رویداد۲۴در این برنامه، گرداننده لطف‌الله نجفی‌زاده با محمدجواد، ظریف وزیر امور خارجه ایران در رابطه با روابط افغانستان-ایران، رابطه ایران با طالبان، وضعیت مهاجران افغان در ایران و جنگجویان فاطمیون، گفتگو کرده‌است.
متن کامل این گفتگو:
رابطه افغانستان و ایران پستی و بلندی‌های فراوانی داشته. فرهنگ، تاریخ و زبان مشترک این دو همسایه زیر سایه‌ی سیاست، روابط افغانستان با امریکا، وضعیت مهاجران افغان در ایران و رابطه‌ی ایران با طالبان قرار گرفته. ایران طرفتار جمهوریت است یا دوست طالبان؟ سیاست اصلی ایران در برابر افغانستان چیست؟ تصمیم‌گیرنده‌ی اصلی این سیاست کیست؟ قدس، سپاه یا وزارت خارجه؟ دوستی افغانستان با امریکای دشمن ایران، به معنای دوستی افغانستان با ایران است یا دشمنی؟ مهمان من برای این بحث جواد ظریف، وزیر خارجه ایران است.
آقای ظریف، آیا افغانستان یک کشور اشغال شده است توسط امریکا؟
ما افغانستان را یک کشور مستقل می‌دانیم که در طول نزدیک به ۱۹ سال گذشته از کنفرانس «بن» در سال ۲۰۰۱ تاکنون دستاورد‌های زیادی در حوزه‌ی دموکراسی، حقوق مردم، حقوق زنان و حقوق اقلیت‌ها داشته است. مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خود شان در افغانستان یک واقعیت هست و باید این واقعیت را به رسمیت بشناسیم. این‌ها اتفاقاتی است که افتاده، ما همواره با حضور نیروهای خارجی در منطقه مخالف بودیم.
اما کلمه‌ی اشغال گاه‌گاهی توسط مقامات ایرانی استفاده شده.
حضور نیروهای خارجی را ما چه در عراق، چه در افغانستان و چه در سایر کشور‌های منطقه، مخل صلح و امنیت منطقه می‌دانیم. اما ما به جای حکومت‌های این کشور‌ها تصمیم نمی‌گیریم. حکومت‌های این کشور‌ها دولت‌های مستقل هستند که برای خودشان تصمیم می‌گیرند، تصمیم هم با مردم است.
شما کمک کردید به این حضور در «بن» ۲۰۰۱، خودتان حضور داشتید در کنفرانس بن، کمک کردید که امریکا بیاید به افغانستان؟
نه، ما کمک به حضور امریکا نکردیم، کمک به استقلال و ایجاد یک حکومت دموکراتیک در افغانستان کردیم. اولاً که کنفرانس بن بعد از حضور امریکا در افغانستان بود و بعد از مقابله‌ی مردم افغانستان و اتحاد شمال با کمک امریکا و با کمک ما در مقابل حکومت قبلی. حکومتی که سازمان ملل متحد آن‌را به رسمیت می‌شناخت توانست برگردد به کابل. اما آنچه که در بن اتفاق افتاد، در واقع ما کمک کردیم به گروه‌های مختلف افغانی که بتوانند یک آینده‌ی دموکراتیک را برای افغانستان شکل بدهند. شاید نکته‌ی شما این باشد که دو کنش‌گر مهم در کنفرانس بن، ایران و ایالات متحده بودند که در مورد یک آینده‌ی دموکراتیک برای افغانستان با رهبران گروه‌های که آنجا حضور داشتند، همکاری می‌کرد.
پس از کنفرانس بن، شورای امنیت سازمان ملل حضور نیروهای خارجی به شمول امریکا را در افغانستان تایید کرد که تا اکنون در کشور است. پس از کشته شدن قاسم سلیمانی در سال گذشته، آیا سیاست ایران در برابر افغانستان تغییر جدی کرده؟
سیاست ما هیچ‌گاه در برابر افغانستان تغییر نکرده، سیاست ما همیشه این بود که ما حامی دولت و مردم افغانستان هستیم. معتقدیم که باید همه‌ی گروه‌های افغانی در مورد آینده‌ی افغانستان تصمیم بگیرند و این سیاست، سیاست نظام هست نه سیاست بنده بود، نه سیاست مرحوم شهید سلیمانی. البته این را من باید تاکید بکنم که نقش شهید سلیمانی در برقراری دموکراسی در افغانستان در کنفرانس بن، اگر از من بیشتر نبود، کمتر نبود.
شما پس از ترور قاسم سلیمانی گفتید که امریکا باید از منطقه بیرون شود.
ظریف: ما همیشه این را گفتیم. گفتیم ترور شهید سلیمانی خروج امریکا از منطقه را تسریع کرد. کما اینکه دیدیم در عراق، پارلمان عراق رای داد به ضرورت خروج نیروهای امریکایی.
در افغانستان هم چنین میخواهید؟
در افغانستان ما معتقد به خروج قانون‌مند و حساب‌شده‌ی نیروهای خارجی هستیم، براساس خواست مردم افغانستان و با تحویل مسئولانه‌ی مسئولیت‌های امنیتی به نیروهای افغانی نه به شکلی که حالا امریکایی‌ها خودشان بروند با طالبان مذاکره کنند.
در رابطه به حضور امریکا در افغانستان فکر نمی‌کنید کمک کرده به امنیت ملی ایران هم؟
فکر نمی‌کنیم. ما این برداشت را نداریم. ببینید، حضور خارجی در هر جایی باعث می‌شود که یک احساسات داخلی ایجاد شود که این احساسات داخلی را تندرو‌ها و افراط‌گرایان از آن استفاده می‌کنند برای اهداف تروریستی. این یک واقعیت بوده، ما در عراق دیدیم، ابومصعب زرقاوی در عراق بعد از این ایجاد شد. حضور امریکا در افغانستان باعث جریحه‌دار شدن احساسات گروه‌هایی در افغانستان شد که توسط داعش، توسط القاعده و توسط تحریک طالبان مورد سوءاستفاده قرار گرفت.
شما در زمان طالبان که هشت همکار شما را در مزارشریف به شمول یک خبرنگار کشتند سفارت نداشتید، اما در ۲۰ سال گذشته در افغانستان نقش فعالی دارید.
