رویداد۲۴ شادی مکی: آلودگی هوای تهران طی یکی، دو هفته اخیر بار‌ها در آستانه هشدار قرار گرفته و شاخص‌های کیفیت هوای تهران در مرز عدد ۱۵۰ یعنی ناسالم برای همه افراد جامعه جاخوش کردند. هوای تهران به قدری آلوده است که پدیده‌ای تحت عنوان «مه‌دود» ۳ روز از روز‌های آذرماه را طی کرد، آنهم در شرایطی که مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز علمی در این مدت تعطیل بوده و محدودیت‌های تردد برای خودرو‌ها این انتظار را ایجاد می‌کرد که در پاییز و زمستان امسال کیفیت هوای تهران رو به بهبود گذارد.
به نظر می‌رسد امسال برخلاف سال‌های گذشته، به جز آلاینده‌های ناشی از خودرو‌های سبک و سنگین و موتورسیکلت‌ها، منابع ثابت آلایندگی هوا یعنی صنایع نیز به عنوان متهمان آلودگی هوای تهران معرفی شده و نقشی مهم را در این زمینه ایفا کرده‌اند، چرا که با شروع آلودگی هوا برخی از کارشناسان محیط زیست علت این آلودگی را استفاده از سوخت مازوت توسط واحد‌های صنعتی مستقر در اطراف تهران عنوان کرده بودند. این درحالی بود که مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست مهرماه از رایزنی با ستاد ملی مقابله با کرونا برای ممنوع شدن استفاده از مازوت در تعدادی از نیروگاه‌های نزدیک مناطق مسکونی خبرداده بود و محمد رستگاری، معاون نظارت و پایش اداره محیط زیست استان تهران نیز تاکید کرده بود که از ابتدای سال تا آن زمان هیچ یک از نیروگاه‌های بزرگ استان تهران سوخت مازوت مصرف نکرده‌اند.
با این حال، اما چند روز پیش شهردار تهران اعلام کرد که با توجه به تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها کاهش ۳۰ درصدی تردد، نباید با این آلودگی در شهر مواجه باشیم، احتمال می‌رود شکل سوخت‌های صنایع حاشیه‌ای تهران تغییر یافته است و وقتی مصرف گاز خانگی افزایش می‌یابد صنایع اطراف تهران به سوخت مازوت رو می‌آورند که آلایندگی بیشتری دارد. البته این موضوع حاکمیتی است و شهرداری آن را پیگیری می‌کند.
با تمام احتمالات در نظر گرفته شده در خصوص آلودگی امسال هوا در شهر تهران، اما هوای شهر تهران همچنان نسبت به سال گذشته شرایط بدتری را تجربه می‌کند، شرایطی که انقدر وخیم و بحرانی است که رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران روز ۳۰ آذر در جلسه این شورا از استانداری تهران درخواست کرد که جلسات کارگروه آلودگی هوای استان را به صورت هفتگی برگزار و به صورت دقیق شرایط را در دی ماه رصد کند.
او همچنین از شهرداری تهران خواسته بود شاخص وضعیت ترافیک را برای اطلاع‌رسانی وضعیت ترافیک به تفکیک مرکز شهر، محدوده طرح کاهش و کل شهر به صورت منظم و ترجیحا روزانه منتشر کند تا آگاهی عمومی و حساسیت لازم در سطح اجتماعی ایجاد شود.
سید آرش حسینی میلانی، رئیس کمیته محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران درباره آلودگی هوای تهران به رویداد۲۴ می‌گوید: ما آذر ماه آلوده‌ای را پشت سر گذاشتیم و متاسفانه از مجموع ۳۰ روز این ماه، ۱۹ روز آن آلوده بود. در این پاییز هیچ روزی با هوای پاک ثبت نشد. البته سازمان هواشناسی هم هشدار داده بود که در فصل پاییز ظرفیت تهویه طبیعی هوای تهران به دلیل سکون و پایداری هوا کاهش خواهد یافت.
