رویداد۲۴ چهل و یکمین جلسه سران شورای همکاری خلیج فارس با آشتی پر سر و صدای قطر و عربستان در حال برگزاری است. این اقدام در حالی که در منطقه دست ها روی ماشه قرار دارد، نمی تواند خالی از معنا باشد. اگر این را در کنار ابتکار عمل رجب طیب اردوغان برای تجدید روابط سیاسی با تل آویو قرار دهیم، به معنای آن است که محور ترکیه – قطر – اخوان در حال نزدیک شدن به ائتلاف عربستان – امارات – اسرائیل و دور شدن از محور ایران و متحدانش در منطقه است.
ائتلاف ها و اتحادهای سیال و ناپایدار، بخشی از پویایی منطقه خاورمیانه به علت از کف رفتن موازنه های قدیمی و تلاش قدرت های منطقه ای برای کسب فرادستی است. در چند سال گذشته ائتلاف ترکیه – قطر و اخوان به نحو محسوسی با محور مقاومت – ایران و شرکایش – همسویی نشان می داد. اما با انتخاب بایدن و عادی سازی روابط کشورهای عرب با اسرائیل، به نظر می رسد اولویت های آن تغییر و در اندیشه بازبینی مواضع منطقه ای خود هستند.
به طریق اولی این امر درباره محور منطقه ای ریاض و ابوظبی هم صادق است. در حالی که قطر تقریبا به هیچ یک از شروط دوازده گانه برای رفع محاصره وقعی ننهاده است، اما روابط آن با عربستان به سرعت بهبود می یابد؟ چرا با این شتاب دستور کارها کردند؟ آیا خبری هست؟ آیا طلیعه جنگ با ایران در راه است؟ یا اینکه از آمدن بایدن و تغییر سیاست های آمریکا نگرانند؟
می شود گفت، همه این احتمالات مطرح است! کمتر از سه هفته به پایان ریاست جمهوری دونالد ترامپ مانده و همگان نگران یک غافلگیری بزرگ از سوی کسی هستند که به طرزی بی سابقه هنوز به نتیجه انتخابات گردن ننهاده است. چه کسی جنگ می خواهد؟ به ضرس قاطع می توان گفت غیر از اسرائیل، هیچ کس!
اسرائیل آشکارا خواهان حمله آمریکا به سایت های اتمی ایران در فرصت کوتاه باقیمانده است. اما نمی خواهد و نمی تواند به تنهایی این کار را انجام دهد و چشم به راه آمریکاست. به همین خاطر به صورت مستقیم مایل به بالا نگه داشتن سطح تنش از طریق اقدامات ایذایی و تله گذاری های امنیتی و سیاسی است. از نظر تل آویو ایران اساسا نباید دارای برنامه هسته ای و توانایی بالقوه تولید سلاح اتمی باشد و عنصر زمان را که به نظر این رژیم دارد به سرعت از کف می رود را در این زمینه حیاتی می داند.
برای امارات و عربستان، حمله به ایران لزوما گزینه اول نیست. آنها از چشم انداز یک درگیری گسترده و تلافی جویی ایران بیمناکند و بیشتر دلواپس تداوم سیاست فشار حداکثری آمریکا هستند. گزینه مطلوب آنها بازنویسی برجام و اضافه کردن ضمیمه های موشکی و سیاست منطقه ای ایران است. برای اطمینان از این موضوع شرکت در مذاکرات احتمالی بایدن و ایران را خواهانند.
بیشت بخوانید: تبعات آشتی عربستان و قطر برای ایران/ چرا آمریکا به دنبال تنش زدایی در منطقه است؟
منهای برخی ویژگی های روان شناختی "و وسوسه پذیری" ترامپ، پروژه یک جنگ تازه در منطقه در دستور کار کاخ سفید قرار ندارد. این امر البته نافی این نیست که همسویی های بزرگی میان واشنگتن با تل آویو و برخی پایتخت های عرب درباره "مساله ایران" شکل گرفته و داستان دستکم مثل سال های گذشته نیست.
مساله ایران به صورت موجز یعنی تبدیل ایران به یک "سوژه امنیتی" و بازنمایی منفی و اهریمن سازی از آن به نحوی که مهار و سرکوب آن به هدفی مشروع در سطح بین المللی تبدیل شود.
آیا جنگ می شود؟ این سوالی است که روزهای اخیر مرتب پرسیده می شود. همان گونه که گفته شد جنگ در دستور کار هیچ یک از طرفین به جز اسرائیل نیست. اما آرایش جنگی و دست های روی ماشه طرفین و بی اعتمادی عمیق فیمابین، وضعیتی مخاطره انگیز آفریده که جنگ را از هر زمانی نزدیکتر کرده است.
مانورهای نظامی آمریکا و اسرائیل آشکارا به هدف تحریک و ارعاب ایران انجام می شود. در داخل ایران اختلاف جناح های سیاسی و دورنمای انتخابات خرداد آینده می تواند به خلق قسمی پویایی منجر شود که سیاست خارجی را تحت تاثیر قرار دهد.
تداوم حملات گروه های عراقی به آمریکایی ها هم می تواند به تله ای برای کشاندن ایران به درگیری منتهی شود. سیاست داخلی عراق و انقسام و جبهه بندی های متفرق و متکثر آن و چشم انداز انتخابات زودهنگام تابستان آینده، می تواند زمینه ساز اتفاقات ناگهانی و غیرمترقبه باشد. یک سیاستمدار عراقی برای بیان زوال احتمالی نفوذ قاطع ایران روی گروه های مختلف حشد شعبی و شبه نظامیان شیعه استعاره جالبی به کار برده است: اینها مانند پسران قلدر و متهور یک خانواده شلوغ و پرجمعیت هستند که هم زمان پدر و برادر ارشدی را که از آنها حرف شنوی داشتند، از دست داده اند: اشاره به ترور سردار سلیمانی و ابوالمهدی المهندس که نفوذ کلام قاطع و سرنوشت ساز روی مجموعه حشد و گروه های نزدیک به آن داشتند.
به هر تقدیر گرچه اسرائیل و متحدان عربش، دنبال یک جشن خداحافظی پرهیاهو برای ترامپ هستند، ایران با صبر استراتژیک دنبال ثانیه شماری برای آمدن بایدن است. آمریکا هم دستکم به صورت تعمدی جنگ جدیدی را در دست اقدام ندارد.