ما در زمان طالبان با دولت مرحوم استاد ربانی رابطه داشتیم که سازمان ملل متحد دولت استاد ربانی را به‌عنوان دولت رسمی افغانستان می‌شناخت و ما هم با آن دولت رابطه داشتیم و بسیار هم در افغانستان فعالانه با اتحاد شمال، یعنی با دولت قانونی افغانستان همکاری می‌کردیم.
همکاری امنیتی به ضد طالب؟ همکاران شما وزارت خارجه خو نبودند؟
ما با داکتر عبدالله که در آن زمان وزیر خارجه‌ی دولت بود، تنگاتنگ رابطه داشتیم. من قبل از اینکه بروم به کنفرانس بن، در تهران با آقای داکتر عبدالله ملاقات کردم و نظرات دولت قانونی افغانستان را از آقای داکتر عبدالله شنیدم و بر اساس آن من به کنفرانس بن رفتم؛ لذا رابطه‌ی ما با دولت قانونی افغانستان همواره بوده و در ۲۰ سال گذشته هم خوشحالیم که دولت قانونی افغانستان براساس یک مبنای دموکراتیک و رعایت حقوق مردم تشکیل شد، همواره نقش فعالی را داشتیم چه در کنفرانس بن، چه در کنفرانس توکیو و چه در افتتاح راه آهن خواف-هرات که آخرین دستاورد ما از این روابط بود.
کار خیلی خوبی بود واقعا. وعده مشترک شما با امریکا در افغانستان چیست؟
ما موضع خودمان را داریم. حالا نمی‌دانیم واقعاً موضع امریکا در افغانستان چیست؟ اگر موضع امریکا در افغانستان آن است که در گفت‌وگوهای‌شان با طالبان و توافق‌شان با طالبان منعکس است، حتماً ما با آن موضع متضاد هستیم. آن اقدام را اقدام خطرناکی می‌دانیم. نه به نفع مردم افغانستان، فقط یک اقدام داخلی برای امریکا برای خروج. ولی اگر بخواهید اشتراک مواضع ایران را بگیرید، موضع ما مشخص است. موضع ما این است که باید مردم افغانستان آینده‌ی خودشان را تعیین بکنند به شمول طالبان.
امریکا نیز همین را میگوید!
اما امریکا رفت. ما هیچوقت نرفتیم با یک گروه خارجی راجع به آینده افغانستان تصمیم‌گیری بکنیم. امریکا این کار را کرد.
سر جزئیات رابطه‌ی شما با گروه طالبان هم موارد زیادی است.
حتماً ما با گروه طالبان کار می‌کنیم، اما نه اینکه برویم با آن‌ها در مورد آینده‌ی افغانستان تصمیم‌گیری بکنیم و قرارداد امضا بکنیم.
جزئیات واضح نیست که چه می‌گویید واقعا، اما سوالاتی زیادی من دارم. تعریف شما از طالب چیست؟ طالب تروریست است؟ طالب یک گروه شورشی است؟ چه تعریفی دارد ایران از گروه طالبان؟
همانطور که شما اشاره کردید، طالبان قبل از اینکه کسی دیگر را کشته باشند- هشت نفر از همکاران من را کشتند و شهید کردند؛ لذا تعریف ما این است که طالبان اقدامات تروریستی زیادی کردند. اما اینکه ما بگوییم طالب تروریست است، طالب بالاخره یک گروهی هست در داخل افغانستان که اقدامات تروریستی داشته و امروز هم ضروری است که طالب به‌عنوان یک بخشی از راه‌حل آینده‌ی افغانستان باشد نه راه‌حل آینده‌ی افغانستان.
اما طالب به‌عنوان یک گروه، نزد شما گروه تروریستی نیست؟
ببینید، طالب اقدامات تروریستی بسیار انجام داده است. اینکه طالب یک گروه تروریستی هست یا نه، در قوانین ما هنوز طالبان را از گروه تروریستی خارج نکردیم. در قوانین ما کما اینکه در قوانین ملل متحد بوده است. ما تابع ملل متحدیم.
پس برای ایران طالب یک گروه تروریستی هست؟
همانطور که شورای امنیت ملل متحد تصمیم می‌گیرد، ما همان رفتار را داریم. اما معتقدیم که طالب در آینده یک واقعیت است. من می‌خواهم دو تا واقعیت را اشاره بکنم. ببینید ما دو تا واقعیت در افغانستان داریم؛ طالب یک واقعیت است. اما آنچه که در ۱۹ سال گذشته در افغانستان اتفاق افتاده، دستاورد‌هایی که مردم افغانستان دارند، دموکراسی، حقوق اقلیت‌ها، حقوق زنان این‌ها هم واقعیت است. شاید هم کلان‌تر از طالب. اینکه طالب بگوید من این‌قدر خاک افغانستان را در اختیارم است، بنابراین باید آینده‌ی افغانستان را من تعیین کنم، طالب نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن واقعیتی که در ۲۰ سال گذشته در افغانستان اتفاق افتاده است، ادعا کند که ۲۰ سال گذشته وجود نداشت است.
در رابطه به آینده طالب و افغانستان سوالاتی از شما خواهیم داشت. شما اشاره کردید به کشته شدن هشت همکار شما در مزار شریف در سال ۹۸، آیا از طالب انتقام می‌گیرید یا بخشیده‌اید؟
نه بخشیده‌ایم و نه فراموش کرده‌ایم. اما اینکه انتقام بخواهیم بگیریم، ما همان زمان تصمیم گرفتیم. شما یادتان هست که نیروهای ما در مرز مستقر شدند. امکان یک درگیری وجود داشت. دولت ایران تصمیم گرفت که این چنین درگیری حتماً به ضرر مردم افغانستان خواهد بود و فقط به ضرر طالب نخواهد بود؛ لذا ما از درگیری صرف نظر کردیم و از انتقام‌گیری هم صرف نظر کردیم. اما اینکه ببخشیم یا فراموش کنیم، نه! یک دردی هست داریم و به‌خاطر مردم افغانستان تحمل کردیم. ما همان زمان اگر می‌خواستیم انتقام بگیریم باید اقدام نظامی می‌کردیم و آن اقدام نظامی را مضر برای مردم افغانستان می‌دانستیم و برای مردم ایران.
نزدیکی امریکا و طالب به ضرر ایران است؟
آن چیزی به ضرر ایران و افغانستان است که امریکا بنشیند با طالبان توافق امضا کند و بخواهد آن توافق بر مردم افغانستان تحمیل شود.
آن را ما از مقامات افغانی پرسیدیم. از رییس جمهور افغانستان، اما می‌خواهیم موقف ایران را بدانیم.
