافته اما با این وجود، هنوز لکه‌های معدنی در این محدوده قابلیت فعال شدن دارند و اندک بافت روستایی ارزشمند به شدت در معرض شهرسازی قرار دارد.
به گفته رئیس کمیته محیط‌زیست و خدمات شهری، با وجود تدابیر حفاظتی در مورد توچال، سال گذشته شاهد بهره‌برداری معدن سنگ سبز در دامنه‌های توچال بودیم که فعالیت آن براساس تذکری که در شورا در این باره دادم، متوقف شد.
وی با اشاره به فعالیت‌های انسانی در کوه بی‌بی شهربانو عنوان کرد: در کوه بی‌بی شهربانو نیز تصاویر ماهواره‌ای حاکی از تخریب و دستکاری یک سوم کوهستان به خاطر برداشت معادن است و معلوم نیست تا افق 30 سال آینده چه چیزی از این کوه ارزشمند باقی خواهد ماند.
حسینی میلانی در تشریح اهمیت تنوع زیستی در رشته کوه توچال گفت: کوهستان شمیران 450 گونه گیاهی دارد که 212 گونه آن در ارتفاعات بالای سه هزار متر می‌روید. از میان آنها 113 گونه انحصاری محیط‌های کوهستانی (آلپاین) هستند و سه گونه صرفا در ارتفاعات توچال حضور دارد.
وی اضافه کرد: با توجه به تخریب رویشگاه‌های گیاهان کوهپایه‌های تهران، توچال اهمیت بسیار زیادی در حفظ تنوع زیستی و میراث طبیعی تهران دارد و به مثابه بانک ژن یا ذخیره بذری برای گیاهان بومی شهر محسوب می‌شود. همچنین در کوهستان توچال چند توده شبه‌جنگلی یا بیشه‌ای بسیار ارزشمند وجود دارد و شایسته حفاظت ویژه است.
این عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران با اشاره به جنگل‌کاری‌های انجام شده در دامنه‌های جنوبی البرز اظهار داشت: ایجاد کمربند سبز در دامنه‌های جنوبی البرز در بیش از سه دهه توسط شهرداری و اداره کل منابع طبیعی پیگیری شده است. براساس آمار دریافتی از سازمان بوستان‌ها مجموع مساحت جنگل‌کاری شده از سال 1370 تا 1398 بالغ بر 15 هزار و 23 هکتار بوده است.
حسینی میلانی با بیان اینکه مجموع هزینه‌های احداث جنگل‌کاری‌های مصنوعی از سال 1374 تا 1398 به قیمت ثابت سال 1398 معادل 295 میلیارد تومان بوده است، تصریح کرد: شهر تهران برای جلوگیری از پیشروی ساخت و ساز غیرمجاز و افزایش سرانه فضای سبز، سرمایه‌گذاری زیادی کرده و لازم است توجه ویژه‌ای به حفظ و نگهداری این دارایی مهم کند.
وی با بیان اینکه در محدوده توچال جنوبی بیش از 3841 هکتار باغ و فضای سبز مشجر وجود دارد که نقش بسیار کلیدی در تلطیف نسیم روزانه کوهستان و جذب گردشگران دارد، خاطرنشان کرد: این مساحت در مقایسه با 5949 هکتار بوستان‌های شهری و 1650 هکتار از باغات باقی مانده قابل مقایسه است. متاسفانه پایش این فضای سبز بسیار مهم از نظرها دور مانده و بیم آن می‌رود با درخت‌زدایی خزنده، این سیستم پشتیبان حیات را نیز چون بیشتر باغات شهر از دست بدهیم.
رئیس کمیته محیط‌زیست حریق در پارک های جنگلی و اراضی کوهستانی را یکی از تهدیدهای جدی برای پوشش گیاهی دانست و ابراز داشت: براساس آمار دریافتی از سازمان آتش‌نشانی مجموعا 127 حریق در سال‌های 1390 تا 1398 در منطقه کوهستانی اطفا شده است که بیشترین تعداد یعنی 37 مورد مربوط به سال 1398 است. آمار مذکور صرفا شامل مناطق قابل دسترس توسط آتش‌نشانی بوده است و آمار کاملی درباره کل محدوده کوهستانی وجود ندارد.
