رویداد۲۴ آلودگی هوا معضلی است که هر سال به‌ویژه در فصول سرد سال با آن مواجه هستیم و امسال با تداوم پایداری جوی و مصرف مازوت در برخی نیروگاه‌ها و صنایع همراه و درباره آن اظهارنظر‌های زیادی از سوی مسوولان دستگاه‌هایی مانند سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نیرو، وزارت نفت، شورای شهر تهران ... مطرح شده است و جالب اینجاست که برخی از این اظهارنظر‌ها در تناقض با یکدیگر هستند.
آلودگی هوا در حالی بغرنج شده است که سال ۹۶ قانون هوای پاک با درنظر گرفتن ۲۰ دستگاه متولی تصویب شد، اما با گذشت سه سال هنوز برخی از آیین‌نامه‌های اجرایی آن مورد بی توجهی قرار گرفتند یا به مرحله اجرا نرسیده‌اند. شینا انصاری - مدیرکل اداره محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران هم اخیرا به مغفول واقع شدن قانون هوای پاک تاکید کرده و به ایسنا گفته که لازم است اجرای بند بند مصوبات قانون هوای پاک در اولویت دستگاه‌ها قرار گیرد.
باید این را در نظر داشته باشیم که آلودگی هوا تنها مربوط به فصول سرد سال نیست و در فصل‌های گرم سال نیز با افزایش غلظت آلاینده «ازن» با آلودگی هوا روبه‌رو می‌شویم، اما آنچه مساله آلودگی هوا در فصول سرد سال را پررنگ‌تر می‌کند همزمانی آن با وارونگی دما و پایداری جوی است که باعث تشدید آلودگی و غبارآلود شدن آسمان شهرها می‌شود.
مازوت سوزی؛ از انکار تا پذیرش و تکذیب!
معضل آلودگی هوا و ابهامات درباره مصرف سوخت «مازوت» در نیروگاه‌ها از اواسط آذر ماه توسط برخی نهاد‌ها مطرح شد و ۳۰ آذر ماه بود که دو تن از اعضای شورای شهر انگشت اتهام را به سمت سازمان حفاظت محیط زیست گرفتند و نسبت به احتمال مصرف مازوت در برخی نیروگاه‌های استان تهران تذکر دادند و درخواست رسیدگی به این موضوع را کردند. زهرا نژادبهرام – عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران- در جلسه شورای شهر تهران ضمن اشاره به صحبت‌های عیسی کلانتری - رئیس سازمان حفاظت محیط زیست - درباره تاثیر تحریم‌های بین‌المللی بر سوزاندن سوخت مازوت در نیروگاه‌ها، یکی از دلایل آلودگی هوای تهران را استفاده از این سوخت در صنایع و نیروگاه‌ها ذکر و تاکید کرده بود که با چه تدبیری به جای ساخت و ایجاد انبار‌های جدید برای نگهداری مازوت، از ریه‌های شهروندان به‌عنوان انبار مازوت استفاده می‌شود؟
این اظهارات در حالی مطرح شد که اداره کل محیط زیست استان تهران به عنوان دستگاه ناظر این موضوع را تایید نکرد. محمد رستگاری - معاون نظارت و پایش اداره کل محیط زیست استان تهران- به ایسنا گفت که تاکنون هیچ یک از واحد‌های صنعتی و نیروگاه‌هایی که روی آلودگی شهر تهران تاثیر می‌گذارند سوخت مازوت مصرف نکرده‌اند. علاوه بر محیط زیست، شرکت ملی گاز ایران تاکید کرد که هنوز از «مازوت» در اطراف تهران و اصفهان و کلان شهر‌های دیگر استفاده نمی‌شود و نمی‌توان آلودگی هوا طی روز‌های اخیر را به این مساله ارتباط داد.
