رویداد۲۴ ماجرا از سفر اردوغان به باکو شروع شد. رئیس جمهور ترکیه به آذربایجان سفر کرده بود تا پیروزی این کشور در جنگ قره باغ را جشن بگیرد. اما در آن مراسم دست به خواندن شعری زد که جرقه تنش بین تهران و آنکارا را زد. او در شعری که راجع به ارس در باکو خواند، از بیتی استفاده کرد که گروه‌های جدایی طلبانه از آن استفاده می‌کنند.
پس از این اقدام عجیب رئیس جمهور ترکیه که باعث واکنش‌های زیادی در میان ایرانیان شد، وزیر امور خارجه کشورمان با انتشار توئیتی نسبت به سخنان مداخله جویانه رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه درباره آذربایجان واکنش نشان داد. محمدجواد ظریف در توئیتی نوشت: به اردوغان نگفته بودند شعری که به غلط در باکو خواند مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادریشان ایران است! آیا او نفهمید که علیه استقلال جمهوری آذربایجان سخن گفته است؟ هیچکس نمی‌تواند در باره آذربایجان عزیز ما صحبت کند.
واکنش مقامات ایرانی چه بود؟
روز بعد سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه از احضار سفیر ترکیه در جمهوری اسلامی ایران در واکنش به اظهارات مداخله جویانه و غیرقابل قبول آقای اردوغان رئیس جمهور ترکیه در سفر به باکو خبر داد. سخنگوی وزارت امور خارجه تاکید کرد: امروز جمعه ۲۱ آذر ۱۳۹۹ سفیر ترکیه در تهران از سوی دستیار وزیر و مدیرکل اورآسیا به وزارت امور خارجه احضار و ضمن ابلاغ مراتب اعتراض شدید، به سفیر تاکید شد جمهوری اسلامی ایران خواستار توضیح فوری دولت ترکیه در این خصوص است.
حسین امیر عبداللهیان دستیار ویژه رئیس مجلس در امور بین‌الملل در صفحه رسمی توییتر خود نوشت: «اظهارات آقای رجب طیب اردوغان مایه تعجب شد. من فکر می‌کنم رییس جمهور ترکیه خود نمی‌داند چه گفته است. آقای رییس جمهور اردوغان! فرق است بین همسایگی و چشمداشت کشورگشایی. لطفا یکبار تاریخ ایران و بویژه جمهوری اسلامی ایران را بدقت مرور کنید. »
این رفتار اردوغان باعث واکنش برخی از نمایندگان مجلس هم شد. محمدرضا عارف عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و نماینده سابق مردم تهران در یک رشته توئیت نسبت به اظهارات رجب طیب اردوغان درباره آذربایجان واکنش نشان داد و نوشت:آقای اردوغان و دیگر حاکمان منطقه باید بدانند که تاریخ منطقه نشان میدهد، این شمال رود ارس است که پیوند تاریخی با جنوب آن دارد. وزارت خارجه ایران باید اعتراض رسمی و کتبی خود را به دولت‌های باکو و آنکارا ابلاغ و خواستار توضیح و عذرخواهی رسمی ایشان شود. با این‌حال، رخداد اخیر باید به گونه‌ای مدیریت شود که از ایجاد بحران میان ایران و ترکیه جلوگیری و ٣٠٠سال ثبات تاریخی مرز‌های دو کشور حفظ و روابط اقتصادی دوجانبه گسترش یابد.