حسینی میلانی با اشاره به روند تغییرات اقلیمی بیان کرد: روند اثرات تغییرات اقلیم بر بارش در ایستگاه‌های هواشناسی نشاندهنده تغییر رژیم برفابی به بارش رگباری و افزایش شدت بارش در ماه‌های فروردین و اردیبهشت ماه طی یک دهه آتی است. براساس آمار بانک اطلاعات سیلاب معاونت آبخیزداری از سال 1330 تا 1390 بارش‌های رگباری سیلابی از 20 تا 30 میلی‌متر بر ساعت رخ داده است.
وی با بیان اینکه بررسی‌های اخیر اداره کل آبخیزداری تهران حاکی از آن است که طی یک دهه آتی بارش‌های رگباری سیلابی بین 30 تا 50 میلی‌متر بر ساعت محتمل خواهد بود، یادآور شد: با توجه به زمان تمرکزکمتر از 50 دقیقه برای رسیدن سیل به شهر، ظرفیت انتقال رواناب‌های سطحی شهر تهران زیر فشار جدی قرار داشته و لازم است ظرفیت نفوذپذیری حوضه‌های آبخیز در کوهستانهای تهران حفظ و ارتقا یابد.
این عضو شورای شهر با بیان اینکه در پی انتشار خبر وقف کوه دماوند، جنبشی اعتراضی در کل کشور در این باره ایجاد شد، عنوان کرد: دماوند، رشته‌کوه توچال و مجموعه کوه‌های بالادست سدهای پنجگانه بیش از 70 درصد آب شرب تهران را تامین می‌کنند و همین مسئله، حفاظت از کوهستان‌ها و محیط‌زیست حوزه‌های آبخیز برای حفظ کیفیت آب شرب به ویژه برای تهران را ضروری می‌سازد.
این عضو شورای شهر با بیان اینکه در محدود توچال به طور میانگین بین سه تا چهار تن زباله مخلوط توسط پیمانکاران خدمات شهری جمع‌آوری می‌شود که ۵۱ درصد آن مربوط به دربند است، ابراز داشت: ناحیه کوهستان شهرداری منطقه یک با صرف یک و نیم میلیارد تومان در سال خدمات متعددی از قبیل کنترل حریم و برخورد با متخلفان، مرمت و نگهداری ایستگاه‌های امداد و نجات و اطلاع‌رسانی به گروه‌های مختلف را ارائه می‌دهد.
حسینی میلانی با بیان اینکه باید بپذیریم که تهران برای زیست‌پذیر بودن متکی کوهستانهای مجاور خود است، گفت: همین کوهستان‌ها آسیب‌پذیر در برابر تغییر اقلیم و الگوی رفتاری سازمان‌ها و دستگاه‌ها و همچنین شهروندان در عرصه مصرف، گردشگری و اقتصاد ناسالم ساخت‌وساز هستند.
وی با اشاره به الزام شهرداری برای ثبت ملی میراث طبیعی توچال از سوی شورای شهر اظهار داشت: در پاسخ به این معضلات، به طور معمول بسته‌ای از سیاست‌ها و راهکارهای فنی – محیط‌زیستی ارائه می‌شود که شورای شهر در خرداد ماه امسال، با تصویب طرح الزام شهرداری تهران به پیگیری ثبت ملی میراث طبیعی توچال گامی کوچک اما مهم را در این عرصه برداشت.
سخنگوی کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری با بیان اینکه از منظر راهبردی همچنان دیدگاه حداکثر بهره‌برداری و سود از منابع کوهستان در فضای مدیریت شهری و فعالان اقتصاد شهری حاکم است، تصریح کرد: اگرچه به علت شرایط نامساعد اقتصاد کنونی تحرکات جدی در هجوم به پهنه‌های ذخیره‌گاهی کوهستان مشاهده نمی‌شود اما روند تحولات گذشته اثبات کرده که خطر در کمین است و متاسفانه سازوکارهای فعلی در مدیریت حریم مناطق کوهستانی پایتخت هنوز به انسجام، یکپارچگی و بازدارندگی قانونی کافی دست نیافته است.
