عراق نیازمند ترمیم و بازسازی خود و رهایی از بحران هاست. در چنین وضعیتی بهبود روابط با همسایگان می‌تواند اتفاقی نیکو باشد. با این حال، اما و اگر‌ها در مورد دو همسایه مهم این کشور ادامه دارد.
رویداد۲۴ عراق در همسایگی اش مدت هاست که با دو کشور ترکیه و عربستان روابط چندان خوبی ندارد. اما به نظر می‌رسد که در یک سال اخیر سعودی‌ها تلاش داشته اند تا بحران‌های موجود بین دو کشور را به نوعی حل و فصل کند. حالا این روز‌ها و بعد از سفر الکاظمی، نخست وزیر عراق به آنکارا، ترکیه هم اعلام کرده که قصد گسترش همکاری‌ها را با این کشور دارد. اما آیا رابطه با این دو کشور همسایه می‌تواند از میزان بحران‌های بغداد کم کند؟
عراق می‌تواند روی قول‌های اردوغان حساب کند؟
هفته گذشته نخست وزیر عراق به آنکارا سفر کرد تا با مقامات ترکیه دیدار و گفتگو کند. او در راس یک هیات سیاسی و اقتصادی وارد ترکیه شد. نخست وزیر عراق در این سفر از سرمایه گذاران کشور میزبان دعوت کرد تا به عراق بروند. به نوشته ایرنا، «حسن الجنابی» سفیر عراق در ترکیه پیش از سفر الکاظمی به آنکارا پرونده‌های مورد بحث بین دوطرف را تشریح کرده و گفته بود که در این سفر پرونده‌های مهمی در زمینه‌های اقتصادی، تجاری و امنیتی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. او گفته بود که نفوذ تروریست‌ها از مرزها و عملیات نظامی مرتبط با آن، فعال‌سازی و افزایش مبادلات تجاری که در حال حاضر ۱۵ میلیارد دلار است و نیز مسائل همکاری در زمینه آب، مرزها، صادرات و واردات نفت و اقتصاد و همچنین فعال‌سازی کمیته‌های مشترک بین دو کشور بویژه شورای عالی همکاری راهبردی بین عراق و ترکیه و کمیته مشترک اقتصادی عراق به ریاست وزیران نفت و انرژی دو کشور از مهمترین پرونده‌های مورد بحث خواهد بود. الجنابی همچنین به "وجود پرونده حقوقی دشواری اشاره کرده بود که برخی از اجزای آن درباره اموال بلوکه شده عراق" است.
در میان صحبت‌های اردوغان و الکاظمی مسائل امنیتی و مرزی و اقتصادی بیش از هر چیز دیگری مورد توجه قرار گرفت. عراق سعی دارد تا سرمایه گذاران را از کشور‌های اطراف برای بهبود وضع اقتصادی این کشور، جلب خود کند و در این میان ترکیه با سالانه ۱۷ میلیارد دلار تبادل مالی گزینه مطلوبی به حساب می‌آید. همچنین از موضوعات مورد بحث، امضای توافقنامه‌ای برای لغو مالیات مضاعف جهت تسهیل مبادلات تجاری بود.
با وجود استقبال اردوغان از نخست وزیر عراق، اما کارشناسان به دستاورد‌های این سفر خوشبین نیستند. در سال‌های گذشته، سیاستمداران عراقی بار‌ها برای حل مشکلات مرزی و امنیتی و حق آبه به آنکارا سفر کرده اند و قول و قرار‌هایی گذاشته شده، اما هیچ وقت دو کشور موفق به حل بحران‌های موجود نشده اند. از سوی دیگر اردوغان به بهانه وجود گروه‌های تروریستی در شمال عراق، مدام این منطقه را بمباران می‌کند و به نظر می‌رسد که رویای اشغال نظامی شمال این کشور را در سر می‌پروراند. توپ خانه‌های ترکیه حتی در زمانی که نخست وزیر عراق در آنکارا و مشغول دیدار با مقامات این کشور بود، دست از کار نکشیدند. با چنین تجربیاتی به نظر می‌رسد که برای اردوغان، ترمیم روابط با عراق از اولویت زیادی برخوردار نیست.
در سال‌های گذشته بار‌ها این سوال مطرح شده که چرا ترکیه از بازار موجود در عراق چشم پوشی کرده و علاقه زیادی به سرمایه گذاری اقتصادی از خود نشان نمی‌دهد. با این همه آنکارا دولت عراق را متهم می‌کند که مانع از ایجاد سهمی برای ترکیه در بازار کشور می‌شود.
