پاساژهایی که هویت تهران را می‎بلعند

رویداد۲۴- شیدا ملکی- برج های مسکونی، پاساژها و مال ها تجاری هر روز در حال بلعیدن پایتخت هستند و این روند نه تنها خاک و فضای جغرافیایی تهران را به شدت تحت تاثیر قرار داده است بلکه هر روز قطره قطره به جریان اجتماعی و فرهنگ پایتخت نشینان هم رسوخ می کند. این روزها گشت زدن در مجتمع های تجاری با نمادهای سرمایه داری تبدیل شده است به تفریح شهرنشینانی که در گذشته قدم زدن در باغ ها و پارک های شهر تفرج و خوش گذرانی آن ها بود.

دکتر مهدی برادران خلخالی جامعه شناس مدیریت شهری درباره تغییر روند ساخت و سازها در کلان شهر ها و مخصوصا تهران به رویداد۲۴ می گوید: از منظر مدیریت شهری و تعاریف حوزه اقتصاد شهری، بلند مرتبه سازی باتوجه به گران بودن قیمت زمین سود و منفعت اقتصادی دارد و این طبیعی است که بهره وران سرمایه های شهری از نظر رویکرد اقتصادی به صرفه و سود مالی و اقتصادی خود بیندیشند.

این در حالیست که امروزه سود مالی دیگر رو به رشد و تعالی شهری نیست و رویکرد سرمایه داری و لوکس گرایی به خود گرفته است و به عبارت دیگر به جای اینکه به سود و صرفه اقتصادی مثبت برسد به نگاهی صرفا مادی گرایانه رسیده است.

خلخالی در ادامه به این نکته اشاره می کند که در خیابان های اصلی و بزرگ تهران  اگر قرار باشد یک واحد مسکونی در یک آسمان خراش تهیه شود بسیارگران قیمت تر از یک واحد مسکونی در یک آپارتمان معمولی در همان منطقه جغرافیایی خواهد بود. این موضوع صرفا تجلی لوکس گرایی در شهر است.

در تهران اما دیگر مسئله منفعت و سود مالی به شکل عادی آن نیست. آنچه در تهران اهمیت دارد صرفا سود و منفعت مالی صاحبان سرمایه و صاحبان زمین است.

این عملکرد غیر از رشد تفاخر برج نشینی در بین شهروندان چیز دیگری را به عمل نمی آورد و این در حالیست که متخصصین شهرسازی تا زمانی برج سازی ها را تایید میکنند که علاوه بر سود و صرفه اقتصادی، صرفه اجتماعی هم داشته باشد. این در حالیست که امروز به هیچ عنوان به این مسئله توجهی نمی شود.

به اعتقاد این جامعه شناس شهری برج سازی علاوه برتاثیراتی که بر روند اقتصادی و مالی شهرها ایجاد می کند تاثیرات شگرفی هم بر مسئله محیط زیست شهری ایجاد می کند. تاثیر بر نور، سایه اندازی و از سویی دیگر به هم ریختن مسیر وزش باد ساده ترین چالش هایی است که در اولین مراحل برج سازی در شهرها به وجو می آید.

بنابراین بلند مرتبه سازی تاثیر بسیار زیادی بر سلامت و زیست بوم افراد خواهد گذاشت. برای بلندمرتبه سازی نیازمند مطالعات تکمیلی و بررسی های عمیق در منطقه هستیم که هیچ یک از این امور انجام نمی شود و اگر هم انجام می شود ناقص و بسیار ابتدایی است که در نهایت توجهی هم به آنها نمی شود. از منظر محیط زیستی بلند مرتبه سازی باید به شکلی باشد که به بستر نور و سایه و خاک آسیب نزند و اگر برخلاف آن باشد بازخوردی ندارد مگر تحلیل رفتن موقعیت شهرها.

 

از آنجایی که در کشور شهرنشینی سرعت بسیار بالایی دارد و هیچ برنامه مدون و منظمی درباره آن نگارش نمی شود در نهایت موجب ولنگاری و بی نظمی شهری می شود که در آن هیچ توجهی به کاربری زمین نمی شود.

