رویداد۲۴ المانیتور نوشت: تنش‌ها بین ترکیه و ایران بر سر ماجرای آذربایجان و دستگیری چندین شهروند ترکیه‌ای که با یک کارتل مواد مخدر ایرانی ارتباط داشتند و به آدم ربایی یک ایرانی در استانبول متهم شدند، در حال افزایش است.
هنگامی که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه شعر سروده شده توسط یک شاعر آذری را در هنگام بازدید رسمی از باکو در ۱۰ دسامبر برای جشن پیروزی آذربایجان بر ارمنستان در قره باغ، خواند، تنش‌ها بین تهران و آنکارا کلید خورد.
این شعر چنین مضمونی داشت: "آن‌ها رود ارس را جدا کردند و آن را با شن پر کردند. من از تو جدا نخواهم شد آن‌ها ما را به زور از هم جدا کرده‌اند. " رودخانه ارس که از ترکیه سرچشمه می‌گیرد به عنوان یک مرز طبیعی بین آذربایجان و منطقه آذربایجان ایران عمل می‌کند.
بیشتر بخوانید: واکنش روحانی به شعرخوانی اردوغان: حق مردم ایران است که درباره آن شعر حساسیت نشان دهند
یک روز پس از سخنرانی اردوغان، ایران سفیر ترکیه در تهران را احضار کرد تا نارضایتی خود را نسبت به این شعرخوانی اردوغان اعلام کند. وزارت امور خارجه ایران گفت که سخنان وی غیر قابل قبول و مبهم بوده و خواستار توضیح در مورد آن شد. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در توییتی نوشت: این شعر به جدا کردن اجباری مناطق شمال ارس از سرزمین مادری‌شان ایران اشاره دارد. آیا اردوغان متوجه نشده بود که حق حاکمیت جمهوری آذربایجان را تضعیف می‌کند؟
عمر چلیک، سخنگوی ارشد حزب حاکم عدالت و توسعه اردوغان، در ۱۲ دسامبر با حمله به مقامات ایرانی گفت: ما زبان زشتی را که برخی از سیاستمداران ایرانی علیه رئیس جمهورمان به کار برده‌اند، محکوم می‌کنیم. آن‌ها راه خود را گم کرده‌اند چرا که رئیس جمهور ما همیشه ایران را به عنوان یک همسایه، دوست و برادر نامیده است.
وزارت خارجه ایران در پی تماس تلفنی بین ظریف و مولوت چاووش اوغلو، همتای ترک وی اعلام کرد که سو تفاهمات برطرف شده است. روز دوشنبه، حسن روحانی، رئیس جمهور ایران اعلام کرد، "براساس تجربه شخصی من و شناختم از آقای اردوغان، غیرممکن است که ترکیه تمامیت ارضی ما را هدف قرار دهد. به نظر من، به دنبال گفتگو و اظهارات بین وزرای خارجه دو کشور، می‌توانیم موضوع را مختومه بدانیم. ".
در ۱۴ دسامبر، کانال خبری دولتی تی آر تی ترکیه گزارش داد که سازمان اطلاعات ملی ترکیه، ۱۱ نفر را که با یک کارتل مواد مخدر ایرانی مرتبط بودند دستگیر کرده است. دستگیرشدگان به آدم ربایی یک ایرانی متهم شدند، فردی که با وعده کمک مالی از تبعید در سوئد به استانبول آورده شد. سپس او را از آن طرف مرز به ایران برده و در آنجا بازداشت شد.
علنی سازی این ماجرا که برای اولین بار توسط یک مقام ترکیه‌ای به واشنگتن پست درز کرد، نشان می‌دهد که ترکیه مشتاقانه در حال تلاش برای مقابله با ایران برای ایجاد پل‌هایی ارتباطی با دولت جو بایدن است.
تیمور سویکان، نویسنده کتاب "نبرد بارونها" گفت که به نظر می‌رسد مقامات ترکیه مشتاق علنی کردن این بازداشت‌ها هستند. وی به المانیتور گفت: برای هر کشوری عملیات دیگر کشور‌ها در خاکش سخت و غیر قابل تحمل است. سویکان در مصاحبه خود از طریق پست الکترونیکی به المانیتور گفت: نکته قابل توجه ان است که ترکیه پیش‌تر در برابر چنین اقداماتی از سوی ایران سکوت کرده بود.
ترکیه و ایران به عنوان دو کشور شیعه و سنی به لحاظ سنتی با یکدیگر رقیب بوده‌اند. فیردوز رابینسون، تحلیلگر مستقر در لندن و سردبیر پیشین میز بی بی سی در آسیای مرکزی، گفت: ترکیه و ایران با وجود رقابت تاریخی خود، با سنت‌های قوی کشورداری و جوامع چند ملیتی، همیشه تعادل ظریفی را در روابط دو جانبه خود حفظ کرده‌اند. به عنوان مثال در ماجرای جدایی طلبی کردها، آن‌ها همکاری با هم را انتخاب کردند.
