نظام سلامت در پساکرونا/ محمدرضا واعظ‌ مهدوی: کاسبان کرونا در اقصی نقاط ایران فعال شده‌اند

رویداد۲۴ دکتر محمدرضا واعظ مهدوی، رئیس انجمن علمی اقتصاد سلامت ایران درباره نظام سلامت در ایران و چالش ها و چشم اندازی که وجود دارد به خصوص بعد از دوران شیوع کرونا اظهار داشت: مهمترین تاثیری که این بیماری در عرصه مناسبات اجتماعی انسان ها باقی می گذارد شکست اندیشه سرمایه داری در حوزه سلامت است به این معنا که این بحران نشان داد راهبرد کوچک سازی دولت ها، خصوصی سازی و راهبرد هزینه فایده کردن اقدامات و تجاری سازی سلامت؛ راهبردی بسیار غلط و بحران زا است.

روشن شدن رویکرد های باطل نظام سرمایه داری در حوزه بهداشت و درمان موجب شده است در ایران ۱۵ هزار مجوز استخدام وزارت بهداشت داده شود و موجب شد حمایت های گسترده ای از حوزه بهداشت و درمان و پرسنل ایثار گر سلامت صورت بگیرد و زمینه های تجهیز منابع و نیروی انسانی برای غلبه بر این بیماری و درمان بیماری فراهم شود.

متن گفت وگوی خبرنگار شفقنا زندگی با دکتر واعظ مهدوی را می خوانید:

-بعد از شیوع کرونا نظام سلامت در کل دنیا نشان داد که در اولویت است و شاید اهمیتی هم تراز با  نظام های دیگر از جمله اقتصاد، سیاست و اجتماع قرار دارد. با این حال فکر می کنید این حوزه سلامت در آینده به چه سمتی خواهد رفت؟ آیا تاکید در پیشگیری مهم تر خواهد بود یا درمان؟ آیا نظام سلامت ایران در این راستا حرکت خواهد کرد یا نه؟

شکست اندیشه سرمایه داری در حوزه سلامت

پیدایش موج وسیع همه گیری کرونا آثار زیان بار اقتصادی و اجتماعی عمیق و گسترده ای در مناسبات انسانی از خود باقی گذاشته است؛ این آثار بعضا به حدی عمیق است که حتی در صورت از بین رفتن بیماری و مهار آن هم پیش بینی می شود که این آثار باقی خواهد ماند و دنیای پس از کرونا به دنیای قبل از کرونا باز نخواهد گشت. مهمترین تاثیری که این بیماری در عرصه مناسبات اجتماعی انسان ها باقی می گذارد شکست اندیشه سرمایه داری در حوزه سلامت است به این معنا که این بحران نشان داد راهبرد کوچک سازی دولت ها، خصوصی سازی و راهبرد هزینه فایده کردن اقدامات و تجاری سازی سلامت؛ راهبردی بسیار غلط و بحران زا است.

پاندمی کرونا نشان داد که بیمارستان هایی که سعی کرده اند خود را درآمدزا بکنند و عملا به سمت راه اندازی بخش های جراحی های محدود و حوزه زیبایی پیش رفته اند هیچ نقشی در درمان بیماری های عفونی و مدیریت بحران های اجتماعی و سلامت نداشتند. این وضعیت نشان داد سرمایه گذاری در بخش سلامت باید سرمایه گذاری منسجم و هماهنگی باشد و کلیه رشته های تخصصی هم‌عرض هم رشد کنند.

این بحران نشان داد که توسعه بخش سلامت براساس میزان درآمد زایی و براساس اقتضائات بازار باعث می شود بخش های آی سی یو و بخش های مراقبت های ویژه کوچک و کم شود و در چنین بحرانهایی که احتیاج به بنت و آی سی یو و دستگاه های حمایت تنفسی وجود دارد ناکارآمدی رخ می دهد. متخصصین این رشته یکی از علل بروز پیک اول در ایتالیا را حرکت بیمارستان ها به سمت دایر کردن بخش های درآمدزا و خارج شدن از شکل بیمارستان های عمومی و بیمارستان های جامع عنوان کردند.