مسعود پزشکیان نماینده مردم تبریز آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی با اشاره به صحبت‌های اخیر رئیس جمهور کشور ترکیه در خصوص خاک ایران گفت: هر جمله و حرکتی که باعث ایجاد تفرقه و دشمنی بین کشور‌های مسلمان شود تنها به نفع امریکا، اسرائیل و استکبار است. او با انتقاد از صحبت‌های اخیر رجب طیب اردوغان خاطرنشان کرد: اینکه کسی به گونه‌ای صحبت کند که آذربایجان از ایران جدا شود یک خیال خام است، طبیعتاً آذربایجان برای ایران است و در خصوص بحث‌هایی که مطرح می‌شود اگر قرار باشد به مسائل تاریخی برگردیم تمام آذربایجان برای ایران بود، اما ما هیچگاه چنین ادعایی را مطرح نکرده‌اید چراکه این مسائل باعث تفرقه و دشمنی می‌شود و این اختلاف‌ها به نفع مسلمان نیست. وی خطاب به رئیس جمهور ترکیه گفت: انتظار می‌رود اردوغان به نوعی حرکت کند که وحدت و انسجام بین مسلمانان بیشتر شود چرا که در حال حاضر ترکیه به اندازه کافی دشمن دارد زمزمه‌های تحریم‌ها از سوی اروپا و امریکا نیز مطرح می‌شود و با این اختلافات تنها این امریکا، اسرائیل و دشمنان هستند که خشنود خواهند شد.
حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی هم، در نشست خبری خود با اهالی رسانه درباره روابط ایران و ترکیه پس از جنجال شعرخوانی اردوغان گفت: روابط ایران و ترکیه بسیار مهم است، دو همسایه‌ای هستیم که روابط اقتصادی و سیاسی با یکدیگر داریم و روابط ما بسیار مهم است. البته مسئله تمامیت ارضی و جایگاه ایران اهمیت ویژه‌ای دارد و حق مردم است در یک جمله‌ای حساسیت به خرج بدهند و نظر خود را بیان کنند.
وی افزود: آنچه برای من مهم بود سخنان وزیر خارجه ترکیه به وزیر خارجه ما بود که آقای اردوغان چنین قصدی را نداشته است و سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه و سفیر این کشور هم این موضوع را تاکید کردند. این شعر چند پهلوست و باید دید این شعر در کجا خوانده شود، حساسیت مردم ما بسیار مهم است و همه مردم دنیا بدانند که هر میلی‌متر خاک ایران اهمیت ویژه دارد. آقای اردوغان هم شعر زیاد می‌خواند از حافظ و مولانا. حالا شعری چند پهلو را در این سخنرانی مطرح کرده است؛ و نسبت به شناختی که از او دارم و توضیح مقامات این کشور نشان داد که قصدی وجود نداشته است البته حق مردم است که نسبت به این موضوع حساسیت به خرج دهند.
بیشتر بخوانید: چرا اردوغان ایران را تحریک کرد؛ آیا تنش‌های تازه‌ای در راه است؟
سرانجام اوضاع آرام شد
بعد از دو روز از شعرخوانی اردوغان و واکنش‌های ایران، در شب بیست و دوم آذر، در تماس تلفنی مولود چاوش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه با محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان طرف ترکیه‌ای ضمن تاکید بر روابط نزدیک و دوستانه میان ایران و ترکیه و سیاست قطعی حسن همجواری آنکارا، اطمینان داد که رئیس جمهور ترکیه به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی و سرزمینی ایران احترام کامل گذاشته و نسبت به حساسیت‌های پیرامون شعر قرائت‌شده نیز مطلع نبوده و آن را صرفا در ارتباط لاچین و قره‌باغ می‌دانسته و به همین دلیل آن را در مراسم باکو خوانده است.
ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نیز در این گفتگوی تلفنی با تاکید بر اهمیت روابط دوستانه و حاکی از احترام دو کشور و نیز روابط صمیمانه میان رئیس جمهور ترکیه و مقامات عالیه جمهوری اسلامی ایران، ابراز امیدواری کرد روابط دوجانبه در بستر اعتماد متقابل بیش از پیش گسترش یابد.
اما یک روز بعد از این تماس، ۲۱۴ نفر از نمایندگان با امضای بیانیه‌ای واکنش و اعتراض خود نسبت به اظهارات اخیر رجب طیب اردوغان در مورد ایران را اعلام کردند. حجت الاسلام سید محمدرضا میرتاج الدینی نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی گفت: تعداد ۲۱۴ نفر از نمایندگان با امضای بیانیه‌ای واکنش و اعتراض خود نسبت به اظهارات اخیر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در مورد ایران را اعلام داشتند.