موقف ما هم همین است. موقف ما این است که امریکا باید تسهیل‌کننده‌ی گفتگو‌های بین‌الافغانی باشد نه به جای افغان‌ها با یک گروه تماس بگیرد و به توافق برسد و کار را به جایی برساند که آن گروه هیچ مبنایی را جزء توافق خودش را با امریکا به‌عنوان مبنا نپذیرد.
شما هم رابطه‌ی با طالبان دارید. تایید هم کردید، اما مقامات افغان به شمول رییس قبلی اردوی افغانستان در ۲۰۱۷ ادعا کرد که شما (ایران) به طالبان جنگ‌افزار می‌دهید، آموزش می‌دهد و زخمی‌های شان را درمان می‌کند، شبیه آی اس آی.
ما حتماً هیچ‌یک از این سه کار را انجام نمی‌دهیم. جنگ‌افزار نمی‌دهیم، زخمی‌های طالبان را درمان نمی‌کنیم، اما با طالبان گفت‌وگوی جدی داریم. من شخصاً با ملا برادر در تهران ملاقات کردم. کما اینکه دیگر مقامات بین‌المللی یا در دوحه یا در پایتخت‌های خودشان با هیأت طالبان دیدار کرده‌اند. ما بالاخره در مناطقی بزرگی از مرز مشترک ایران و افغانستان، متاسفانه دولت افغانستان استقرار ندارد و ما مؤظفیم که از مردم خودمان دفاع بکنیم.
شریک‌تان طالب است؟ او طرف مرز همسایه مستقیم‌تان طالب است؟
طالب حضور دارد. شریک حالا نمی‌دانم چه می‌خواهیم اسم‌اش را بگذازیم.
رابطه امنیتی پس دارین؟
ما تمامی تبادلات مان را، گفتگو‌های مان را با طالب به اطلاع دولت افغانستان رساندیم. در بسیاری مواردی که دولت افغانستان با آن‌ها نیاز داشتند کمک کنیم، کمک کردیم. در سفر اخیر آقای دکتر عراقچی، کاملا تشریح کردیم آنچه را که انجام شده است.
چه است؟ چه انجام دادید با طالب؟
ما مثلاً خواسته‌های دولت افغانستان از ما داشت. آن‌ها را منتقل کردیم به طالبان.
میانجی هستین بین طالبان و افغانستان؟
نه میانجی نیستیم. ما یک همسایه‌ایم که برای ما افغانستان مهم است. آینده‌ی افغانستان مهم است و آینده‌ی افغانستان را با همین شکلی که گفتم می‌خواهیم.
شما اگر از روند صلح افغانستان حمایت می‌کنید که گفتید می‌کنید، چرا در نشست ۱۲ سپتامبر که همتایان شما از سراسر جهان شرکت کردند، شرکت نکردید؟
ما قبل از آن نشست بیانیه‌ی داریم برای حمایت از روند صلح در افغانستان.
اعتراضیه بود بیشتر. اعتراض کردید از مدیریت امریکا.
نه. از مدیریت امریکا اعتراض کردیم. من گفتم ما سیاست امریکا را در این زمینه قبول نداریم.
هیچ کشور دیگر دنیا اعتراض نکرد!
آن‌ها نظر خودشان را دارند. همانطور که عرض کردم ما به نظر دولت افغانستان احترام می‌گذاریم.
دولت افغانستان با دنیا بود، شرکت کرد و دوست شما آقای عبدالله در آن جلسه بود.
درست است. من با آقای دکتر عبدالله هم قبل از آن جلسه صحبت کردم و هم بعد از آن جلسه صحبت کردم. بیانیه دادیم در حمایت از آن. اما ما با یک برنامه‌ی انتخاباتی ایالات متحده حتماً در آن شرکت نمی‌کنیم. آن برنامه با حضور آقای پومپئو تبدیل شد به یک برنامه انتخاباتی و از نظر ما در واقع آقای ترامپ افغانستان را فدای اهداف انتخاباتی‌اش کرد و ما در آینده خواهیم دید که چه ضرری بزرگی به افغانستان زد.
یک سوال دیگر دارم در رابطه به رابطه شما با طالبان. ملا اختر منصور، رهبر پیشین طالبان پیش از کشته شدنش به ایران بود. چرا؟
من گفتم ما هیچ‌گاه نگفتیم که ما با طالبان ارتباط نداریم. آقای ملا برادر هم آمد ایران و با وزیر خارجه‌ی ایران ملاقات کرد. به همان دلیل ایشان هم در ایران ملاقات‌هایی ممکن است با مسئولین ما داشته باشد. این را ما هیچوقت مخفی نکردیم، دولت افغانستان هم اطلاع دارد.
این پیش از شورای مذاکرات صلح است.
بلی درست است. همه پیش از شروع مذاکرات با طالب رابطه داشتند. خیال می‌کنید رابطه‌ی ایالات متحده با طالب از مذاکرات شروت شد؟
نخیر. اما خیلی کم می‌دانیم که آقای ملا اختر منصور چه می‌کرد واقعا؟ چه کمک کرد به پروسه صلح؟
البته آن سفر تا جایی که من می‌دانم، یک عبوری بود با اسم مستعار.
عبور دو ماهه؟
این را من دیگه اطلاع ندارم.
ندیدین شما با اونا؟
من نه. اولین طالبی که من دیدم در زمانی بود که من به‌عنوان میانجی بین اتحاد شمال و طالبان در کنفرانس اسلامی آن وقت در جده بودم و هیأت طالبان را من آنجا ملاقات کردم. فکر کنم وزیر اطلاعات‌رسانی طالبان بود، این اولین ملاقات من با طالب بود. دومین ملاقات من با طالب با ملا برادر بود در تهران.
رابطه‌ی بسیار دیرینه معلوم می‌شود.
آن به‌عنوان سازمان همکاری با کنفرانس اسلامی یک کمیته‌ای افغانستان داشت که کمیته‌ی افغانستان شامل ایران بود، پاکستان بود، تونس بود و چند کشور دیگر. تلاش می‌کردند که بین گروه‌های افغانی صلح برقرار کنند و من به‌عنوان نماینده‌ی رییس وقت سازمان کنفرانس اسلامی جناب آقای خاتمی در آن جلسه ریاست جلسه را به عهده داشتم.
طالبان در ایران خانه دارند؟ مقامات طالبان؟ در مشهد در زاهدان؟
ظریف: من از چنین چیزی اطلاع ندارم. ممکن است افرادی که با طالبان ارتباط داشته باشند، در ایران رفت‌وآمد داشته باشند، اما اینکه در ایران مقر داشته باشند، یا قرارگاهی داشته باشند حتماً چنین چیزی وجود ندارد.