حسینی میلانی با بیان اینکه در حریم کوهستانی اصل بر حفاظت از طبیعت است، خاطرنشان کرد: جلوگیری از تبدیل شدن کاربری اراضی طبیعی به سایر کاربری‌ها ضرورت تام دارد مگر کاربری‌هایی که با رسالت حفاظت از طبیعت منافات ندارند و چه بسا موجب تقویت آن هم هستند.
وی یکی از زمینه‌های آسیب‌پذیری کوهستان را نبود آمار واقعی و کافی از میزان استفاده گردشگران از پهنه‌های تفرجی توچال برشمرد و ابراز داشت: عملا چشم‌انداز روشنی برای تعیین آستانه تحمل عرصه‌های کوهستانی وجود ندارد. از سوی دیگر، فقدان برنامه مشترک مدیریت کوهستان توچال هم‌اکنون به شدت محسوس است و سندها و برنامه‌های مختلف فعلی با دیدگاه‌های بخشی‌نگر خود راهگشای مواجهه با مسایل و تهدیدات پیش رو نیست.
به گفته این عضو شورای شهر تهران، به نظر می‌رسد زمان آن فرارسیده که شهرداری تهران اقدام اساسی جهت طراحی و استقرار یک ساختار هماهنگ‌کننده و اقدام مشترک را در دستورکار قرار دهد و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های تمامی ذی‌مدخلان به ویژه انجمن‌های کوهستان و تشکل‌های مردم‌نهاد، برنامه‌ای اولویت‌محور با رویکرد اکولوژیکی را تهیه و به اجرا درآورد.
حسینی میلانی یکی از خلاهای مهم محیط‌زیستی در کشور را فقدان گزارش‌های ملی در مورد کوه‌های مهم دانست و بیان کرد: با توجه به رشد روزافزون تغییرات اقلیمی و کاهش تنوع‌زیستی در عرصه جهانی، گزارش‌های کوهستان از اهمیت زیادی برخوردار هستند و به همین خاطر، کمیته محیط‌زیست شورا درصدد تهیه این گزارش در مورد رشته‌کوه توچال به عنوان محیط کوهستانی مشرف به تهران است.
وی با اشاره به حریق در مناطق کوهستانی تهران یادآور شد: بیش از 30 حریق در کوه‌های اطراف تهران در شش ماهه اول سال 99 رخ داده است که در برخی موارد، امکان خاموش کردن این حریق‌ها ممکن نشده است. تاکید شورای شهر، تجهیز آتش‌نشانی به امکانات اطفا در ارتفاعات و همکاری و استفاده از ظرفیت وزارت دفاع برای استفاده از هلیکوپتر جهت خاموش کردن آتش‌سوزی‌ها است.
سخنگوی کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات ادامه داد: متاسفانه بودجه مقابله با حریق‌های کوهستانی اندک است و همین مسئله، ضروری می‌سازد برای حفاظت از کوهستان‌ها، شهرداری‌ها نقش جدی‌تری برای مقابله با حریق‌های کوهستانی ایفا کنند.
حسینی با تاکید بر اینکه بی‌تردید صیانت از طبیعت جز با مشارکت و آموزش گسترده مردم فراهم نمی‌شود، عنوان کرد: اکنون که با محدودیت‌های مالی نه تنها در عرصه مدیریت شهری بلکه در عرصه کلان کشور روبه‌رو هستیم، چاره‌ای جز حرکت به سمت ایجاد حمایت‌طلبی برای حفاظت از کوهستان‌ها از سوی شهروندان نداریم.
به گفته این عضو هیات رئیسه شورای شهر، در تمام دنیا بحث حفاظت مدنی بحثی مهم در حفاظت محیط‌زیست بوده است چراکه جامعه مدنی جلوتر از دولت در پیگیری مشکلات محیط‌زیستی است. بدین نکته توجه داشته باشید که تا جامعه مطالبه نکند، دولت دلیلی نمی‌بیند که به راحتی در کوهستان‌ها هزینه کند.
وی با یادآوری نقش شورایاری‌ها در حفاظت از کوهستان گفت: شورایاران به عنوان منتخبان مردم محلات و سازمان‌های فعال مردم‌نهاد به عنوان دو پیشران مدیریت شهری، در این عرصه می‌توانند نقش جدی در گفت‌وگوهای اجتماعی، مشارکت‌های شهروندی و آموزش‌های مردمی داشته باشند و پیشگام در طرح حفاظت مدنی در برابر دست‌اندازی کوه‌خواران و صیانت از سرمایه‌های ارزشمند شهری باشند.
