سفرهای متعدد هیأت‌های تجاری مختلف خارجی به ایران در دو سه ماه گذشته و بویژه پس از توافق هسته‌ای ایران و کشورهای غربی واکنش‌های متفاوتی را در پی داشته است. رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از تحرکات جدی و رو به رشد اقتصاد ایران خبر داده و اعلام کردند که با آغاز روند اجرای برجام و کاهش تدریجی تحریم ها، کشورهای مختلف در صدد رقابت برای تجارت با این کشور هستند.
در داخل نیز استقبال تجار و هیأت‌های تجاری از بازار ایران نیز به وضعیت و فرصت‌های جدید اقتصادی و بازرگانی ایران تفسیر شد و البته برخی از منتقدین نیز ادعا کردند که نبود برنامه ریزی حساب شده برای استفاده بهینه از فرصت‌های تازه به وجود آمده، زمینه را برای از دست رفتن فرصت‌ها فراهم می‌کند.
کارشناسان از چند جنبه به این مسأله توجه دارند: اول هدف از این سفرهاست که به عقیده بسیاری از کارشناسان و همچنین مسئولان اقتصادی در راستای ارزیابی کشورهای خارجی از وضعیت اقتصادی ما و همچنین فرصت‌های بازار و سرمایه‌گذاری است. دوم کمیت و کیفیت این سفرها و همچنین ترکیب هیأت‌هاست، اینکه پراکندگی حضور هیأت‌ها بیشتر از سوی چه مناطقی از جهان است و همچنین ترکیب هیأت‌ها به چه نحو است و چه تعداد از اعضای هیأت‌ها را تجار، سرمایه گذاران و بخش خصوصی کشور مبدأ تشکیل می‌دهند. و سوم هم به برنامه ریزی ما برای این سفرها مربوط است، اینکه آیا برای جذب سرمایه گذاری‌ها در این سفرها برنامه‌های لازم تدارک دیده شده است و اینکه نهادها و ارگان‌های مربوط تا چه حد تلاش کرده‌اند که دستاوردهای اقتصادی و تجاری این سفرها را ارتقا و بهبود بخشند؟
محمد رضا نعمت‌زاده وزیر صنعت معدن و تجارت در ارزیابی خود از این سفرها گفته است که «هیأت‌های تجاری که به تهران سفر می‌کنند، در حال ارزیابی شرایط ایران برای انجام سرمایه گذاری‌ها یا توسعه همکاری‌ها هستند. همزمان با سفر هیأت‌های خارجی به تهران، بسیاری از شرکت‌های ایرانی و فعالان صنعتی و تجاری نیز با این هیأت‌ها به صورت مستقیم مذاکره می‌کنند تا از نقطه نظرات یکدیگر بیشتر مطلع شوند.»
با این حال برخی از منتقدین اعلام می‌کنند که این سفرها چندان دستاوردی در عرصه اقتصادی و سرمایه‌گذاری نداشته و تنها جنبه نمادین و آشنایی با فضای اقتصادی کشور دارند. در این زمینه اسدالله عسگراولادی فعال اقتصادی و رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین می‌گوید: «تاکنون فقط هزینه میزبانی از هیأت‌های خارجی را پرداخت کرده ایم و تا حدودی هتل‌های ما شلوغ شده است اما دستاورد عینی از این حضور و طرح سرمایه گذاری خاصی دیده نشده است.»
وی معتقد است، چون هنوز به صورت رسمی تحریم‌ها لغو نشده است، جنبه‌های اقتصادی و بازدهی این سفرها به صورت کامل مشخص نیست. مجید رضا حریری عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران نیز بر این اعتقاد است که برنامه خاصی برای بهره برداری از این سفرها در داخل وجود ندارد: «برخلاف آنچه تصور می‌شود حضور این هیأت براساس وجود یک برنامه مدون و دقیق از سوی دست‌اندرکاران داخلی نبوده بلکه سفر غربی‌ها بعد از پنج سال تحریم شدید به منظور ارزیابی بازارهای داخلی و اعلام سهم‌خواهی و حضور اروپایی‌ها بوده است.»