اما بعد از آنکه خبر تحریم‌های غرب در خصوص آنکارا منتشر شد، واکنش ظریف موجب شد تا بسیاری اوضاع را بین دو کشور آرام تفسیر کنند. محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان در صفحه توئیتر خود با اشاره به تحریم‌های بکجانبه آمریکا علیه ترکیه در صفحه توئیتر خود نوشت: اعتیاد ایالات متحده به تحریم و تحقیر حقوق بین الملل بار دیگر خود را به منصه ظهور رساند. ما تحریم‌های اخیر آمریکا علیه ترکیه را قویا محکوم کرده و در کنار مردم و دولت این کشور می‌ایستیم.
ناظران چه گفتند؟
ناظران و کارشناسان ایرانی و غیر ایرانی به این تنش میان تهران و آنکارا واکنش نشان دادند، برخی از این واکنش‌ها را اینجا بخوانید:
مهدی مطهرنیا کارشناس مسائل بین الملل در گفتگویی با خبرآنلاین، با تاکید بر اینکه توجیه ترکیه عذر بدتر از گناه بود گفت: ادعای عدم آگاهی اردوغان حداقل از دید ناظران و تحلیلگران یک طنز سیاسی در تاریخ محسوب می‌شود و اگر نسبت به این مساله حساس آگاه نبوده اساسا نباید سخنرانی می‌کرد... در مراسم مهم مشاوران متن‌های سخنرانی رئیس جمهور را با بررسی انتخاب می‌کنند. از همین رو اردوغان باید بگوید که چه عوامل نفوذی در کنار او هستند که نسبت به چنین مسائل مهمی توجه ندارند. امروز اگرچه ایران ادعایی ندارد، اما قرار باشد که بر تاریخ استدلال کند چندین گام از ترکیه جلوتر است.
منصور حقیقت پور که سوابقی همچون نماینده مردم اردبیل در مجلس و نایب رئیس دوم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی را در کارنامه خود دارد هم به خبرآنلاین گفت: شعری که اردوغان خواند مربوط به ادبیات حسرت جدایی آذربایجان از ایران به دست روس‌ها بوده، نه جدایی ترکیه از آذربایجان. اردوغان در این بحبوحه و با سو استفاده از فرصت پیش آمده و اینکه بسیاری از نسل جوان حکایت این شعر را نمی‌دانند و صرفا به بخش قومیتی آن توجه دارند این اقدام را انجام داده است. در راس این ادبیات نیز استاد شهریار قرار دارد که با شعر حیدربابا داغ جدایی قفقاز از ایران را بیان می‌کند.
از نگاهی دیگر می‌توان پشت پرده شعرخوانی ضد ایرانی اردوغان نه تنها از روی احساسات، بلکه کاملا هدفمند دانست که نگاهی معقولانه‌تر به این مسئله است. مجموع این اظهارات مداخله جویانه اخیر اردوغان نشان میدهد که او در پی بوجود آوردن اختلال در روابط تهران و باکو است. در حقیقت اردوغان به دنبال ایجاد فضایی برای زنده کردن دلخوری‌های قبلی جمهوری آذربایجان و ایران است تا فضای بهتری برای ترکیه جهت حضور بیشتر در جمهوری آذربایجان در آینده ایجاد شود.
محسن پاک آیین هم در یادداشتی نوشت: تماس تلفنی مولود چاوش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه با وزیر امور خارجه کشورمان نشان داد که دولت اردوغان به اشتباه خود پی برده است. به طور طبیعی جمهوری اسلامی ایران همواره سعی بر این داشته تا روابط دوستانه‌ای را با همسایگان خود داشته باشد. هم اکنون نیز که ترکیه به اشتباه خود پی برده و در راستای اعتمادسازی گام بر می‌دارد ایران نیز باید همین مسیر را انتخاب کند. جمهوری اسلامی ایران می‌تواند از این فرصت بدست آمده استفاده کند و با ترکیه در مسائل منطقه‌ای همچون قفقاز همکاری‌های لازم را داشته باشد.