رویداد۲۴ دو روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و حالا هم شش روز هم وضعیت قرمز یا هوای ناسالم برای همه گروه‌ها که پیش‌بینی می‌شود این روند تا آخر هفته هم ادامه پیدا کند؛ این وضعیت هوای پایتخت و برخی کلان‌شهر‌های ایران در روز‌های ابتدایی زمستان است که نشان از شرایطی بغرنج برای سلامتی آن‌هم در روز‌های شیوع ویروس کرونا دارد.
در روز‌های گذشته این آلودگی بار‌ها خبرساز شد و با توضیحات مسئولان هم روبه‌رو شد، اما حالا همه خبر‌ها از سوختن مازوت حکایت دارد. در این بین البته کارشناسان و مسئولان تأکید می‌کنند که قانون هوای پاک هم در این سال‌ها به درستی اجرائی نشده که اگر اجرا می‌شد شرایط تا این اندازه بحرانی نبود. دراینباره رئیس شورای شهر تهران هم می‌گوید «اطلاعات دقیقی در اختیار شورا قرار نمی‌دهند، اما شرایط کنونی و بالارفتن گوگرد موجود در هوا، از به‌کارگیری سوخت مازوت حکایت دارد».
اما مازوت چیست و چگونه منجر به افزایش آلودگی می‌شود و چرا شورای شهر و دیگر دستگاه‌های ناظر و مسئول در این سال‌ها کاری اساسی برای آلودگی هوا انجام نداده‌اند؟ در این گزارش در مصاحبه با رئیس شورای شهر و یک متخصص شیمی به همین موضوع پرداخته‌ایم.
«امیدواریم در شرایطی که تلفات کرونا در تهران با موافقت دیرهنگام با محدودیت‌های درخواست‌شده توسط شورای شهر، ظرف یک ماه از ۲۰۰ نفر به ۲۰ نفر کاهش پیدا کرده است، این کاهش با افزایش قربانیان آلودگی هوا به‌خصوص در بیماران، سالمندان و کودکان جبران نشود و همه تلاش‌ها این است که وارد بحران دیگر نشویم»؛ این سخنان بخشی از تذکر رئیس شورای شهر تهران در ابتدای جلسه دیروز این شوراست که به خوبی شرایط سخت ساکنان تهران و به‌خصوص گروه‌های حساس مانند سالمندان و بیماران را نشان می‌دهد.
اما یکی از متهمان شرایط امروز هوای تهران می‌تواند شورای شهر به‌عنوان نمایندگان مردم در سیستم مدیریت شهری باشد و انتظار مردم از نمایندگان خود هم مقابله جدی با آلودگی هواست. محسن هاشمی» دراینباره و در پاسخ به پرسشی درباره شرایط این‌روز‌های هوای پایتخت می‌گوید: «براساس بررسی‌های به‌عمل‌آمده توسط کمیسیون تخصصی محیط زیست شورای شهر تهران، استفاده از سوخت‌های پرگوگرد در صنایع، نیروگاه‌ها و فعالیت برخی مشاغل آلاینده تأثیرات جدی در تشدید آلودگی هوای تهران در هفته‌های اخیر داشته است.
این اقدام سبب شده که غلظت دی‌اکسید گوگرد در هوای تهران در هفته گذشته دو برابر شود که متأسفانه مدیریت شهری، اختیاری برای ایجاد محدودیت و کنترل آن‌ها ندارد و با وجود درخواست‌ها و تذکرات، هنوز از سوی مسئولان مربوطه نسبت به آن تصمیم‌گیری‌های لازم انجام نشده است».
علاوه براین در روز‌های گذشته بار‌ها سخن از سوخت مازوت به میان آمده و مسئولانی استفاده از آن را تأیید یا رد کردند؛ اطلاعات رئیس شورای شهر تهران دراینباره چه می‌گوید و آیا واقعا این‌روز‌ها در تهران از سوخت مازوت استفاده می‌شود؟ هاشمی در پاسخ به این پرسش هم می‌گوید: «متأسفانه ما اطلاعات دقیقی دراینباره نداریم و اطلاعات را به ما نمی‌دهند. البته پیگیری و رفت‌و‌آمد برای کسب اطلاعات و حل موضوع داریم، اما داده‌های ما کم است. علاوه‌بر‌این بالارفتن گوگرد موجود در هوای تهران نشان از مصرف مازوت دارد».