وی با بیان اینکه تهران شرایط جغرافیایی خاصی دارد و اگر به هر دلیلی تهویه طبیعی هوا دچار مشکل شود، طبیعتا عوامل آلاینده می‌توانند وضعیت هوا را در حالت ناسالم قرار دهند، اظهار می‌کند: اقداماتی که ظرف ۳۰ سال گذشته برای کنترل آلودگی هوای تهران انجام گرفته است، موفقیت‌هایی نیز به دنبال داشته است از جمله اینکه برخی از پارامتر‌های آلودگی هوا مانند دی‌اکسید کربن و سرب کاهش یافته است.
این عضو شورای شهر ادامه می‌دهد: همچنین در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد اتوبوس‌های شرکت واحد گازسوز شده‌اند. خطوط مترو نیز توسعه یافته و ۱۲ درصد از کل سفر‌های روزانه توسط این خطوط انجام می‌شود. این اقدامات مفید و مهمی برای مهار دیو آلودگی هوا است، اما کافی نیست.
حسینی میلانی با یادآوری اینکه سابقه آلودگی هوا در تهران ۵۰ ساله شده و به نیم قرن اخیر بازمی‌گردد، تصریح می‌کند: ضروری است به این موضوع فکر کنیم که آیا تا دو دهه آینده می‌توانیم مسئله کاهش و کنترل آلودگی هوای تهران را به نقطه‌ای مطلوب برسانیم.
وی با تاکید براینکه شرایط جغرافیایی شهر به گونه‌ای است که عدم تخلیه آلاینده‌ها را از هوای تهران رقم می‌زند، توضیح می‌دهد: تهران از شمال و شرق در احاطه کوهستان قرار دارد؛ لذا باد امکان تخلیه آلودگی را نداشته و آلودگی در هوای شهر تجمع می‌یابد. این شرایط ساختاری و توپوگرافیک شهر تهران بوده و چاره‌ای هم ندارد، زیرا رشد بی رویه شهر چنین جبر جغرافیایی را پدید آورده است.
رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر می‌افزاید: با وجود خشکسالی‌ها و تغییرات اقلیمی در آینده این امکان وجود دارد که ظرفیت تهویه طبیعی فعلی تهران از میزان کنونی کمتر شود؛ بنابراین باید حتما برنامه کنترل آلودگی هوای تهران را با جدیت و اهتمام بیشتری در قرن جدید خورشیدی پیگیری کنیم.
بیشتر بخوانید:مازوت سوزی نیروگاه‌های کشور و آلودگی هوا
حسینی میلانی با اشاره به شیوع ویروس کرونا در کشور از جمله تهران خاطرنشان می‌کند: در سال جاری شرایط خاص کرونا را داشتیم که باعث شد مسئله استفاده از خودرو‌های خصوصی به جای حمل و نقل عمومی برای رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی مطرح شود. به عبارت دیگر، استفاده از مترو و اتوبوس کاهش و استفاده از خودرو‌های شخصی بیشتر شده است. همچنین استفاده از سوخت‌های ناپاک همچون مازوت در زمستان نیز مطرح است.
وی با اشاره به اینکه سه روز از روز‌های آذرماه، تهران شاهد پدیده مه‌دود بود، توضیح می‌دهد: ایجاد مه‌دود به معنای وجود شرایطی است که در ساعات اولیه صبح حالت وارونگی دما به شدت رخ داده و آلاینده‌ها نیز همزمان افزایش قابل توجهی پیدا کنند و در ترکیب با هم آلاینده ثانویه ایجاد می‌کنند؛ که این پدیده اثرات منفی زیاد بر سلامت دارد.
حسینی میلانی با بیان اینکه امکان تشکیل مه‌دود در فصل زمستان هم وجود دارد، تاکید می‌کند: در این صورت باید کارگروه شرایط اضطرار تشکیل جلسه دهد و براساس آئین‌نامه وزارت بهداشت، تصمیم گرفته شود که اقدامات پیشگیرانه و انضباطی انجام دهند مانند اینکه تردد خودرو‌های سنگین را ممنوع کرده، ساعات کار ادارات را تغییر دهند یا اینکه تعطیلی در برخی سطوح یا تعطیلی کل شهر را اجرا می‌کنند که همه این موارد در آئین‌نامه اعلامی وزارت بهداشت وجود دارد.