نجفی‌زاده: چیزی به نام شورای مشهد و کمیته ذاهدان..
من هم این‌ها را شنیدم، ولی ما واقعیت از این خبر نداریم.
کشورتان است؟
ظریف: بلی کشور ما است.
اطلاعات ندارید یا رد می‌کنید وجود ندارد؟
ظریف: ما سه میلیون افغان یا شهروند افغانستانی در ایران داریم.
عین جواب را پاکستانی‌ها هم می‌دهند.
نخیر، ببینید شما نوع رابطه‌ای که ما با طالبان برقرار کردیم، گفتم به چه دلیل است. ما نه طالبان را ایجاد کردیم، نه طالبان را شناسایی کردیم. در زمانی که طالبان حکومت تشکیل دادند در افغانستان، سه کشور شناسایی کردند یادتان هست، پاکستان، امارات متحده عربی و عربستان. ما این کار را نکردیم و لذا ارتباط مان با طالبان یک ارتباط ضروری به‌خاطر حضور طالبان در کنار مرز‌های مان [است].
در مذاکرات صلح در دوحه طالبان یک موضع جالبی در برابر فقه جعفری گرفتند، خبر یا آگاه شدید؟
ما شنیدیم که طالبان فقه جعفری را به‌عنوان یک گروه اقلیت مذهبی مطرح کردند.
قابل نگرانی است برای شما؟
ظریف: حتماً قابل نگرانی است.
تشریح کنید، چطور؟
ظریف: به‌خاطر اینکه مجموعه‌ی جهان اسلام مخصوصاً بر اساس مقررات قانون اساسی کنونی افغانستان مجموعه‌ای فقه‌های اسلامی در افغانستان به‌عنوان مذهب رسمی هستند و اینکه طالبان بخواهند با شیعیان به‌عنوان یک اقلیت مثل مسیحیان یا بودایان برخورد بکنند، خلاف موازین اسلامی از نظر همه‌ی افراد معتقد به یک روش اسلامی برای حکومت [است].
حالا اقدامی هست از طرف ایران برای همچو موقفی؟
این مسئولیت مردم افغانستان است. به نظر من ما نظر خودمان را داریم، اما مردم افغانستان هستند که باید در مورد آینده‌ی‌شان تصمیم بگیرند.
آقای ظریف، آیا ایران با یک نظامی در افغانستان که بعضی‌ها می‌گویند نسخه‌ی سنی که شما در ایران دارید، اگر شکل بگیرد مشکل دارید؟
ما اینجا یک جمهوری اسلامی داریم. اگر کسی نسخه‌ی سنی کشور ما را ایجاد بکند حتما استقبال می‌کنیم. اما امارت اسلامی حتماً نسخه‌ی سنی جمهوری اسلامی نیست.
چه است؟
به نظر ما جمهوری اسلامی افغانستان آن‌گونه که در قانون اساسی افغانستان آمده، مبتنی بر آرای مردم، راه‌حلی است که در ۲۰ سال گذشته وجود داشته و پیشنهاد ما و نظر ما این است که باید مبنای آینده‌ی افغانستان هم جمهوری اسلامی افغانستان و همین قانون اساسی کنونی باشد. اما بازهم من تکرار می‌کنم، این تصمیم ما نیست. تصمیم مردم افغانستان است.
پس وجه مشترک ولایت فقیه و امارت در چیست؟ هردو مشروعیت را آسمانی می‌دانند.
این دو بحث کاملاً متفاوت است. البته من نه فقیهم و نه متخصص حقوق اسلامی هستم. من یک حقوق‌دان بین‌المللی‌ام و در این زمینه ورود تخصصی ندارم، اما می‌توانم این را بگویم که مبنأ دو روش متفاوت حکمرانی است.
یعنی در افغانستان اگر رییس جمهوری باشد و بعد یک امیرالمومنین...
ببینید. این تصمیم با مردم افغانستان است. اینکه نظر مردم، رأی مردم تعیین‌کننده باشد در جمهوری اسلامی حتا مقام ولایت فقیه توسط خبره‌گان منتخب از سوی مردم انتخاب می‌شود. ما هیچ سمتی غیرانتخابی و هیچ سمتی دایمی در جمهوری اسلامی نداریم.
به جز رهبر؟
نخیر. رهبر طبق قانون اساسی هم توسط مجلس خبره‌گان انتخاب می‌شود هم می‌تواند توسط مجلس خبره‌گان برکنار شود.
اما با رای مستقیم مردم نیست به هر حال.
رای مستقیم مردم؟ اگر در امریکا، رای الکترال کالج رای مستقیم مردم است. دیروز دیدیم چه شد در امریکا.
در نیت طالبان در صلح شک دارید؟
ظریف: من برداشتم این است که طالب مایل به صلح براساس مبانی خودش است. صلح یعنی رسیدن به تفاهم با همه وگرنه می‌شود پیروزی در جنگ. پیروزی در جنگ با صلح دو تاست. من فکر می‌کنم باید طالبان دنبال صلح باشند. صلح یعنی پذیرش واقعیات کنونی، پذیرش دیدگاه همه‌ی طرف‌ها. نه اینکه بگوییم هروقت همه‌ی طرف‌ها آمدند و به ما تسلیم شدند آنوقت صلح می‌شود.
فکر می‌کنید این نیت را دارند یا شک دارید؟
ظریف: من در مورد نیت اول شان که دوست دارند همه طبق روش آن‌ها عمل بکنند، مطمئنم. در مورد اینکه آمادگی دارند با بقیه همراهی بکنند امیدوارم، ولی اطمینان ندارم.
نگفتید به مهان‌تان آقای برادر؟
هم آنوقت گفتیم و هم اگر دوباره ببینم‌شان خواهیم گفت. جمهوری اسلامی یک خاصیت دارد و آن این است که در ما در گفتن مواضع‌مان با کسی رودروایستی نداریم.