بیمارستان های خصوصی عملا در همه گیری کرونا نتوانستند نقشی ایفا کنند

در ایران هم دیدیم که بیمارستان های خصوصی که عمدتا براساس درآمدزایی سازمان دهی شده اند و به کیس ها و مواردی چون جراحی های زیبایی منحصر هستند عملا در همه گیری کرونا نتوانستند نقشی ایفا کنند. شاید سایر بیمارستان های بزرگ با انواع بخش ها از نظر درآمد زایی توجیهی نداشته باشند اما از منظر خدمت رسانی این بخش ها توانستند کارا باشند. بحران کرونا علاوه بر این نشان داد راهبرد خصوصی سازی در به کار گیری پرسنل و کوچک سازی دولت که مستلزم عدم استخدام نیرو بود و پرسنل را از طریق شرکت ها جذب می کرد راهبرد بسیار غلطی بود و باعث شد خدمتگذاران عرصه سلامت که جان خود را در چنین بحرانی کف دست خود گرفته بودند و ایثارگرانه به خدمت بیماران پرداختند در شرایطی که از حداقل تضمین های استخدامی محروم بودند این ایثار و فداکاری را انجام دادند.

کرونا نشان داد برای پرسنل ایثارگر درمان باید ضمانت های استخدامی ایجاد شود

کرونا نشان داد که چقدر مهم است که برای این پرسنل ایثارگر ضمانت های استخدامی ایجاد شود و اینکه بکار گیری آنها با مکانیزم های موجود چقدر ظالمانه و ناجوانمردانه بود. وضوح این پدیده موجب شد دولت و مجلس که سال ها بر این ایده فرسوده کوچک سازی دولت اصرار داشتند از این ایده دست بشویند و از این ایده عدول کنند و ۱۵ هزار مجوز استخدامی برای وزارت بهداشت صادر شود و اجازه بدهند وزارت بهداشت پرسنل مورد نیاز خود را به کار بگیرد و پرستاران و بهیاران و کارکنان لازم برای ارائه خدمات را به کار بگیرد.

حاکم کردن این مکانیسم که هر کسی پول دارد خدمت بگیرد و هر کسی پول ندارد خدمت نگیرد عملا در بحران کرونا ناکارامدی و ظالمانه بودن خود را نشان داد

ایده منحط کوچک سازی دولت ها ایده نئولیبرالیسم اقتصادی است و عمدتا بر اثر بحران بدهی ها در آمریکای لاتین و کشورهای آسیای جنوب شرقی در دهه های ۷۰ میلادی ایجاد شد، چون کشورهای جهان سوم توان پرداخت بدهی های خود به دولت های بزرگ را نداشتند این بدهی ها عمدتا به بانک جهانی و صندوق بین المللی پول بود و صاحبان این سهام عمدتا بانک داران و ثروتمندان و کارتل های بزرگ بین المللی بودند و این ها با فشار بر صندوق بین المللی پول و بانک جهانی شرایطی را ایجاد کردند و به دولت ها دیکته کردند که باید کوچک شوند تا پتانسیل مالی داشته باشند و بتوانند بدهی خود را به ثروتمندان و این بانکداران و جریانات استعمارگر بپردازند.

این موضوع منجر شد دولت ها از اواخر قرن بیستم و در دو دهه اخیر بیشتر به سمت کوچک سازی بخش های خدماتی خود بروند و به سمت خصوصی سازی بهداشت و درمان و خصوصی سازی آموزش و پرورش و خصوصی سازی خدمات اجتماعی رفتند و این عملا باعث شد سطح رفاه اجتماعی و عملیاتی که به عامه ملت های خود ارائه می کردند روز به روز محدودتر و کوچکتر و کم رنگ تر شود. از این رو راهبرد کوچک سازی و بی مسئولیت سازی دولت نسبت به مسائل اجتماعی و خصوصی سازی و حاکم کردن این مکانیسم که هر کسی پول دارد خدمت بگیرد و هر کسی پول ندارد خدمت نگیرد عملا در بحران کرونا ناکارامدی و ظالمانه بودن خود را نشان داد و دیدیم که جوامع بر اثر ادامه این راهبرد دچار مشکل می شوند و نظم اجتماعی چنان بهم می ریزد که حتی ثروتمندان هم از امنیت اجتماعی خارج می شوند.  یعنی این راهبرد ها نه تنها برای فقرا و گروه های کم درآمد بحران زا است بلکه برای سایر گروه های اجتماعی نیز بحران زا است و این ویژگی ظلم است که تنها فشار خود را بر مظلوم وارد نمی کند بلکه ظالم را نیز متاثر می کند و از این رو عدل در جوامع برتر است.