رئیس کمیته محیط‌زیست با تاکید بر اینکه هیچ آمار و اطلاعاتی درباره محیط‌زیست کوهستان‌ها نباید محرمانه تلقی شود، اظهار داشت: رشد فناوری‌های ارتباطاتی و گردش اطلاعات در دنیای کنونی به شکلی است که امکان مخفی کردن هیچ چیزی وجود ندارد. اگر ما در مورد میزان حریق‌ها در کوهستان‌ها آماری منتشر نکنیم، نهادهای بین‌المللی که این مسائل را دنبال می‌کنند، اقدام به ارائه اطلاعات می‌کنند و اگر درباره وسعت تخریب جنگل‌ها و مراتع صادقانه صحبت نکنیم، بالاخره این موضوع افشا خواهد شد.
حسینی میلانی افزود: باید با مردم صادق بود و صریح با آنها صحبت کرد. در قبال این صداقت و صراحت است که همکاری و مشارکت شهروندان در حفاظت از کوهستان را خواهیم داشت.
وی با اشاره به تجارت جهانی در حوزه کوهستان تصریح کرد: دسترس‌پذیر کردن کوهستان به ویژه برای توانیابان، برنامه‌ریزی مسیرهای کوهستانی و هدایت بازدیدکنندگان به زون‌های مختلف، جلب مشارکت اهل فرهنگ و هنر در تولید و ترویج فرهنگ ارتباط با طبیعت، هوشمندسازی ارتباطات با مخاطبان کوهستان از جمله راهکارهای آزموده شده در سطح جهانی است.
این عضو شورای شهر با بیان اینکه تجربه کشورهای دیگر، چشم‌انداز اطمینان‌بخشی از این راهکارها را عرضه می‌کند، خاطرنشان کرد: سال‌هاست که مدیریت بسیاری از شهرهای بزرگ جهان تلاش می‌کنند مناطق طبیعی شهر را با هدف حفظ پایداری اکولوژیک شهر، حفظ تنوع‌زیستی، ایجاد فرصت‌های آموزشی و پژوهشی و فراهم‌سازی امکان تفرج شهروندان در فضاهای طبیعی، به صورت «مناطق حفاظت‌شده شهری» در بیاورند.
به گفته حسینی میلانی، در شهرهای مکزیکوسیتی، هنگ‌کنگ، بمبئی، نایروبی، سئول، کیپ‌تاون، لندن، برلین، لس‌آنجلس و سان‌فرانسیسکو چنین مناطقی در مجاورت شهرها ایجاد شده و به عنوان جاذبه‌های بوم‌گردی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
وی با اشاره به جاذبه‌های طبیعی پیرامون شهر تهران ابراز داشت: رشته‌کوه توچال در شمال، منطقه حفاظت‌شده جاجرود و پارک‌های ملی خجیر و سرخه‌حصار در شرق، کوه‌های بی‌بی شهربانو و آراد در جنوب و لکه‌های طبیعی مانند پارک پردیسان و کناره‌های روددره‌ها در داخل شهر، اگر حفاظت شوند یا شیوه حفاظت آنها اصلاح شود، می‌توانند کارکردهای یادشده را برای تهران داشته باشند. بدیهی است که هرگونه «شهری‌سازی» مناطق حفاظت‌شده در مغایرت با توسعه پایدار است.
رئیس کمیته محیط‌زیست و خدمات شهری با بیان اینکه کوهستان، با زیبایی بکر و دست نخورده‌اش، با چشم‌انداز پیراسته‌اش، با سکوت دل‌انگیز یا زمزمه‌ها و هیاهوی بادهایش، با شکوه‌ترین پناه عاشقان طبیعت بوده و نیازی به ساخت‌وساز ندارد، عنوان کرد: دوستداران کوهستان، نگاهبانان طبیعت و دل‌نگرانان حال و آینده شهر، نباید بگذارند که کوه‌های مجاور تهران که برای ما آب و هوا و آسایش فراهم می‌کنند، به ملک خصوصیِ ساخت‌وسازگرایان و رانت‌خواران بدل شود.