در حالی محیط زیست تهران و شرکت ملی گاز با قاطعیت مصرف مازوت در پایتخت را رد کردند که بر اساس اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران طی چند ماه اخیر و به‌ویژه طی آذر ماه غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد - که ارتباط مستقیمی با مصرف مازوت و سوخت‌های غیر استاندارد در صنایع دارد - در برخی از ایستگاه‌های شهر تهران افزایش قابل توجهی یافته و حتی در برخی موارد بسیار بالاتر از حد مجاز قرار گرفته است. ایستگاه‌هایی هم که موارد عبور از حد مجاز دی اکسید گوگرد در آن‌ها ثبت شده است بیشتر ایستگاه‌های واقع در جنوب غرب و جنوب تهران بوده‌اند که محدوده استقرار بیشترین نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ اطراف تهران است.
از سویی دیگر از ابتدای هفته گذشته (۶ دی ماه) ورود خودرو‌های دیزلی به تهران ممنوع شد، اما برخلاف انتظار‌ها همزمان با ممنوعیت ورود دیزلی‌ها به تهران، غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد باز هم افزایش یافت. حسین شهیدزاده - مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران - در گفت و گویی با ایسنا درباره علت افزایش این آلاینده در تهران توضیح داده بود: باتوجه به شرایط فعلی می‌توان نتیجه گرفت که منابع ثابت آلاینده ازجمله نیروگاه‌ها، صنایع و... از سوخت غیراستانداردی استفاده می‌کنند که گوگرد زیادی دارد، مانند گازوییل پرگوگرد و یا سوخت مازوت.
با تداوم آلودگی هوا در کلانشهر‌های مختلف از جمله تهران، سازمان محیط زیست سرانجام مازوت‌سوزی را در برخی نیروگاه‌ها تایید کرد و مسعود تجریشی - معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست از تذکر به وزارت نیرو درباره مازوت سوزی خبر داد و گفت که متاسفانه بر اساس آخرین آمار از روز‌های ابتدایی هفته گذشته تعدادی از نیروگاه‌ها در تهران نیز به سمت مازوت‌سوزی رفته‌اند و ما به دادستانی نامه زده و خواسته‌ایم که به‌سرعت جلوی این اقدام گرفته شود. با این حال این موضوع از سوی مدیر عامل شرکت برق حرارتی تکذیب شد و استاندار تهران نیز در جلسه کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران گفت: «هیچ صنعت و نیروگاهی از سوخت مازوت استفاده نمی‌کند، اما داده‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد نیروگاه‌ها و صنایع اطراف تهران از سوخت‌های غیر استاندارد استفاده می‌کنند.»
مازوت در اراک، قزوین، اهواز و مشهد مصرف می‌شود، اما در تهران و اصفهان نه!
ماجرای مصرف سوخت مازوت توسط نیروگاه‌هایی شهر‌هایی مانند تهران و اصفهان هنوز محل ابهام و بحث است در حالی که مصرف این سوخت خطرناک و سمی در نیروگاه‌های شهر‌های اراک، قزوین، اهواز و مشهد توسط داریوش گل علیزاده – معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست- صراحتا تایید شده است. حالا عیسی کلانتری - رییس سازمان حفاظت محیط زیست- که هفته گذشته گفته بوده «نمی‌توانیم به صرف این که می‌خواهیم برق تولید کنیم و گاز نداریم، مازوت دهیم و هوای شهر را به این روز بیندازیم»، حالا می‌گوید «خانواده‌ها باید گاز کمتری مصرف کنند چراکه برخی نیروگاه‌ها با کمبود سوخت مواجه هستند. از این رو مردم یا باید نبود برق را بپذیرند یا استفاده از سوخت مازوت اجتناب ناپذیر خواهد بود.»
در نهایت وزارت نفت نیز مازوت‌سوزی در برخی نیروگاه‌ها را تایید کرد و بیژن زنگنه – وزیر نفت- نیز با اشاره به اینکه بالاترین مصرف سوخت کشور در منازل است و لازم است مصرف سوخت مدیریت شود عنوان کرده است که "تمایل نداریم که از سوخت مازوت استفاده کنیم، اما در نقاطی مجبور به این کار هستیم".