آیا کدام ستپ یا تشکیلی بین‌المللی ممکن است صورت بگیرد که ایران بخشی از آن باشد؟
ما معتقدیم که یک ابتکار منطقه‌ای می‌تواند برای افغانستان بسیار مفید باشد. ببینید ما در ۶ به اضافه‌ی دو شرکت کردیم که مبنایش همسایه‌گان افغانستان بود، البته کشور‌های دیگر هم بودند. ما نمی‌پذیریم که دیگران تصمیم بگیرند و ما در حاشیه برویم و برای تصمیمات آن‌ها مهر امضا ایجاد بکنیم و آن را تایید بکنیم. ما معتقیدم که اولاً هر ابتکار منطقه‌ای باید خود افغانستان در آن حضور داشته باشد، یک. نمی‌تواند یک ابتکار منطقه‌ای بدون حضور افغانستان شکل بگیرد دو. باید محوریت صلح در افغانستان خود افغانستان باشد. نباید دیگران از بیرون برای افغانستان تصمیم بگیرند، سه. همسایه‌گان نزدیک‌ترین کشور‌هایی هستند که از وضعیت افغانستان یا ضرر می‌بینند یا سود می‌برند. یعنی از مواد مخدر گرفته تا بحث آوارگان، تا بحث ناامنی در افغانستان، این همسایه‌گان هستند که اولین خطر متوجه آن‌ها می‌شود؛ لذا همسایه‌گان باید حلقه‌ی اصلی، یعنی مرکزیت خود دولت افغانستان- حلقه‌ی اصلی همسایه‌گان و حلقه‌ی بعدی کسانی که می‌خواهند کمک بکنند. ما در چنین ستپ یا چنین تشکیلی حتماً حضور خواهیم داشت.
از میزبانی قطر در روند جاری استقبال می‌کنید؟ درست است؟
ما با قطر روابط بسیار خوبی داریم. در یک چارچوب مناسب حتماً آمادگی داریم که با قطر همکاری کنیم. همین امروز هم ما با قطر گفتگو‌های بسیار خوبی در مورد آینده‌ی افغانستان داریم. وقتی هم که من می‌خواستم این ابتکار منطقه‌ای را شروع بکنم، از اولین کسانی با او تماس گرفتم وزیر خارجه‌ی قطر بود.
افغان‌ها را هم خبر کردید؟
بلی. اصلاً من بعد از تماس تیلفونی با آقای اتمر و هماهنگی با ایشان که من می‌خواهم این کار را بکنم، شروع کردم و کماکان هم آقای اتمر برادر بسیار خوب و دوست قدیمی من از زمانی که مشاور امنیت ملی بودند، با ایشان ما هماهنگی تنگاتنگ داریم برای ابتکار منطقه‌ای و من می‌توانم بگویم که این ابتکار مشترک من و آقای اتمر است.
افغان‌ها می‌پرسند که از یک طرف که شما می‌گویید امریکایی‌ها باید بیرون شوند. از طرف دیگر می‌گویید که باید مسئولانه بیرون شوند. از طرف دیگر می‌گویید که طرفدار صلح هستید، اما در جلسه شرکت نمی‌کنید. از طرفی می‌گویید که جمهوریت و قانون اساسی مهم است، اما با طالب رفت‌وآمد دارید. اصلاً سوال این است که سیاست ایران چه است؟ کی تصمیم می‌گیرد؟ در اینجا قوت‌های مختلفی هست؛ قدس است، سپاه است، اطلاعات است، شما در وزارت خارجه هستید، تعیین کننده‌ی اصلی سیاست ایران در قبال افغانستان کی است؟
سیاست خارجی هر دولتی در یک اجماع ملی شکل می‌گیرد. در افغانستان هم شما شورای امنیت ملی دارید، رییس جمهور دارید، وزیر خارجه دارید، مسئولین دیگر دارید، ولی نهایتاً یک سیاست خارج می‌شود. در ایران هم همین‌طور است. سیاست ما آنچه هست که من عرض می‌کنم. اینکه کنش‌گران مختلفی در سیاست ایران حضور دارند، حتماً حضور دارند.
حضور بسیار گسترده و جدی دارند؟
بلی، حتما حضور بسیار جدی و گسترده دارند. افغانستان همسایه‌ی ما است. ما تا مرز یک جنگ بعد از حمله‌ی طالبان به صحن کنسول‌گری مان پیش رفتیم؛ لذا موضوع کم اهمیتی نیست. شما به همه اشاره نکردید، در بحث افغانستان از وزارت نیروی ما نقش دارد که رییس کمیسیون مشترک هست، تا وزارت کشور ما که مسئول مهاجرین افغانستان است تا وزارت علوم ما که ۲۳ هزار دانشجوی افغانی دارد تا وزارت آموزش و پرورش ما که ۴۸۰ هزار دانشجوی افغانی دارد. یعنی همه هستند. اما سیاست جمهوری اسلامی با همه آن ابعادی که شما گفتید این است که آینده‌ی افغانستان را باید مردم افغانستان با حضور همه تشکیل بدهند. طالب قسمتی از آینده‌ی افغانستان است نه آینده‌ی افغانستان.
که همه بودند، شما نبودید در دوحه!
آن به دلیل این بود که ما با روش امریکا مخالف بودیم و کماکان هم هستیم. دوباره هم اگر بگذارند شرکت نمی‌کنیم.
حتا اگر افغان‌ها بخواهند؟
ظریف: ببینید، ما حامی افغانستان هستیم. حالا شاید کشوری که با زبان صریح میگوید جمهوری اسلامی افغانستان باید مبنای آینده باشد، باید دستاورد‌های ۲۰ سال گذشته افغانستان مبنا باشد، ایران است و این یعنی اینکه ما صددرصد در کنار مردم و دولت افغانستان ایستادیم. دیگران این‌طور نیستند.
پس شما رد می‌کنید که در ایران یک حکومت و دو بازی‌گر است؟ یا یک بازی‌گر و دو سیاست؟
حتما ما یک سیاست داریم و سیاست همانی است که به شما گفتم. یعنی بنده در مورد طالبان عرض کردم چرا ما با طالب ارتباط داریم. وقتی هم که ما با حکومت هستیم، با حکومت مذاکره می‌کنیم، با دولت افغانستان مذاکره می‌کنیم، همه‌ی ما حضور داریم. یعنی در بحث‌هایی دوستان سپاه هستند، در بحث‌هایی دوستان وزارت اطلاعات هستند.
اما در کشور‌های مثل افغانستان، عراق، سوریه و لبنان واقعاً تعیین کننده سیاست کیست؟
ظریف: تعیین کننده سیاست جمهوری اسلامی ایران. یعنی رهبری، رییس جمهور، شورای عالی امنیت ملی- این‌ها سیاست را تعیین می‌کنند و با کنش‌گران داخلی سیاست را اجرا می‌کنند.