وی در پاسخ به این سوال که چرا طی سه روزی که مه‌دود رخ داده است، هیچ‌گونه هشدار و تمهیدات خاصی برای تهران در نظر گرفته نشده است، یادآور می‌شود: شاخص آلودگی هوا در آن سه روز به عدد ۱۵۰ یعنی آلودگی برای همه گروه‌ها رسید. در آن شرایط، تشخیص مسئولان ذیربط این بوده که با توجه به اینکه ستاد کرونا در آن زمان تمهیدات و محدودیت‌هایی مانند کاهش ساعات تردد یا تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها را اعمال کرده بود انتظار کاهش شرایط وجود داشته است.
حسینی میلانی با تاکید بر اینکه تدوین و اجرای برنامه کنترل آلودگی هوا برای تهران بسیار حیاتی است، عنوان می‌کند: شهر تهران در برابر آلودگی هوا آسیب‌پذیری ذاتی دارد و به همین دلیل نیازمند توجهی ویژه است. باید برای کنترل آلودگی هوای آن برنامه‌هایی بلندمدت و میان‌مدت داشته باشیم. این برنامه‌ها نیازمند منابع مالی هستند که تامین عمده آن برعهده دولت است.
وی با یادآوری اینکه در سال ۹۸ شهرداری تهران برآوردی از هزینه اجرای برنامه کنترل آلودگی هوای تهران انجام داده است، می‌گوید: براساس این برآورد، شهرداری تهران مشخص کرده است که ظرف چهار سال اقدامات متعدد و جامعی باید انجام بگیرد تا آلودگی هوای تهران کنترل شود. این اقدامات نه تنها توسط شهرداری که با همراهی سایر نهاد‌های مربوطه باید انجام شود. برای این اقدامات بودجه‌ای ۱۷ هزار میلیارد تومانی براساس قیمت‌های سال ۹۸ نیاز است که شهرداری تهران به تنهایی از عهده تامین آن برنمی‌آید و دولت باید در این راه کمک کند.
رئیس کمیته محیط‌زیست و خدمات شهری با اشاره به سهم ۲۱ درصدی موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوای تهران اظهار می‌کند: درخصوص موتورسیکلت‌های فرسوده دولت باید وام‌های کم‌بهره‌ای به صاحبان موتورسیکلت‌های کاربراتوری بدهد تا بتوانند موتورسیکلت‌های خود را با موتورسیکلت‌های انژکتوری تعویض کنند. در حالی که مدیریت شهری در این رابطه ذاتا وظیفه‌ای برعهده ندارد، اما شهرداری منابع ابتدایی این اقدام را در حد توانایی خود و برای ۴۰ هزار موتورسیکلت تامین کرده بود، اما به دلیل افزایش قیمت ارز و بالا رفتن قابل توجه قیمت موتورسیکلت انژکتوری در عمل این برنامه نتوانسته کارآمد باشد، زیرا برای صاحبان این موتورسیکلت‌ها رقم وام‌دیگر توجیه پذیر نبود.
حسینی میلانی با بیان اینکه رقم تامین شده از سوی شهرداری معادل چهار درصد نیاز برنامه نوسازی است، تصریح کرد: در این بخش کمک دولت جهت اختصاص سالانه ۸۵۰ میلیارد تومان منابع اعتباری مورد نیاز است. سازوکار مهم دیگر اسقاط موتورسیکلت‌های فرسوده در ازای تولید موتورسیکلت‌های جدید است که متاسفانه به دلیل رای دیوان عدالت اداری مبنی بر ابطال آیین‌نامه اجرایی ماده ۸ قانون هوای پاک، عملا این راهکار از دسترس خارج شده است.
به گفته این عضو هیات رئیسه شورای شهر، سازمان حفاظت از محیط‌زیست و وزارت صمت در اسرع وقت باید راهکار قانونی جایگزین را تدبیر کنند. در غیر این صورت با توجه به روند فعلی رشد فرسودگی موتورسیکلت‌ها پیش بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۲ با انبوه موتور‌های به شدت آلاینده و فرسوده معادل ۲.۳ میلیون دستگاه مواجه شویم.
