گزارش حاضر نگاهی دارد به وضعیت سرپل‌ذهاب و روستا‌های آن ۳ سال بعد از زلزله ویرانگر. گزارشی که از عدم تامین اعتبارات عمرانی لازم و تداوم مشکلات در بازسازی این منطقه حکایت دارد.
رویداد۲۴ پنجمین روز از دی ماه را به این دلیل روز ایمنی در برابر زلزله نامگذاری کرده‌اند که ۱۷ سال پیش در چنین روزی زلزله‌ای با قدرت ۶.۶ ریشتر در ساعت ۵:۲۶ بامداد شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند.
در این حادثه تلخ بیش از ۴۰ هزار تن جان باختند و ۱۰۰ درصد منازل در برخی مناطق بم تخریب شدند. برای آشنایی با خطرات زلزله و راه‌های پیشگیری از آن بود که پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در راستای آگاه سازی و ارتقای فرهنگ عمومی در برابر زلزله با پیشنهاد نامگذاری این روز به عنوان «روز ملی ایمنی در برابر زلزله» فرصتی را فراهم کرد تا هر ساله با برگزاری برنامه‌ها و فعالیت‌های آموزشی و ترویجی متنوع در این روز، ضمن گرامیداشت یاد و خاطره چند ده هزار قربانی این فاجعه تلخ، زمینه ارتقای آگاهی عمومی و شاخص‌های ایمنی در برابر زمین لرزه در کشور فراهم شود.
با این حال، اما ۱۴ سال بعد یعنی شامگاه ۲۱ آبان ۹۶ زلزله‌ای با قدرت ۷.۳ ریشتر حوالی ازگله استان کرمانشاه را لرزاند، در این زمین‌لرزه بخش بزرگی از شهرستان‌های سرپل‌ذهاب، ثلاث باباجانی و قصر شیرین تخریب شده و بیشترین آمار مصدومان و کشته‌شدگان این حادثه نیز از همین شهر‌ها بودند. قدرت زلزله به قدری بود که مرکز درمانی تازه ساخته شده سرپل ذهاب نیز تخریب شد.
در حالیکه میان زلزله بم و زلزله سرپل‌ذهاب ۱۴ سال فاصله بود، اما باز هم عامل بسیاری از تخریب‌ها عدم مقاوم‌سازی منازل به ویژه در روستا‌ها و بافت فرسوده شهرستان سرپل ذهاب بود. این میزان بالای تخریب در این مناطق مرزی کشور نشان داد که با وجود بیش از یک دهه فاصله میان این دو زلزله بزرگ همچنان موضوع مقاوم‌سازی سازه‌ها در برابر زلزله آنچنان مورد توجه قرار نگرفته است. کما اینکه برخی از روستائیان در همان روز‌ها هم اعلام می‌کردند که برای ساخت خانه خودشان دست به کار شده و خانه‌ها را به همان شیوه معماری ساز پیش ببرند تا هر چه زودتر خانواده‌هایشان سقفی بالای سر داشته باشند. حال باید دید که تا زلزله بزرگ بعدی که مشخص نیست کدام شهر را هدف قرار داده و چه میزان تخریب به دنبال خواهد داشت نگاه سیستم معماری و شهرسازی کشور به ساخت و ساز در شهر‌های بزرگ و کوچک کشور چگونه خواهدبود. برای آگاهی از شرایط سرپل‌ذهاب و روستا‌های زلزله‌زده استان با حشمت صفری عضو شورای شهر سرپل‌ذهاب و امیرمحمدی‌فرد مدیر بنیاد مسکن این شهر گفتگو کردیم.
دولت به وعده‌های خود عمل نکرد
حشمت صفری عضو شورای شهر سرپل‌ذهاب دراینباره می‌گوید: شهر سرپل ذهاب قبل از زلزله شامل ۹ هزار پلاک و ۱۳ هزار واحد مسکونی، تجاری، اداری و انتظامی بود که حدود ۳۵ درصد آئین‌نامه ۲۸۰۰ ساختمان‌ها (قوانین مربوط به ایمنی سازه‌ها) در آن رعایت شده بود. اما در زلزله بیش از ۷۰ درصد از ساختمان‌های مذکور تخریب شد. بیشترین آمار تخریبی در این شهر مربوط به سازه‌های ناایمن و سنتی بود که در آن‌ها این آئین‌نامه رعایت نشده بود.