خلخالی تاکید می کند نکته کلیدی اما اینجاست که با کمال تاسف انگیزه اصلی از نظر برج سازان انتفاع مالی و مادی است در پی رفع این نیاز سرمایه داران دیگر به پارامترها و ارزشهای اصل دیگر مسکن نمی اندیشند و نسبت به آنها بی توجه می شوند. در این شرایط سرمایه داران فقط با استفاده از لوکس گرایی و استفاده از منابع لوکس با قیمت های بالا فقط نگاه مصرف گرایانه دارند و به اصل های احساس امنیت اجتماعی و همبستگی اجتماعی بی توجه هستند.

همچنین این متخصص مدیریت شهری تاکید می کند که الگوی اقتصادی باید سوالات و نیازهای ما را در امر مدیریت منابع شهری پاسخ بدهد و در شهر باید به اشتغال رسمی و غیر رسمی فکر و توجه شود که این کار وظیفه مدیران شهری و دولت مرکزی است. این اما در حالیست که مادی گرایی به سمتی رفته که همه چیز به نفع سرمایه دارها رقم می خورد. در این شرایط سرمایه داران و برنامه ریزان شهری که شهرداری ها هستند کاملا بی توجه به نفع عمومی مردم رفتار می کنند و با گسترش ساخت غیر منطقی شهر فقط سرمایه های اولیه و پیرو آن سود حاصل از سرمایه را افزایش می دهند.

پاساژ سازی و رشد برج ها و مال های تجاری مدتی است که در تقابل با بازارهای سنتی قرار گرفته. سرمایه داران فرهنگ و ادبیات و ویژگی ها ی زندگی خاص خود را دارند و رفتار اجتماعی این افراد با بدنه اصلی جامعه بسیار متفاوت است. نباید فراموش کنیم که بازار از نظر عرف جامعه اهمیت و هویت بیشتری نسبت به پاساژها و مال های مدرن دارد و زندگی بازاریان هم به نوعی سنتی تر و بومی تر است. اما ساخت پاساژها زندگی با هویت بومی ایرانی را پس زده و روز به روز به گوشه های اجتماع می راند. 

در حال حاضر تجمل گرایی مادی گرایانه شده و زندگی و روند عادی جامعه را به مخاطره انداخته است. این روش با سرمایه ملی منافات دارد و حجم تجاری سازی با توان عمومی اقتصاد در تهران سازگاری ندارد.

این روش برای پاسخ به نیازهای مردم نیست و حجم بالایی از سرمایه وارد جامعه می شود که سود آن فقط به طبقه سرمایه داری می رسد. 

به گفته وی از سویی دیگر مازاد تجاری در تهران جامعه را دچار چالش و مشکل می کند. نباید فراموش کنیم که حجم جمعیت تهران برای چنین وسعتی از تجاری سازی کافی نیست.

از همین رو اگر قرار است تجاری سازی دنبال شود باید حجمی از توریست وارد پایتخت شود. این موضوع در نهایت منجر به رونق بازار تجاری و اقتصادی می شود. این در حالیست که مسئولان برنامه ریزی مدیریت شهری به این موضوع هیچ توجهی نمی کنند. چنین حجم و وسعتی از تجاری سازی های گسترده نیازمند سیل عظیمی از مصرف کننده است. مردم اما با توجه به میزان رشد اقتصادی و توان مالی خود به شکل وسیع نمی توانند مصرف کننده این حجم از کالا باشند.

به اعتقاد وی با مقایسه ای ساده بین تهران و استانبول و مشاهده برج ها و مال های تجاری استانبول متوجه وجود تعاریف شهرسازی و هویت شهری در برنامه ریزی این شهر می شویم.

خلخالی تاکید می کند، باید به این نکته توجه کنیم که صرفا ساخت پاساژها شهر را مدرن و ثروت مند نمی کند و هر شهر نیازمند مدیریت و زیرساخت های بنیادین است.

این در حالیست که در حال حاضر مدیریت شهری به دست بساز بفروش هایی افتاده که به دنبال حاکم کردن ارزش های شخصی خود هستند و به مسائل کلان اجتماعی بی توجه هستند اما در استانبول مدیران شهری به این نکته توجه کرده اندو در نهایت شهر به چالش کشیده نشده است. اما متاسفانه در ساخت و ساز شهری و مدیریت شهری تهران هیچ هویت معنا داری وجود ندارد.

موقعیت فعلی تهران دچار شرایطی شده است که صرفا شهرداری ها منافع مالی خود را درنظر گرفته اند و اصلی ترین دلیل برای ادامه این تراکم فروشی ها سود حاصل از تراکم فروشی است.