از دیگر مسائل میان عراق و ترکیه، منابع آبی است که بغداد می‌گوید حق آبه اش در سال‌های اخیر کاهش چشم گیری داشته. دولت بغداد با بحران تامین آب روبه رو است و در مقابل ترکیه حاضر نیست تا سیاست‌های درستی را در قبال این مساله به کار برد. در حالی که به نظر می‌آمد موضوع حق آبه در این سفر اخیر به آنکارا مطرح شود، اما این مساله یک بار دیگر هم مورد بی اعتنایی قرار گرفت. به نظر می‌رسد تا زمانی که بحران آب بین آنکارا و بغداد حل نشود، تلاش برای حل دیگر بحران‌ها هم جواب نخواهد داد.
بیشتر بخوانید: چالش‌های جو بایدن؛ از ایران تا چین
آشتی تاریخی بین عربستان و عراق در راه است؟
عربستان مدت هاست که مایل به بهبود روابط خود با عراق است. ریاض حضور در عراق را نوعی رقابت با ایران می‌داند و به همین دلیل مصر است تا به تیرگی روابط در دهه‌های گذشته پایان داده و با سرمایه گذاری اقتصادی، دریچه‌ای رو به یافتن نفوذ و قدرت در این کشور پیدا کند. با این وجود سفری که الکاظمی قرار بود به ریاض داشته باشد، به خاطر بیماری ملک سلمان لغو شد و برخلاف انتظار عربستان اولین میزبان نخست وزیر عراق در سفر‌های خارجی اش نبود.
ماجرای سرمایه گذاری در این کشور از جایی شروع شد که پرداخت هزینه‌های ساخت یک ورزشگاه مجهز در عراق ایجاد شد. ابتدای سال نود هشت سعودی‌ها اعلام کردند که قصد دارند بر روی چنین پروژه‌ای سرمایه گذاری کنند. این اولین چراغ سبز ریاض برای بهبود روابط خود با بغداد بود. پس از آن در مهرماه امسال مشخص شد که عربستان مایل به سرمایه گذاری ۲.۹ میلیارد دلاری در این کشور است. اما اوضاع به این سادگی‌ها هم نیست.
در عراق بدبینی نسبت به سعودی در بخشی از جامعه و احزاب سیاسی وجود دارد و ایجاد هر طرح و سرمایه گذاری هنگفت از جانب ریاض، بدون جلب رضایت همه طرف‌ها ممکن نیست و می‌تواند به سخت‌تر شدن اوضاع بیانجامد. از سوی دیگر عراقی‌ها به موضوع واگذاری هزاران هکتار از بیابان‌های کشور به سرمایه گذاران سعودی، مشکوکند و برخی از ناظران این مساله را برابر با حضور قطعی سعودی‌ها در کشورشان می‌شمارند که می‌تواند مقدمه دخالت‌های فراوانی به ویژه در حوزه سیاسی باشد.
تا کنون تنها پروژه‌ای که بین دو کشور انجام گرفته بازگشایی گذرگاه عرعر بین دو کشور است. همچنین مقرر شده تا جاده‌ای برای وصل شدن نجف به عربستان ایجاد شود. این اشتیاق سعودی‌ها برای ارتباط با عراق در حالی صورت می‌گیرد که روابط دو کشور از نظر تاریخی هیچ گاه در وضعیت صمیمانه‌ای قرار نداشته است و از سوی دیگر ریاض پس از سقوط صدام تا سال ۲۰۱۵ حاضر به بازگشایی سفارتخانه در این کشور نبود. برخی از کارشناسان معتقدند، برخلاف سیاستداران پیشین سعودی، طرح آشتی با بغداد از ابتکارات بن سلمان است که رویای نفوذ در همه کشور‌های عربی را در سر دارد. عراق به دلیل نزدیکی با ایران برای بن سلمان جذابیت ویژه‌ای دارد و گسترش روابط ریاض با بغداد برای او به چشم یک پیروزی در منطقه به حساب می‌آید.
به نظر نمی‌رسد که ایجاد رابطه مجدد میان عربستان و عراق به سادگی انجام بگیرد. احزاب و سیاستمداران عراقی خاطره خوشی از سعودی‌ها ندارند و همراه کردن همه آن‌ها کار ساده‌ای برای دولت الکاظمی نخواهد بود.
عراق نیازمند گسترش روابط خود با کشور‌های همسایه است. بغداد به دلیل وضعیت ویژه‌ای که نزدیک به دو دهه گذشته با آن رو به رو بوده، با مشکلات عدیده و بحران‌های زیادی رو به رو است که سرمایه گذاری خارجی می‌تواند تا حدی به رفع آن‌ها کمک کند. اما همزمان واقعیت جاری این کشور وضعیت را برای استفاده سودجویانه کشور‌هایی مانند عربستان هموار کرده است.