او می‌گوید که شورا تنها داده‌های مربوط به کیفیت هوا را در دست دارد و این داده‌ها از بالارفتن گوگرد حکایت دارد و معتقد است که براساس قانون، سازمان محیط زیست مسئول بررسی وضعیت سوخت مازوت است. با این توضیحات به نظر می‌آید که اطلاعات رئیس پارلمان شهری تهران دراینباره دقیق نیست، اما پرسش این است که شورا در حدود چهار سال گذشته چه راهکاری برای بهبود کیفیت هوا و همچنین دسترسی به اطلاعات لازم داشته است؟ هاشمی دراینباره می‌گوید: «بالاخره قانون هوای پاک مسئولیت همه دستگاه‌ها را مشخص کرده و بحث اصلی الان رعایت‌نشدن این قانون است. براساس همین قانون سازمان محیط زیست مسئول بررسی مازوت است و ما داده‌های دقیقی دراینباره نداریم».
رئیس شورای شهر تهران مشابه همین توضیحات را ظهر دیروز و در پایان جلسه شورای شهر در جمع خبرنگاران هم مطرح کرد: «متأسفانه داده‌های صحیح در شورای شهر به ما نمی‌رسد و اختیارات خوبی نیز در این زمینه برای شورا در نظر گرفته نشده است. فعلا تنها می‌توانیم در حد تذکر و پیگیری عمل کنیم که این کار را انجام می‌دهیم.
اما وقتی در سطح شهر با مسئولین صحبت می‌کنیم اطلاعات صحیحی از مصرف مازوت در نیروگاه‌ها یا مصرف سوخت و گازوئیل در شهر ارائه نمی‌شود و ما تنها شاخص آلودگی هوا را به‌صورت دقیق داریم. مانند آماری که از بهشت زهرا می‌گرفتیم الان نیز تنها می‌توانیم بر اساس شاخص آلودگی هوا که خودمان داده‌های آن را تولید می‌کنیم، نظر دهیم و بگوییم شهر آلوده است و از مسئولان بخواهیم به وظایف خود عمل کنند».
بیشتر بخوانید: من دچار خفقانم!/ اعتراض مردم به آلودگی هوا با هشتگ مازوت نسوزون
اگرچه توضیحات رئیس شورای شهر تهران درباره دلایل آلودگی هوای تهران با احتمال همراه است و هاشمی از کمبود داده سخن می‌گوید، اما یک عضو هیئت‌رئیسه شورا سهم مازوت و گازوئیل در آلودگی هوا را حدود ۶۰ درصد می‌داند و از رئیس سازمان محیط زیست می‌خواهد نسبت به قطع مصرف سوخت مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌های اطراف تهران اقدامی عاجل داشته باشد.
«زهرا نژادبهرام» این سخنان را در جلسه علنی دیروز شورای شهر تهران مطرح کرد و در تذکر پیش از دستور خود با اشاره به نامه‌اش به رئیس سازمان محیط زیست گفت: «در این نامه اعلام کردم با عنایت به تأییدشدن اطلاعات واصله پیرامون استفاده نیروگاه‌های کشور از سوخت مازوت که از خطرناک‌ترین سوخت‌های فسیلی است و سلامت شهروندان تهرانی را در شرایط کرونایی در معرض خطر جدی قرار داده است، اقدامی انجام شود».
او در این تذکر ادامه داد: «با توجه به تذکر جدی وزارت بهداشت به وزارت نیرو و با توجه به مصاحبه اخیر جنابعالی (کلانتری) در مورد مصرف مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌های اطراف تهران به ویژه فعالیت نیروگاه‌های شهید رجائی قزوین و منتظرالقائم که آثار جدی آن بر شهروندان تهرانی از سوی کارشناسان مورد تأیید است، در جایگاه نمایندگی مردم از کلانتری می‌خواهم برحسب وظایف قانونی که براساس قانون هوای پاک مسئولیت برعهده شماست نسبت به جلوگیری از مصرف سوخت مازوت و سوخت‌های مشابه اقدامات لازم را انجام دهید».