بیشتر بخوانید: حناچی: سهم شهرداری در مقابله با آلودگی هوا از همه دستگاه‌ها کمتر است
کیفیت سوخت استاندارد است؟
فرشید باباخانی - معاون فنی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران – درباره ارتباط افزایش غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد در تهران با آلودگی هوا طی روز‌های اخیر به ایسنا گفت که استفاده از سوخت‌های غیر استاندارد در صنایع، علاوه بر افزایش غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد بر افزایش غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون- به‌عنوان مهمترین آلاینده تهران طی روز‌های اخیر - نیز اثرگذار است بنابراین سوخت غیراستاندارد علاوه بر گوگرد سبب تولید آلاینده‌های دیگری ازجمله ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون نیز می‌شود. اما درپی این اظهار نظر‌ها شرکت پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کرد که روزانه بیش از ۲۴۰ میلیون لیتر انواع فرآورده‌های نفتی توزیعی درسراسر کشور با استاندار‌های دقیق و تحت نظارت سازمان‌های ذیصلاح و آزمایشگاه‌های مرجع در پالایشگاه‌های داخلی تولید و توسط این شرکت توزیع می‌شود و هرساله شاهد ارتقای استاندارد فرآورده‌های توزیعی از جمله گازوئیل در کشور هستیم.
ادعای شرکت فرآورده‌های نفتی درباره استاندارد بودن کیفیت سوخت توزیع شده در سراسر کشور در حالی مطرح می‌شود که سمیه رفیعی -رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس- درپی بازدید از یک نیروگاه مازوت سوز در اطراف تهران در ۱۴دی ماه اعلام کرد که سوخت گازوئیل نیروگاه فوق غیر استاندارد بود و ۱۲۰ برابر از حد مجاز آلایندگی بیشتری تولید می‌کرد.
بودجه و برنامه نصب فیلتر جاذب دوده برای اتوبوس‌ها چه شد؟
هرچند که موضوع مصرف مازوت و نقش آن در آلودگی هوا این روز‌ها برجسته شده است، اما نباید از این نکته غافل شد که آلاینده شاخص هوا در روز‌های سرد سال ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است و بر اساس آخرین سیاهه انتشار شهر تهران، سهم منابع متحرک مانند تاکسی‌ها، خودرو‌های شخصی، اتوبوس‌ها و... در تولید ذرات معلق ۶۰ درصد است که در این بین خودرو‌های دیزلی پررنگ‌ترین نقش را دارند، اما شورای شهر تهران که حالا انگشت اتهام در زمینه آلودگی هوا را به سمت سازمان حفاظت محیط زیست گرفته است طی سال ۹۷ به خرید فیلتر دوده از محل اوراق مشارکت رای ندادند و موضوع "خرید فیلتر جاذب دوده " از ردیف این اعتبار حذف شد.
عدم نصب فیلتر جاذب دوده روی اتوبوس‌ها به‌عنوان منابع آلاینده متحرک باعث می‌شود که خروجی خودرو‌های دیزل بدون هیچ گونه پالایشی وارد حلق مردم شود. علاوه بر این معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست نیز اظهار کرده بود که شورای شهر تهران نه تنها بودجه فیلتر دوده را حذف کرد بلکه از اختصاص تسهیلات و اعتبار برای نوسازی اتوبوس‌ها هم خودداری کرد. متاسفانه در حال حاضر هیچ گزینه‌ای برای اجرای مصوبات و قانون هوای پاک در تهران وجود ندارد که مطمئن باشیم که این تحرکات در کاهش آلودگی هوای تهران اثرگذار خواهد بود، چون شورای شهر تهران هیچ برنامه‌ای برای این امر ارائه نداده و شهرداری تهران هم هیچ بودجه‌ای اختصاص نداده است.