به رغم این موضوع، مقامات اقتصادی دولت بر این اعتقادند که حضور این هیأت‌ها بسیار مثمر است و ضمن اینکه سازمان‌ها و نهادهای داخلی به ارائه فرصت‌های همکاری و سرمایه گذاری می‌پردازند، زمینه گفت‌و‌گوی سرمایه گذاران و هیأت‌های تجاری بخش خصوصی دو کشور فراهم می‌شود. وزیر اقتصاد در این زمینه از تدوین نقشه راه همکاری خارجی اقتصادی خبر داده است.
به گفته وی «در این نقشه، نقش هر کشور و هر دستگاه داخلی تهیه شده و امیدواریم با عملی کردن آن بتوانیم از فرصت‌های موجود در اقتصاد جهانی استفاده کنیم.» بنا به گفته مقامات اقتصادی دولت، هدف این است که اشتباهات گذشته تکرار نشود و زمینه برای استفاده از فرصت‌های سرمایه گذاری در بخش تولید فراهم شود. با این حال یکی از معضلاتی که اکنون در زمینه سرمایه گذاری خارجی وجود دارد و از سوی بخش خصوصی مطرح می‌شود این است که بیشتر این هیأت‌ها و سرمایه‌گذاران مایلند که با دولت کار و همکاری داشته باشند تا بخش خصوصی. به گفته فعالان بخش خصوصی، این موضوع به قوانین بر می‌گردد و تازمانی که قوانین با ثبات وجود نداشته باشد و نرخ ارز ثابت نشود، نمی‌توان انتظار همکاری تجار خارجی با بخش خصوصی ایران را داشت.
بررسی ترکیب این هیأت‌ها از سوی دیگر نشان می‌دهد که عمده اعضای این هیأت‌های خارجی را تجار و سرمایه‌گذاران کشورهای غربی و اروپایی تشکیل می‌دهند. به نظر می‌رسد که اروپا اکنون به پیشتاز داوطلبی برای تجارت با ایران بدل شده است. اروپا در صدد است خلأ یک دهه‌ای خود در بازار پر سود ایران را جبران کند. اینکه سرمایه گذاران اروپایی در پی فرصت‌های سرمایه‌گذاری هستند، نشان می‌دهد که نگاه این هیأت‌ها بر خلاف گفته برخی منتقدان تنها برای تجارت و فروش کالاهای خود نیست، بلکه ظرفیت‌های عظیم سرمایه گذاری در ایران بویژه در بخش‌های انرژی و بخش‌های زیربنایی، بازارها و زمینه‌های پرسود زیادی فرآروی سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد.
میرابوطالب بدری معاون امور بازاریابی و تنظیم روابط سازمان توسعه تجارت ایران در زمینه ترکیب این هیأت‌ها می‌گوید: ۱۴۵ هیأت تجاری، اقتصادی و سرمایه گذاری با سه هزار و ۷۶۳ نفر از ۴۸ کشور در ۹ ماه امسال به ایران سفر کردند. به گفته وی بیشترین آمار سفر هیأت‌های تجاری و اقتصادی به کشورمان در این مدت را آلمان‌ها با اعزام ۱۲ هیأت به خود اختصاص دادند و پس از این کشور، عراق با اعزام ۱۱ هیأت، ژاپن هشت هیأت، چین هفت هیأت، لبنان و عمان هر کدام ۶ هیأت، ایتالیا، ترکیه، صربستان و ونزوئلا هر کدام پنج هیأت، انگلستان، آفریقای جنوبی، قزاقستان و هندوستان هرکدام با چهار هیأت، روسیه، هلند، اندونزی، برزیل، کره جنوبی، لهستان، تایلند و جمهوری چک هر کدام با سه هیأت، پاکستان، سوئیس، فرانسه، مجارستان، جمهوری آذربایجان و تونس هر کدام با دو هیأت، بلژیک، بنگلادش، سریلانکا، سوئد، کرواسی، کنیا، گینه استوایی، لیتوانی، مالزی، نیوزیلند، نیجر، نروژ، ارمنستان، افغانستان، الجزایر، اتریش، اوکراین، اوگاندا و اسپانیا هر کدام با یک هیأت در جایگاه بعدی قرار دارند.
منبع: روزنامه ایران