وی می‌افزاید: ضروری است دولت پای کار آمده و بخشی از منابع لازم را تامین کند؛ زیرا برنامه برای کنترل آلودگی هوا وجود دارد منابع اعتباری آن نیز مشخص شده است، اما شرایطی در کشور حاکم است که فعلا دسترسی به این منابع به سادگی امکان‌پذیر نیست.
دکتر یوسف رشیدی، عضوهیات علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی در اینباره به رویداد۲۴ می‌گوید: در آلودگی هوای تهران چند عامل موثر وجود دارد. اما تا به حال اقدامی برای کاهش آلودگی هوای تهران انجام نداده است حتی شاید شرایط را بدتر هم کرده‌ایم.
وی توضیح می‌دهد: حدود ۴ سال است که از رده خارج کردن خودرو‌های فرسوده از دستورالعمل خارج شده و دولت برنامه‌ای برای ادامه آن ندارد، از سوی دیگر ناوگان حمل و نقل ما نیز مستهلک شده است، در شرایط کرونا نیز اگر چه مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل و محدودیت‌هایی برای تردد ایجاد شده است، اما به جای آن طرح ترافیک برداشته شده و مردم از خودرو‌های شخصی استفاده می‌کنند. در این روز‌ها که مردم خودرو‌ها را به سطح شهر می‌آورند حجم ترافیک نسبت به روز‌های پیش ار کرونا افزایش یافته است. با مجموعه این عوامل نه تنها کیفیت هوای تهران بهبود پیدا نمی‌کند که بدتر هم می‌شود.
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم محیطی خاطرنشان می‌کند: نمی‌شود که دولت اقدامی در راستای کنترل و کاهش آلودگی هوای تهران انجام ندهد، اما انتظار داشته باشیم که اتفاقات مثبتی در این حوزه رخ دهد. تعداد خودرو‌ها روز به روز افزایش می‌یابد این مساله مستلزم برنامه‌ریزی برای کاهش تناژ تولید آلودگی است که ما در این راستا نیز اقدامی انجام نداده‌ایم و حتی اقداماتی انجام داده‌ایم که این میزان را افزایش داده است.
رشیدی با بیان اینکه شهرداری در این حوزه نقش چندانی نداشته و وظیفه اصلی کاهش آلودگی هوا بر عهده دولت است، عنوان می‌کند: دولت خودرو می‌سازد، قوانین و مقررات مربوطه را تدوین می‌کند. وظیفه شهرداری تصویب مقررات در این حوزه نیست. وظیفه شهرداری انجام معاینه فنی خودرو‌ها و توسعه حمل و نقل عمومی است که در این مورد آخر شهرداری با مشکلاتی مواجه است؛ لذا عمده وظیفه در حوزه برنامه‌ریزی برای کنترل و کاهش آلودگی هوای تهران بر عهده دولت است.
وی درباره نقش مازوت‌سوزی در آلودگی هوای تهران در طول پاییز، می‌گوید: سه بخش می‌توانند صحت و سقم این موضوع را تایید کنند یکی واحد صنعتی که مازوت را سوزانده است که عمدتا چنین حرفی را نمی‌زند. دیگری شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و سوم سازمان حفاظت از محیط زیست می‌توانند بگویند که آیا مازوت سوزی اتفاق افتاده است یا خیر. برای اینکه مشخص شود آیا واقعا سوخت مازوت در آلودگی هوا نقش داشته است باید آزمایش‌هایی انجام شده و بررسی‌هایی صورت گیرد. حال اگر شهردار تهران گفته‌اند مازوت‌سوزی علت این آلودگی بوده است شاید به این دلیل که خداوند به برخی قدرت پیشگویی داده است.
این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: ممکن است سوخت مازوت هم در افزایش آلودگی هوای تهران نقش داشته باشد، اما باید مجموع عوامل را در نظر گرفت و براساس داده‌ها و نتایج آزمایش‌های انجام شده سخن گفت. اینکه بدون در نظر گرفتن این عوامل سخن بگوییم راه به جایی نخواهیم برد.