رویداد۲۴ نشست روز دوشنبه برجام با هدف ایجاد مقدمات لازم برای بازگشت ایالات متحده به توافق هسته‌ای برگزار شد. در بیانیه پایانی این نشست کشور‌ها بار دیگر تمایل خود را برای حفظ برجام اعلام کرده و همزمان از آمریکا خواستند تا دست از رفتار خود علیه ایران کشیده و به توافق برگردد. در ادامه گفتگو با حسن بهشتی پور کارشناس مسائل بین الملل را می خوانید:
نشست غیر رسمی روز دوشنبه در حالی برگزار شد که انتظار می‌رود بایدن، عزم خود را برای بازگشت به برجام جزم کرده باشد. اما همزمان او در آخرین اظهارنظرهایش در مورد توافق هسته‌ای این مسیر را سخت توصیف کرده است. در چنین شرایطی بیانیه منتشر شده از این نشست را چطور می‌بینید؟
بایدن مجبور است که اگر بخواهد در چارچوب برجام کار کند، ابتدا به آن باید برگردد و بعد بخواهد حرف از گسترش آن یا ادامه گفتگو‌ها با ایران بزند. در مورد همین مساله بازگشت به برجام هم شبهه‌هایی دارد. آیا قرار است بیانیه‌ای مانند همان که موقع خروج ترامپ از توافق بیان کرد، خوانده و امضا شود و بایدن خود را ملزم به اجرای برجام کند یا بازگشت به این معناست که ایالات متحده تعهداتش را که در برجام صریح و روشن آمده اجرا کرده و تحریم‌ها را هم لغو کند.
تحریم‌هایی که رییس جمهور انجام داده با یک فرمان بایدن می‌تواند لغو شود، اما بخش مربوط به کنگره و ... اجرایش می‌تواند به حالت تعلیق برای هر ۱۸۰ روز یا ۹۰ روز یکبار در بیابد. اختیار قانونی او وسیع است. پس او برای بازگشت می‌تواند هر دو این تحریم‌ها را به هر بهانه‌ای که ایجاد شده، لغو کند. اگر او این کار را کند بهانه از دست اتحادیه اروپا را برای عدم اجرای تعداتش بگیرد. چرا که بعد از خروج امریکا از برجام، اروپایی‌ها یازده تعهد دادند که قرار بر اجرای آن‌ها بود، اما هیچ کدام از این تعهدات اجرایی نشد.
به ویژه در بخش اقتصادی هیچ اتفاقی نیفتاد و بهانه اش هم این بود که شرکت‌های اروپایی با آمریکا همکاری می‌کنند و نمی‌توانند با ایران همکاری کنند. حالا اگر بایدن این کار را بکند دیگر اروپا نمیتواند شانه خالی کند.
مفهوم بازگشت و درخواست اروپا از آمریکا باید دقیقا مشخص شود. اگر این مفهوم به معنای آن است که رپیس جمهوری آمریکا فرمانی صادر کند که کلیه تصمیمات ترامپ در مورد ایران را تعلیق کند، می‌شود گفت که این بیانیه‌ها تحقق پیدا کرده. اگر این کار‌ها انجام شود تازه می‌شود بحث کرد که مرحله بعدی چیست و آیا برجام نیاز به بازنگری دارد یا نه؟
تا زمانی که اروپا و آمریکا تعهدات خود را اجرایی نکنند، ایران چنین چیزی را نخواهد پذیرفت. آن‌ها باید تعهدات را اجرا کنند و بعد به دنبال نقص برجام باشند. ایران هم انتقادات زیادی دارد. برجام ویژگی اش این است که هرکدام از طرف‌ها از بخشی از خواسته‌های خود گذشته اند تا به توافق برسند. اگر قرار باشد که طرف دیگر بخواهند به تحقق همه خواسته هایشان رجوع کنند، ایران هم می‌تواند به خواسته هایش رجوع کند.
بیشتر بخوانید: مولفه‌های راهبردی بایدن برای آینده خاورمیانه چیست؟
ایران چه خواسته‌ای دارد که نیازمند رسیدگی به آن در برجام باشد؟
مثلا ایران از سوی ایالات متحده مدام امنیت ملی ما مورد تهدید آمریکا با اعزام ناو یا صدور بیانیه و تحریم و فشار حداکثری، قرار می‌گیرد. تا زمانی که ایالات متحده اقدامی نکند تا از میزان این تهدید‌ها کاسته شود، آن‌ها هم نمی‌توانند چنین توقعی را از تهران داشته باشند. وقتی که آن‌ها روز به روز اسراییل و سعودی‌ها را به انواع تسلیحات مجهز می‌کنند، چطور میتوانند توقع داشته باشند که ایران دست به اقداماتی بزند که ضریب تهدید را علیه خودش افزایش دهد؛ بنابراین منطق کار این است که در مرحله اول تعهدات در برجام اجرایی شود تا نشان دهند که حسن نیت دارند و بعد طرف‌های تهدید کننده ایران را هم متقاعد کنند که برخی محدودیت‌ها را بپذیرند و این طور نباشد که آن‌ها به انواع سلاح‌ها تجهیز شوند و بعد ایران را خلع سلاح کنند.