آقای سلیمانی در عراق چه می‌کرد؟
آقای سلیمانی در عراق کمک می‌کرد به دولت عراق در مبارزه با داعش و در مبارزه با افراط. به دولت عراق کمک می‌کرد و برای همین هم هست روزی که ایشان در عراق شهید شد، در مسیر رفتن به دیدار نخست‌وزیر عراق بود. آقای عادل عبدالمهدی اعلام کرد که ایشان مهمان من بود و می‌آمد که من را ببیند. امکان ندارد فرمانده قدس ما، وزیر اطلاعات ما و دیگر مسئولی از ایران به عراق برود، با نخست‌وزیر عراق دیدار نکند.
اما معاون سابق قدس اسماعیل قاآنی به افغانستان آمد رفت به بامیان، با والی بامیان دیدار کرد، والی بامیان فکر می‌کرد با معاون سفیر می‌بیند؟
اگر والی بامیان این تصور را داشت است، آقای قاآنی بالاخره یک شخصیت معروف هست. با دوستان افغانی ارتباط داشته و دارد و در آینده هم خواهد داشت. مسئولین افغانستان ایشان را می‌شناسند و با ایشان هم ارتباط دارند و بعضا وقتی تهران تشریف می‌آورند با ایشان ملاقات می‌کنند. ما هم تشویق می‌کنیم این ملاقات را. فکر می‌کنیم که خوب است ما با همه‌ی افغانستان ارتباط داشته باشیم و این ارتباط، ارتباط بسیار مهمی است. به نظر من همانطور که گفتم سردار شهید سلیمانی، نقش سردار شهید سلیمانی با استاد شهید ربانی برای آینده‌ی افغانستان در کنفرانس بن شاید از نقش ما که در سالن بودیم، بیشتر بود.
به همان خاطر می‌پرسم که آیا واقعاً تصمیم‌گیرنده وزارت خارجه است؟
من به شما عرض می‌کنم که ما باهم هماهنگ‌ایم. شما می‌دانید که دو تا نکته در کنفرانس بن را من وارد کردم. یکی دموکراسی، یکی مبارزه با تروریزم. این را بروید در کتاب نماینده‌ی امریکا در کنفرانس بن بخوانید. میگوید ظریف آمد به ما گفت که نمی‌خواهید به دموکراسی و تروریزم اشاره بکنید؟ و این‌ها را همه با هماهنگی شهید سردار سلیمانی وارد کردیم.
فکر می‌کنید با بازگشت طالبان به افغانستان این کشور به دست یک گروه تروریستی ضد ایران می‌افتد؟
ما معتقدیم که آینده‌ی افغانستان باید در اختیار مردم افغانستان و با حضور همه‌ی گروه‌ها باشد. ما معتقد نیستیم که طالبان به تنهایی توان حکومت در افغانستان را داشته باشد یا افغانستان بتواند به دهه‌ی ۹۰ برگردد.
در رأس حکومت اگر باشد؟
این تصمیمی است که مردم افغانستان باید بگیرند. من به جای مردم افغانستان رییس جمهور افغانستان را تعیین نمی‌کنم. هیچ‌کس هم در ایران همچین کاری را نمی‌کند.
و برای شما مشکل امنیتی نیست؟
اگر براساس دستاورد‌های مردم افغانستان باشد، براساس قانون اساسی باشد و براساس جمهوری اسلامی در افغانستان باشد ما به انتخاب مردم افغانستان احترام می‌گذاریم.
چرا افغان‌ها را برای جنگ به سوریه می‌فرستید؟
ما کسی را به سوریه نمی‌فرستیم.
بیست و پنج هزار افغان را فرستادید.
این را ما کاملاً روشن کردیم. ببینید، کسی برای یک کشور دیگر نمی‌رود در یک کشور ثالث بجنگد. برادران ما به آنجا به‌صورت داوطلب رفتند. کما از عراق رفتند، کما از جا‌های دیگر رفتند.
شما تسهیل کردید، کمک دادید.
ما کمک کردیم در سوریه برای مقابله با داعش که دشمن مشترک همه‌ی ما است.
از یک طرف می‌گویید که افغان‌ها باید خودشان تصمیم بگیرند. سلاح دادید برای‌شان.
اولاً این‌ها به‌خاطر اعتقادات خودشان رفتند.
دعوت کردید شما.
در پایگاه‌های خودشان، در سنگر‌های خودشان پرچم افغانستان و عکس رییس جمهور افغانستان بعضاً داشتند و این‌ها بهترین نیرو‌هایی هستند که اگر دولت افغانستان تمایل داشته باشد، می‌تواند با سابقه‌ی رزم با تروریستان و داعش کمکی به دولت افغانستان باشند.
برای چه؟
برای مبارزه با داعش و برای مبارزه با ترور و حفظ امنیت افغانستان.
در درون افغانستان؟
هرجا که دولت افغانستان باشد.
کجا است این نیروها؟
ظریف: خیلی‌های شان مشغول زندگی عادی هستند، حالا که جنگ از اماکن متبرکه در سوریه رفع شده و بسیاری از این‌ها برگشته‌اند، زندگی می‌کنند، کار می‌کنند.
کجا؟ ایران؟
ظریف: ممکن است ایران باشند. ممکن است ایران نباشند.
چند هزار نفر هستند؟
ظریف: من همان عدد‌های را که شما می‌گویید شنیدم. پنج هزار من شنیدم که ممکن است حالا کمتر از دو هزار نفرشان در سوریه باشند.
در کجای دنیا که شما پیشتر گفتید کارشناس روابط بین‌الملل هستید، دیدید که از مهاجر ملیشه بسازند و بفرستند به کشور دیگر؟
شما یک مفروضی می‌گیرید که این مفروض‌تان درست نیست که از مهاجر کسی ملیشه بسازد. اولاً که خیلی از آن‌ها مهاجر نبودند، از خود افغانستان آمدند رفتند آنجا. کما این که ممکن است از جا‌های دیگر هم رفته باشند.
پس من بخواهم سلاح بگیرم، مرا می‌فرستید سوریه؟
ظریف: شما وقتی رفتید سوریه ممکن است به شما سلاح بدهیم.
اینجا سلاح نمی‌دهید؟
این‌ها که رفتند سوریه، در سوریه برای مبارزه با داعش پیوستند به نیروهای مبارزه با داعش. ما هم بدون هیچ رودروایستی از نیروهای مقاوم در برابر تروریسم، در برابر افراط گرایی حمایت کردیم.