با این وجود اعضای شورای شهر تهران همچنان همه مسوولیت کاهش آلودگی هوا را متوجه دستگاه‌های دیگر می‌دادند. محسن هاشمی- رئیس شورای شهر تهران- ۱۴ دی ماه با اشاره به اینکه متاسفانه داده‌های صحیح به ما نمی‌رسد و اختیارات خوبی در این زمینه برای شورای شهر در نظر گرفته نشده است، عنوان کرد که فعلا در حد تذکر و پیگیری می‌توانیم عمل کنیم و از مسئولان می‌خواهیم به وظایف خود عمل کنند. همچنین علی اعطا – سخنگوی شورای شهر- در توییتر خود به نقش موتورسیکلت‌ها در انتشار آلاینده‌ها اشاره کرد و گفت که میزان انتشار آلاینده هر موتورسیکلت بیش از ۱۸ برابر یک خودروی سبک است و مساله نوسازی ناوگان اتوبوسرانی باید از طریق دولت حل شود؛ نه از طریق نصب فیلتر جاذب دوده روی اتوبوس‌های فرسوده که قاعدتا باید تاکنون از رده خارج می‌شدند!
موتورسیکلت‌های رسوبی به خیابان‌ها بازمی‌گردند
از طرفی دیگر ماه گذشته پلیس راهنمایی و رانندگی ناجا از ترخیص ۶۲ هزار دستگاه موتورسیکلت در اجرای طرح تسهیلات ویژه پلیس برای ترخیص موتورسیکلت‌های رسوبی خبر داد. این طرح که از ۱۸ آبان آغاز شد حالا تا اواخر بهمن ماه تمدید شده است و به گفته جانشین رییس پلیس راهنمایی و رانندگی ناجا بیش از ۸۰۰ هزار موتورسیکلت در پارکینگ‌های سراسر کشور به دلایل مختلفی قرار دارند.
این تصمیم در حالی اتخاذ شده است که براساس اطلاعات سیاهه انتشار شهر تهران، سهم موتورسیکلت‌ها در تولید آلاینده‌های گازی حدود ۲۱ درصد و در تولید ذرات معلق ۱۰ درصد است همچنین هر ۱۰ موتورسیکلت کاربراتوری در هر کیلومتر به اندازه یک اتوبوس دیزلی قدیمی، ذرات معلق - که عامل اصلی آلودگی هوا است - تولید می‌کند.
این تصمیم واکنش سازمان حفاظت محیط زیست را به دنبال داشت و مسعود تجریشی - معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست – گفت: سیاست‌های تشویقی برای بازگرداندن موتورسیکلت‌های غیراستاندارد به سطح خیابان‌ها متضاد با منافع سلامت مردم است. حتما یکی از اهداف پلیس برای ترخیص این موتورسیکلت‌ها با تسهیلات ویژه، خالی کردن پارکینگ‌ها بوده است این درحالیست که به این مسئله نگاه جامعی نشده و درحال حاضر خالی کردن پارکینگ‌ها مساوی است با افزایش آلودگی هوای شهرها.
حذف سهم محیط زیست از بودجه‌ای که ارتباط مستقیم با رفع آلودگی هوا دارد
این دسته تصمیمات و تدابیر که تاثیر مستقیمی در افزایش آلودگی هوا دارند همه در حالی اتخاذ می‌شود که مجلس شورای اسلامی نیز در ابتدای مهر ماه تصمیم به حذف سهم محیط زیست از عوارض آلایندگی گرفت. این تصمیم مجلس شورای اسلامی اعتراض شدید عیسی کلانتری - رییس سازمان حفاظت محیط زیست - را به‌دنبال داشت. او در گفت و گویی با ایسنا اظهار کرده بود که کسری بودجه دستگاه‌ها نباید از کیسه محیط‌زیست جبران شود همچنین بخشی از این عوارض آلایندگی قرار بود برای رفع آلایندگی صنایع هزینه شود و چنین تصمیمی نشانگر هدف‌گذاری مجلس برای مخالفت با محیط زیست است.
در این میان نباید فراموش کرد که آلودگی هوا تا ۱۵ درصد منجر به افزایش ابتلا و مرگ ناشی از کووید-۱۹ می‌شود. در شرایطی که مردم برای حفظ جان خود با آلودگی هوا و کووید – ۱۹ دست و پنجه نرم می‌کنند لازم است که مسئولان و متولیان امر به فکر چاره‌اندیشی برای حل معضل آلودگی هوا باشند و به وظایف قانونی خود در این زمینه بیش از پیش عمل کنند.