پس چه چیزی تغییر کرده است؟ بالا بردن نقاط مشترک با واشنگتن و اسرائیل ممکن است یکی از دلایل باشد. رابینسون فکر می‌کند که شعرخوانی اردوغان، تصادفی نبوده است، به نظرم فشار ملی گرایانه باعث شده تا ناسیونالیسم ترکی جایگزین ایدئولوژی اسلامگرایانه اردوغان شود و سیاست خارجی ترکیه در سال‌های اخیر براساس همین مساله تغییر شکل دهد.
حمایت نظامی ترکیه از آذربایجان که در کمک به بازگرداندن سرزمین‌های اشغال شده توسط نیرو‌های ارمنی آن هم بعد از دهه‌ها اشغال، موضوعی تعیین کننده بود. آلین اوزینیان، تحلیلگر سیاسی مستقر در ایروان، موج احیاگر شوونیسم را در ترکیه که با درگیری بین آذربایجان و ارمنستان شدت گرفته، بررسی می‌کند. وی به المانیتور گفت: رسانه‌های اجتماعی جایی است که این موج در خالص‌ترین و معتبرترین حالت خود بروز می‌کند، زیرا مردم می‌توانند نفرت خود را بدون آشکار کردن هویت واقعی خود بروز دهند. اوزینیان، یک ارمنی تبار اهل استانبول که در معرض چنین سواستفاده‌هایی قرار گرفته، معتقد است که پیروزی آذربایجان در داخل کشور برای اردوغان بسیار مفید بوده است. وی خاطرنشان کرد: او خود را در قامت منجی آذربایجان و پیروز رقابت با روسیه معرفی کرد. نباید فراموش کرد که طرفداران اردوغان در آذربایجان هم کم نیستند.
آرزو گیبولایوا، روزنامه نگار آذربایجانی که به شدت به رهبری خودکامه کشورش انتقاد می‌کند و مانند اوزینیان هدف صفحات اجتماعی ملی گرایانه است، گفت: محبوبیت اردوغان در آذربایجان از روز اول نبرد‌هایی که از ۲۷ سپتامبر آغاز شد، قابل مشاهده بوده است.
وی افزود: هرکسی که مخالف این جنگ بوده باشد از آن به عنوان خائن و وطن فروش یاد می‌شود. آنقدر نفرت در فضای مجازی علیه منتقدان جنگ و صلح جویان پخش شده و برخی از آن‌ها واقعاً به سطوح ناپسندی رسیده‌اند. از هدف قرار دادن عمدی گرفته تا درخواست مجازات عمومی و دستگیری بخشی از مطالبات ملی گرایان از منتقدان است. به یاد دارم یک مفسر را دیدم که می‌گفت همه ما منتقدان باید تیرباران شویم!
حمیدرضا عزیزی، عضو موسسه امور بین الملل آلمان، گفت: از آغاز جنگ، نخبگان سیاسی ایران و مردم در مورد نحوه واکنش تهران به این جنگ اختلاف نظر داشتند. از یک طرف، گروهی بحث می‌کردند که به دلیل ملاحظات مذهبی و فرهنگی، ایران باید حامی باکو باشد و گروهی دیگر نظری مخالف داشتند.
عزیزی ادامه داد: فشار‌های وارد شده توسط آذری‌های ایران در قالب گردهمایی‌های عمومی در حمایت از باکو نیز عامل مهمی بود که دولت ایران را بیشتر به این سمت سوق داد که طرف آذربایجان را بگیرد. گروه دوم استدلال کردند که پس گرفتن قره باغ توسط باکو، از لحاظ ژئوپلتیک ضربه جدی به ایران وارد می‌کند و این به معنای حضور فزاینده ترکیه و اسرائیل در قفقاز جنوبی است که به عنوان عمق استراتژیک فرهنگی و تاریخی ایران در نظر گرفته می‌شود. اقدام ترکیه در استقرار مزدوران سوری در قره باغ یکی دیگر از نگرانی‌های مهم ایران بود.
وی اضافه کرد: به همین ترتیب، اشاره کوچک توسط اردوغان به آذربایجان ایران که به نظر من عمدی نبوده کافی بود تا دولت ایران مورد انتقاد شدید منتقدان حمایت از باکو قرار بگیرد. آن‌ها اعتقاد دارند که بدترین سناریو در مورد آنچه که آن‌ها جاه طلبی‌های توسعه طلبانه اردوغان می‌دانند در شرف وقوع است.