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر حدود ۱۱ هزار و ۵۰۰ پلاک و ۲۱ هزار واحدمسکونی، تجاری، اداری و انتظامی ساخته شده است که حدود ۹۰ درصد آن‌ها آئین‌نامه ۲۸۰۰ را رعایت کرده‌اند. ۱۰ درصد باقی مرتبط با واحد‌هایی است که در زمان زلزله تخریب نشده و مردم آن‌ها را ترمیم کرده‌اند.
این عضو شورای شهر سرپل ذهاب با بیان اینکه ساخت و ساز در سرپل‌ذهاب بعد از ۳ سال از زلزله ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است، عنوان می‌کند: بعد از زلزله بیش از ۱۷ هزار واحد کانکسی در سرپل ذهاب وجود داشت که امروز این تعداد به کمتر از ۲۰۰ عدد رسیده است. این افراد معمولا مستاجرانی هستند که واحد‌های مسکونی‌شان تخریب شده است یا اینکه به دلیل نبود تمکن مالی نتوانسته‌اند واحد‌های مسکونی خود را آماده کنند. متاسفانه با وجود وعده‌هایی که مسئولان درخصوص واگذاری زمین به مستاجرین داده بودند، اما در این حوزه به هیچیک از وعده‌ها عمل نشد.
وی اضافه می‌کند: ۸۵ درصد از زیرساخت‌های شهر نیز در زلزله صدمه دیده بود، که از این میزان تنها ۵۰ درصد طی این مدت بازسازی و مرمت شده‌اند. مهم‌ترین علت آسیب به زیرساخت‌های شهر مربوط به کانکس‌نشینی مردم و استقرار آن‌ها در بوستان‌ها و معابر بود، مردم در این مناطق سرویس بهداشتی ایجاد کردند که این مسائل باعث از بین رفتن بخشی از زیرساخت‌های شهر شد. از سوی دیگر حضور ماشین‌آلات سنگین در سطح شهر و معابر باعث شد که آْسفالت و پیاده‌رو‌ها از بین برود.
صفری عدم اختصاص اعتبار کافی برای اتمام پروژه‌ها را در بخش دولتی و گرانی مصالح در بخش خصوصی را علت عمده کندی حرکت بازسازی شهر دانسته و می‌گوید: قول‌هایی که به شهرداری سرپل‌ذهاب از سوی دولت داده شد به مرحله اجرا نرسید و مسئولان به قول و قرار‌های خود عمل نکردند. در جلساتی که داشتیم به ما گفته شد که ۴۰ میلیارد اعتبار به حوزه‌های عمرانی و ساخت و ساز شهر تخصیص داده می‌شود، اما برای سال ۹۸ تنها ۱۱ میلیارد تومان تخصیص اعتبار شد و امسال نیز اعتبارات چشمگیری به سرپل‌ذهاب اختصاص داده نشد و مبلغ آن در حدود ۷ میلیارد تومان بوده است. ما انتظار داریم که نگاه ویژه‌ای به شهر زلزله زده سرپل‌ذهاب شود.
وی با بیان اینکه در حوزه مشکلات معابر و پیاده‌رو‌ها مردم از شرایط موجود ناراضی هستند، می‌افزاید: مشکلات مرتبط با موزائیک‌ها وکانال‌کشی و جدول‌گذاری، اصلاح شبکه جمع‌آ‌وری و دفع آب‌های سطحی، پیاده‌رو سازی احداث فاز ساختمان شهرداری، اسفالت خیابان‌ها وخرید تجهیزات بوستان‌ها از دیگر مسائلی است که با آن‌ها به مشکل برخورده‌ایم و اعتبارات کافی نداریم. این درحالی است که شهرداری سرپل‌ذهاب درآمد پایدار نداشته و برای اداره شهر با مشکل مواجه هستیم.
ساخت ۸ هزار و ۵۰۰ واحد روستایی مقاوم‌سازی شده
امیر محمدی‌فرد مدیربنیاد مسکن شهرستان سرپل‌ذهاب نیز دراینباره می‌گوید: ما از سال ۱۳۸۴ در سراسر کشور ساخت و ساز را با توجه به آئین‌نامه ۲۸۰۰ انجام می‌دادیم. دراوائل دهه ۷۰ که بازسازی شهر‌ها و روستا‌های سرپل‌ذهاب آغاز شد آئین‌نامه ۲۸۰۰ رایج نبود و بیشتر واحدها فاقد ایمنی و شناژ بودند. بعد از زلزله سال ۹۶ در روستا‌های سرپل‌ذهاب تقریبا ۶ هزار واحد تخریب شدند که ۸ هزار و ۵۰۰ واحد به جای این واحدها ساختیم در این واحدها آئین‌نامه ۲۸۰۰ لحاظ شد و یکسال بعد که یک زلزله ۵.۹ ریشتری بار د یگر سرپل‌ذهاب را لرزاند هیچ واحدی آسیب ندید.