چقدر تلفات داده‌اند افغان‌ها؟
من تعدادشان را نمی‌دانم، اما ما به خانواده‌های آن‌ها امتیازاتی می‌دهیم. خانواده‌های افرادی که شهید می‌شوند، در افغانستان-برای ایده‌ی‌شان، برای آرمان شان، ما خانواده‌های آن‌ها را تحت پوشش می‌گیریم.
افغان‌ها در این کشور حق خریدن تلفون را ندارند، در بعضی جا‌ها از مکتب باز مانده‌اند، در جاده به گلوله بسته می‌شوند، به پارک و بعضی جا‌ها رفته نمی‌توانند، اما چطور می‌توانند آزاده بروند به جنگ؟
بازهم مفروض‌های شما خیلی درست نیست. افغان‌ها، برادران و خواهران افغانی ما در ایران می‌توانند مدرسه بروند، مدرسه بزرگ‌سالان بروند. ۴۸۰ هزار دانش‌آموز ما داریم. بیست و چند هزار بزرگ‌سال داریم که دارد آموزش مبارزه با بی‌سوادی می‌بینند مخصوصا خانم‌های اففانی. ۲۳ هزار دانشجوی افغانی داریم. ما فقط ۵۰۰ دانشجوی افغانی را در دانشکده‌های پزشکی‌مان داریم آموزش می‌دهیم. ما افتخار می‌کنیم که بسیاری از مسئولین افغانی در دانشگاه‌های ما درس خوانده‌اند. این برای ما افتخاره که در خدمت برادران و خواهران مان بودیم. اگر اتفاقی افتاده در مورد کسانی که متاسفانه برای سود‌جویی قاچاق انسان می‌کنند، دوازده نفر را در یک موتر که چهار نفر جا داره قرار می‌دهند و در اتوبان‌ها کار‌های خطرناک این قاچاق را انجام می‌دهند، متاسفانه اتفاقاتی می‌افتد. ایرانی‌های هم که ممکن است از این روش استفاده بکنند، با خطر مواجه‌اند. سیاست ما همواره این بوده که مهاجرین افغانی، پناهندگان افغانی و کسانی‌که غیرقانونی یا قانونی در ایران هستند، از امکانات ما استفاده می‌کنند. حالا یک مشکلی بود که بعضی از برادران افغانی ما که در بانک صادرات حساب داشتند، نمی‌توانستند کارت بانکی بگیرند.
حالا می‌توانند؟
این مشکل را همکاران من رفتند دنبال کردند، حتا بانک مرکزی دستور داده، ما رفتیم دستور بانک مرکزی را هم گرفتیم، ولی هنوز بانک‌ها به‌خاطر مقررات پول‌شویی مخالفت کردند. داریم می‌رویم شورای عالی مبارزه با پول‌شویی. یک مصوبه‌ای بگذاریم فقط برای اینکه دوستان افغانی ما که حساب دارند در بانک‌های ایرانی، بتوانند کارت هم داشته باشند. شما این را در نظر بگیرید که ایرانی‌ها در خیلی کشور‌ها نمی‌توانند حساب داشته باشند، علی‌رغم اینکه با ویزه می‌روند آنجا، پاسپورت دارند همه‌چه دارند.
اما شما این را می‌دانید که داشتن یک کارت بانک برای بعضی افغان‌های که ۴۰ سال است در آنجا است، شما بسیار مقایسه با امریکا را دوست دارید، در امریکا اگر پنج سال باشید، شهروندی برای‌تان می‌دهد.
نخیر. شما بروید نگاه بکنید ایرانیانی که در امریکا به دنیا آمده‌اند، نه پنج سال بوده‌اند، همسر آقای ترمپ حساب‌های شان را چطوری می‌بندند.
نجفی‌زاده: بخاطر رابطه‌ی ایشان با ایران شاید باشد.
ظریف: نه، به‌خاطر ایرانی بودن. من نمی‌گویم ما بدون نقص ایم، ولی ما این را می‌توانیم ادعا بکنیم که میزبانانی خوبی بودیم برای نزدیک به سه میلیون افغانی که در سخت‌ترین سال‌های ما ایران بوده‌اند. از امکانات بهداشتی ما حالا ۱۲۰ هزار افغانستانی داریم که بیمه‌ی سلامت دارند در ایران. یعنی در کنار ایرانیان از سپ‌سید ما برای غذا استفاده می‌کنند. از سپ‌سید ما برای رفت و آمد استفاده می‌کنند، در مدارس ما حضور دارند، از بیمارستان‌های ما استفاده می‌کنند. این را منتی هم نیست، این‌ها برادران و خواهران ما هستند، مهمان ما هستند، امیدواریم روزی افغانستان شرایطی را پیدا کند که این‌ها بتوانند بروند به کشور خودشان خدمت کنند. ما هم همیشه دوست داریم همیشه میزبان افغان‌ها باشیم.
اما ایران هیچوقت خانه افغان‌ها نبوده و نمی‌شود؟
هیچ‌جایی، جز وطن آدم خانه‌اش نیست. ایرانیانی هستند که سال‌ها در امریکا زندگی کرده‌اند.
شما خودتان بودید.
ظریف: منم سال‌ها زندگی کردم. اما هیچوقت امریکا را خانه خودم ندانستم. بچه‌های من در امریکا به دنیا آمدند، هیچوقت امریکا را خانه‌ی خودشان ندانسته‌اند. حالا هم با کمال افتخار در ایران زندگی می‌کنند. افغان‌ها اینجا مهمان ما هستند. اما ما امیدواریم که روزی شود همه افغان‌ها بتوانند به خانه خودشان برگردند. هیچ‌جا مثل خانه خودم آدم نمی‌شود.
آیا پروژه فاطمیون متوقف است؟
من کاملا صریح به شما گفتم. ما کسانی را که با داعش و با افراط در سوریه مقابله کردند، برای اینکه مجبور نباشند در کابل و در قندهار با داعش مقابله کنند، در تهران و همدان و کرمان‌شاه یا در بغداد و کربلا و نجف مقابله کنند از آن‌ها حمایت کردیم. اگر لازم باشد بازهم حمایت می‌کنیم. اما امروز آن خطر در حال رفع شدن هست که هنوز کاملاً رفع نشده است. دولت افغانستان کاملاً آگاهی دارد که ما کاملاً آمادگی داریم که هر کمکی به دولت افغانستان برای استفاده از نیروهای افغانستانی در اردوی ملی افغانستان، در مقابله با تروریسم تحت فرماندهی دولت افغانستان داشته باشد.