خداکرمی با رد هر‌گونه مماشات در این شرایط و با توجه به عزم حاکمیت بر تأمین سلامت شهروندان که مؤید این مهم است که اولویت این کشور سلامتی شهروندان است، افزود: «شدت آلودگی هوا آن‌قدر است که سهم منابع ثابت مخصوصا سوخت مازوت و گازوئیل به حدود ۶۰ درصد رسیده است و در شرایطی که به‌واسطه کرونا مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل و ادارات با ۵۰ درصد توان کار می‌کنند، ادامه این آلودگی برای شهروندان غیر قابل پذیرش است؛ بنابراین از شما می‌خواهم در اسرع وقت نسبت به قطع مصرف سوخت مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌های اطراف تهران مساعدت لازم را انجام دهید».
این سخنان عضو هیئت‌رئیسه شورای شهر از قطعی‌بودن استفاده از سوخت مازوت حکایت دارد و او یکی از عوامل اثرگذار در آلودگی این‌روز‌ها را همین مصرف مازوت در برخی نیروگاه‌ها می‌داند. اما مازوت چیست و چگونه منجر به افزایش آلودگی هوا می‌شود
پیش از پرداختن به بحث سوخت مازوت و تأثیر آن بر آلودگی هوا، بد نیست بدانیم که یکی از عوامل اصلی آلودگی هوای این‌روز‌های تهران و برخی کلان‌شهر‌ها به پدیده وارونگی مربوط است که معمولا در انتهای پاییز و ابتدای زمستان رخ می‌دهد. وارونگی البته هر‌سال رخ می‌دهد، اما میزان آلودگی هوا در سال‌های مختلف متفاوت است و این نشان از اثرگذاری مؤلفه‌های دیگری دارد. یکی از این مؤلفه‌ها که این روز‌ها در تهران هم خبرساز شده همین بحث سوخت مازوت است.
«هادی بهروج» فارغ‌التحصیل دکترای شیمی درباره مازوت به «شرق» می‌گوید: «مازوت یا نفت کوره یکی از فراورده‌های پالایش نفت خام است که قسمت سنگین نفت خام را تشکیل می‌دهد؛ یعنی در برج تقطیر نفت خام به‌عنوان فراورده سنگین در پایین‌ترین بخش قرار می‌گیرد. مازوت یا همین نفت کوره، چون چگالی بالایی دارد در قسمت پایین برج تقطیر قرار می‌گیرد».
اما چرا مصرف سوختی مانند مازوت باعث ایجاد آلودگی آن‌هم بیشتر از دیگر سوخت‌ها می‌شود؟ این متخصص رشته شیمی دراینباره هم می‌گوید: «دلیل بالاتربودن آلودگی ناشی از مصرف مازوت نسبت به دیگر سوخت‌ها، یکی به کربن‌های سنگین در این نفت برمی‌گردد که هرچه زنجیره کربنی بلندتر باشد شکستن این شاخه‌ها سخت‌تر است و در رآکتور‌های سوختی سخت‌تر شکسته می‌شود و کمتر می‌سوزد و در نتیجه دی‌اکسیدکربن و مونواکسیدکربن بیشتری ایجاد می‌کند».
بهروج دراینباره ادامه می‌دهد: «هرچه سوخت سنگین‌تر باشد و چگالی بیشتری داشته باشد، مقدار گوگرد بیشتری هم خواهد داشت. وقتی مقدار گوگرد یک سوخت زیاد باشد زمانی که آن سوخت برای تولید انرژی سوزانده می‌شود، دی‌اکسیدگوگرد و انواع اکسید گوگرد تولید می‌شود که بسیار آلوده‌کننده هوا هستند. در پالایشگاه‌های ایران سه نوع نفت کوره تولید می‌شود که هرچه از نفت کوره سنگین‌تر استفاده شود باعث ایجاد آلودگی بیشتر هم خواهد شد».
با این توضیحات به نظر می‌آید بخش وسیعی از آلودگی این‌روز‌ها ناشی از همین سوخت مازوت باشد که اگر به‌سرعت قطع نشود در روز‌های آتی هم شاهد آلودگی هوا آن هم در شرایط شیوع ویروس کرونا خواهیم بود. این آلودگی در‌حالی است که هر روز وزارت بهداشت هم به مردم هشدار می‌دهد که این هوای آلوده می‌تواند باعث افزایش ابتلا به کرونا شود.