وی ادامه می‌دهد: هنوز هم واحد‌های غیرمقاوم داریم که تعدادشان بسیار کم است این واحدها، واحد‌هایی هستند که یا آسیبی ندیده‌اند و نیاز به بازسازی نداشته‌اند یا اینکه بضاعت مالی نداشتند یا اینکه راغب نبودند که خانه‌هایشان را تخریب کرده و مقاوم سازی کنند. اما افرادی که واحدهایشان آسیب دیده‌اند اقدام به مقاوم سازی کرده‌اند.
مدیر بنیاد مسکن شهرستان سرپل‌ذهاب با بیان اینکه در بحث مقاوم‌سازی رشد زیادی داشته‌ایم، عنوان می‌کند: در حال حاضر تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد واحد‌های روستایی سرپل‌ذهاب مقاوم‌سازی نشده‌اند، اما به این معنا نیست که این واحدها خشت و گلی هستند بلکه واحد‌هایی هستند که با آجر ساخته شده‌اند فقط شناژ نداشته‌اند و حتی در برابر زلزله هم مقاومت کرده‌اند، اما با توجه آئین‌نامه ۲۸۰۰ این واحدها غیرمقاوم تلقی می‌شوند. در شهر سرپل‌ذهاب و روستا‌های اطراف آن تقریبا ۸۵ درصد مقاوم‌سازی شده‌اند.
یکی از فعالان اجتماعی شهرستان سرپل‌ذهاب نیز درباره آخرین وضعیت تعدادی از روستا‌های نزدیک به شهرستان سرپل‌ذهاب که بیشترین خسارت را دیده بودند، می‌گوید: روستا‌های کوئیک حسن و کوئیک مجید در مجموع حدود ۶۰۰ تا ۶۳۰ خانوار دارند که تقریبا ۹۰ درصد آن‌ها در حال حاضر سرپناه دارند و کار بازسازی خانه‌هایشان به پایان رسیده است.
وی ادامه می‌دهد: روستای سراب ذهاب با حدود ۱۲۰ خانوار و روستای تپانی با ۲۱۰ خانوار هم در همین شرایط قرار داشته و بیش از ۹۰ درصد ساختمان‌ها بازسازی و مردم در خانه‌هایشان به سر می‌برند. در نواحی حاشیه‌نشین سرپل‌ذهاب نیز تا مدتی پیش همچنان خانه‌های کانکسی وجود داشت که به تازگی از آن‌ها خبری نیست.
این فعال اجتماعی توضیح می‌دهد:آن‌هایی که هنوز در کانکس زندگی می‌کنند افرادی هستند که به دلیل گرانی مصالح ساختمانی نتوانستند خانه خود را تکمیل کنند. اما از نظر مقاوم سازی آنطور که می‌گویند خانه‌های بازسازی شده همه مجبور به رعایت اصول ایمنی بودند، زیرا تسهیلات ساخت خانه‌های مناطق زلزله‌زده را به صورت تدریجی و بر طبق پیشرفت کار پرداخت می‌کردند برای این کار لازم بود که ابتدا رعایت استاندارتوسط مهندسین ناظر تایید و برمبنای آن قسط بعدی آزاد شود.
بر اساس این گزارش حقیقت آن است که زلزله سرپل‌ذهاب هم درس عبرتی برای مسئولان کشور نشده است و هیچیک از مدیریت‌های شهری کشور از جمله مدیریت شهری پایتخت تا کنون برای اصلاح و مقاوم سازی زیرساخت‌های شهر و ساختمان‌های شهر چاره‌اندیشی نکرده‌اند. این در حالی است که کشور ما سرزمینی زلزله‌خیز بوده و پایتخت این کشور نیز در محاصره چند گسل مهم و وسیع قرار دارد. در حالیکه با وقوع هر حادثه‌ای کمک‌های دولتی و عملیات امداد و نجات از تهران مورد تصمیم‌گیری قرار می‌گیرد مشخص نیست که با وقوع زلزله مهیب تهران که به گفته متخصصان وقوع آن حتمی است، برای کمک به این پرجمعیت‌ترین شهر کشور چگونه کمک خواهد شد؟
منبع: دیدار نیوز