شما طرفدار استفاده از قوت‌های فاطمیون در برابر داعش در درون افغانستان هستید؟
این تصمیم دولت افغانستان است. باید تحت فرماندهی دولت افغانستان، در افغانستان مقابله کنند. کما اینکه تمام کسانی که در سوریه با داعش جنگیده‌اند، تحت فرماندهی واحد دولت سوریه بوده‌اند. ما هم تحت فرماندهی دولت سوریه کمک می‌کردیم.
در درون افغانستان ارتش آن تشکیل‌اش تکمیل نیست، اما افغان‌ها در جا‌های دیگر به اندازه کافی هستند که برای دیگران می‌جنگند.
ما اعتقادی به این نداریم. گفتم در سوریه هم تحت فرماندهی آقای حافظ بشار اسد، تصمیم می‌گرفت ما اجرا می‌کردیم. ما معتقد به تمامیت ارضی و حاکمیت ارضی دولت‌ها هستیم، حکومت‌ها هستیم. در افغانستان تحت حاکمیت و فرماندهی دولت افغانستان ما آمادگی داریم کمک کنیم.
با روی کار آمدن اداره بایدن، انتظار دارید که برجام برخواهد گشت یا مذاکرات از سر گرفته می‌شود؟
ما معتقدیم که سیاستی که امریکا در دوران آقای ترامپ دنبال کرد-سیاست فشار حداکثری- به اهداف خودش نرسید. این به معنای این نیست که به ما فشار اقتصادی نیاروده‌اند، به مردم ما فشار نیاورده‌اند. چرا! مردم ما را حتا از واکسن کرونا محروم کردند. اما نتوانستند به اهداف‌شان برسند. آقای بایدن یا خود آقای ترامپ اگر می‌فهیمدند که این سیاست‌شان غلط است، باید سیاست را کنار بگذارند. امریکا به‌عنوان عضو ملل متحد، عضو شورای امنیت موظف است قطعنامه شماره ۲۰۳۱ را اجرا بکند و آن یعنی اینکه باید تحریم‌ها را بردارد. ایران هم اعلام کرده که اگر امریکا تحریم‌ها را بردارد و شرایط ما عملاً نه فقط در بیان- بیان در برابر بیان- آن‌ها بگویند ما دوست داریم، ما هم می‌گوییم ما دوست داریم- آن‌ها اقدام بکنند، تحریم‌ها را بردارند، ما نفت‌مان را بتوانیم بفروشیم، پول‌های مان را بتوانیم برگردانیم- آنوقت هست که ما به تعهدات برجامی مان برمی‌گردیم. شرایط برمی‌گردد به سمت شرایط عادی.
مذاکرات از سر شروع خواهد شد؟
ظریف: این‌ها نیاز به مذاکره ندارد. اینکه شما تعهدات‌تان را انجام بدهید ما هم تعهدات‌مان را انجام می‌دهیم. ما مواضع مان را صریح گفتیم.
خوش‌بین هستید با آمدن بایدن؟
من نه خوش‌بینم نه بدبین. این یک تصمیمی است که آن‌ها باید بگیرند. اگر آن‌ها چنین تصمیمی گرفتند، همانطور که عرض کردم، بیانیه در برابر بیانیه، اقدام در برابر اقدام. آن‌ها نمی‌توانند یک بیانیه بدهند، ولی تحریم‌ها سر جایش باشند و توقع داشته باشند ما اقدام بکنیم. بیانیه بدهند ما هم بیانیه می‌دهیم، اقدام بکنند ما هم اقدام می‌کنیم.
در رابطه به نزدیکی اسراییل با عربستان و بحرین نگران هستید؟
به نظر ما یک خطر وجود دارد و آن این است که رژیم صهیونیستی بخواهند که از همسایه‌گان ما استفاده بکند برای اینکه دعوای خودش را با ایران را بیاورد به این منطقه، این کار خطرناک است و این را به همسایه‌گان مان هم گفتیم که در دام اسراییل نیفتند که جنگ را بکشانند یا دعوا یا مخاصمه را بکشانند به خاک خودشان. این خیلی خطرناک است برای آن‌ها. این دسیسه اسراییل است، این توطئه اسراییل است. اسراییل هیچ علاقه‌ی به کشور‌های حاشیه‌ی خلیج فارس ندارد. اسراییل به دنبال این است که از آن‌ها سوءاستفاده بکند. ما این موضع را گفتیم. البته ما رابطه‌ی‌مان را رابطه‌ی خوب با همسایه‌گان می‌خواهیم، رابطه‌ی خوب با کشور‌های حاشیه خلیج فارس می‌خواهیم. به همین دلیل هم طرح صلح هرموز را پیشنهاد کردیم.
چرا روح‌الله زم اعدام شد؟
قوه‌ی قضاییه ما مستقل است و دولت نقش در تصمیم قوه قضاییه ندارد. اما تا آنجا که من خبر دارم، خبرنگار به معنای کسی است که خبر را منتقل می‌کند یا اظهار نظر می‌کند. علی‌القاعده یک خبرنگار نباید آموزش ساخت «کوکتر مولوتوف» در سایتش بگذارد.
شما شخصاً طرفدار اجرای این اعدام هستید؟
من به‌عنوان یک شهروند ایرانی به قانون ایرانی را ملتزمم. کما اینکه شهروند هر کشوری به قوانین آن کشور ملتزم است. کشور ایران مثل بسیاری از کشور‌های دیگر، مجازات اعدام را برای سنگین‌ترین جرم‌ها در نظر گرفته است. ما خوشحالیم با تغییراتی که صورت گرفت، به‌ویژه در حوزه مواد مخدر که بیشترین تعداد مجازات‌های اعدام را ما داشتیم آستانه برای مجازات‌های اعدام بسیار بالا رفت و تعداد کسانی که باید طبق قانون اعدام شوند، بسیار کم شدند. این را من به‌عنوان یک شهروند، کسی که یک زمانی حقوق بشر درس می‌داده است، حتما ازش استقبال می‌کنم.
تا شش ماه دیگر ایران شاهد انتخابات ریاست جمهوری خواهد بود، آیا نامزد این انتخابات هستید یا خیر؟
این جواب، کوتاه‌ترین جواب سوال شما خواهد بود؛ قطعاً خیر.
خسته شدید؟
نه، این کار را، من توان خودم را می‌دانم، و آن کار را در توان خود نمی‌بینم.
دکتر جواد ظریف، ممنون از فرصتی که برای ما دادید.
خوشحالم که در خدمت شما بودم.
منبع: طلوع نیوز