آنچه عملیاتی به نظر می‌رسد این است که وقتی امریکا به برجام برگشت و تعهدات اجرا شد، فضایی فراهم شود که تصمیمات بعدی گرفته شود.
واکنش‌های وزرای خارجه آلمان، روسیه و ایران را بعد از جلسه روز دوشنبه ملاحظه کرده اید. این واکنش‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
این واکنش‌ها نشان می‌دهد که هر یک از این کشور‌ها در آن جلسه حرف خودشان را زده اند. آنچه منتشر شده نشان دهنده تفاهم بر سر یک طرح مشترک نیست و فرصتی بوده تا یک سری حرف‌ها از سوی هر کدام از کشور‌ها زده شده است. اما اگر غیر از اینکه منتشر شده چیز دیگری بوده ما خبر نداریم. آنچه منتشر شده از سوی وزاری خارجه و آقای بورل، حرف‌هایی هست که نشان می‌دهد که طرفین مواضع خود را تشریح کرده اند. ما شاهد طرفداری لاوروف از ایران و موضع تند او علیه ایالات متحده هستیم که قابل انتظار بود. به ویژه آنکه روسیه و آمریکا با یکدیگر اختلاف دارند ولحن وزیرخارجه روسیه بیانگر همین موضوع هم هست.
از سوی دیگر شاهد لحن وزیرخارجه آلمان بوده ایم که به تازگی مواضع تندی اتخاذ می‌کند. اما در آخر همه طرف‌ها موضع خود را گفته اند و چیزی که بر سر آن اشتراک دارند تمایلشان برای حفظ برجام است. با این حال ایران باید از آن‌ها بپرسد که کدام یک از آن طرح ۱۱ بندی را اجرایی کرده اند. چون این طور نیست که تهران بخواهد و بتواند به همه تعهداتش عمل کند و طرف مقابل به همین جلسه‌ها و ابراز تمایل به حفظ توافق بسنده کند.
این طرح را مدام ایران باید جلوی چشم کشور‌ها بیاورد و توضیح بخواهد که چرا این طرح اجرایی نشده. آن‌ها دلیلش را فشار آمریکا بر شرکت‌ها می‌دادند. ولی وقتی این کار را انجام ندادند چطور از ایران توقع دارند که تمام تعهداتش را عملی کند.
لحن بیانیه و واکنش‌ها نشان از نوعی عقب نشینی به سمت برجام دارد. این لحن نشان دهنده اتفاق خاصی است و همانطور که خود اروپایی‌ها گفته بودند زمینه سازی برای حضور امریکاست یا مفهوم ویژه‌ای ندارد و مانند دیگر بیانیه‌ها صرفا تاکیدی بر اهمیت برجام است؟
موضع اروپایی‌ها شفاف‌تر شده است. اما باید ببینیم که در اول بهمن بایدن می‌آید تا بگوید ما به فشار حداکثری بر ایران پایان می‌دهیم یا نه؟
این سوال مهمی است که او می‌خواهد عینا برجام را اجرا کند یا بازی در بیاورد و .... باید مشخص شود بازگشت به برجام دقیقا به چه معناست و این مواردی است که نه ایالات متحده تا الان در موردش جواب داده و نه در این جلسه از آن صحبت شده. به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها در بیانیه اخیر درخواست‌های خود را از واشنگتن گفته اند.
با توجه به جزپیات این نشست و لحن بیانیه و .. آیا امیدی هست که در داخل کشور، با توجه به دعوا‌های جناحی کاری برای برجام پیش برود؟ به ویژه آنکه مصوبه مجلس هم وجود دارد، آیا اینعقب نشینی در موضع ۴+۱ می‌تواند موجب شود که ایران هم گامی به جلو بردارد؟
اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها اگر موضع ما را واحد ببینند یک طور رفتار می‌کنند و اگر موضع ما را یکسان ببینند به شکل دیگری رفتار خواهند کرد. همانطور که رهبری هم فرمودند بهتر است ما اول در بین خودمان مذاکره کنیم و صدای یکسانی از سوی کشورمان به گوش برسد. این مهم‌ترین گامی است که ایران می‌تواند بردارد. ما نیاز شدید داریم تا صداهایمان را در داخل یکی کنیم. بین مجلس، رپیس جمهور، وزارت خارجه و... گفتگو صورت بگیرد. اینطور نباشد که یک عده به خاطر انتخابات یک حرف بزنند و یک عده دیگر به خاطر انتخابات حرف دیگر یا طرح‌های مختلفی با مطرح کنند. یک طرح را کشور بگیرد و جلو برود و این باعث می‌شود تا موضع ایران تقویت شود.