انسان ها باید بر روی کره زمین به نحوی زندگی کنند که آسیب های محیط زیست را کمتر کنند

بحران کرونا نشان داد که داشتن ماشین های شیک، خانه های تجملی و ثروت های آنچنانی چندان ارزشی ندارد 

همه گیری کرونا علاوه بر این موارد نشان داد که استفاده نامحدود و تجاوزگرانه بشر از منابع طبیعی و محیط زیست ساختار های خلقت را به نوعی دچار اختلال می کند. و در حقیقت خانه نشینی و کمتر شدن سفر ها موجب شد بشریت در تمام نقاط جهان توجهی به این موضوعات پیدا کند و متوجه باشد که انسان ها باید بر روی کره زمین به نحوی زندگی کنند که آسیب های محیط زیست را کمتر کنند و بیشتر به پاسداری از محیط زیست بیندیشند. این بحران نشان داد که داشتن ماشین های شیک چندان ارزشی ندارد چون این ماشین ها در پارکینگ ها متوقف بودند و مردم برای هفته ها در خانه های خود ایزوله از سایر افراد بودند. خانه های تجملی و ثروت های آنچنانی و شرایط زندگی اشرافی هیچ ارزشی ندارد و در برابر ویروسی کوچک همه این ها عاجزند و روابط اجتماعی و خانوادگی چقدر ارزشمند است و چه ساده و ناگهانی می توان همه این روابط را از دست داد.

همه گیری نشان داد که اجتماعات مذهبی چقدر ارزشمند بود

اقتصاد سلامت میدان های جدیدی پیدا کرده است

این همه گیری نشان داد که اجتماعات مذهبی چقدر ارزشمند بود و گردهمایی ها چقدر ارزش داشت و این محدودیت ها چقدر در درون انسان ها را غمگین کرده است. علاوه بر این آثار روانشناختی بیماری کرونا نیز جدی و تعیین کننده است. در هفته گذشته جلسه مهمی در شورای آینده نگری فرهنگستان علوم پزشکی تشکیل شد؛ محور این جلسه بررسی ابعاد بیماری کرونا بر سلامت روان بود. در این جلسه به آثار مستقیم بیماری کرونا بر سلول ها و بافت های مختلف اشاره شد. آثار ناشی از استرس و نگرانی ناشی از بیماری کرونا بررسی شد. آثار این بیماری بر کاهش روابط اجتماعی و رفت و آمد ها که الزامات مدیریت و مسدود کردن انتقال ویروس است بررسی شد.

آثار روانشناختی ناشی از کم شدن ارتباطات معنوی بررسی شد. این موارد از ابعادی است که بحث شد ولی هنوز ابعاد دیگری از آثار کووید ۱۹ بر جامعه مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است. بیماری کرونا تاثیرات مستقیم و غیر مستقیمی بر مردم داشت بسیاری از مشاغل بر اثر محدودیت های ناشی از کرونا مسدود شدند، بسیاری از افراد شغل و درآمد خود را از دست دادند. از طرفی مشاغل مجازی و الکترونیک امروزه پر رنگ تر و جدی تر از سابق خود را نشان می دهد و مشاغل مرتبط رونق خوبی پیدا کرده اند.

جلسات متعددی به صورت مجازی برگزار می شود نرم افزار های پشتیبانی کننده این جلسات بازار مهم و خوبی پیدا کرده اند. حوزه تولید واکسن و تولید دارو و انجام مطالعات بالینی در حوزه بیماری کرونا دچار تحول شده و اقتصاد سلامت میدان های جدیدی پیدا کرده و افق های گسترده ای نشان می دهد.

حضور مافیای دارو و پروپاگاندای واکسن

کاسبان کرونا در اقصی نقاط کشور فعال شده اند

امروز هیاهویی در مورد واکسن به پا شده در حالی که اثر بخشی این واکسن ها هنوز به اثبات نرسیده است

همه گیری کووید۱۹ موجب گسترش نابرابری های اجتماعی شده است

میزان هزینه و سرمایه گذاری برای مقابله با کووید۱۹ بین کشور های ثروتمند و فقیر تا صد برابر با هم متفاوت است

توجه به نابرابری های اجتماعی و اتخاذ تدابیر عملی برای غلبه بر  این نابرابری ها

زمینه و میدان بروز و حضور مافیای دارو و پروپاگاندای واکسن هم در همین بخش گسترش پیدا کرد. به تعبیر رییس جمهور محترم کاسبان کرونا در اقصی نقاط کشور فعال شده اند و به نوعی سعی می کنند با تبلیغات بر فرایند های علمی حاکم بر این بیماری غلبه کنند و با تبلیغات خودشان نیاز القا کنند. ما دیدیم که داروهایی که مردم در ابتدای اپیدمی برای به دست آوردنشان خود را به آب و آتش می زدند و گاهی تا میلیون ها تومان برای دست یابی به آن داروها پول می دادند و از بازار سیاه خریداری می کردند عملا هیچ اثری نداشت و مشابه این موضوع در مورد واکسن مطرح است.

امروز هیاهویی در مورد واکسن به پا شده در حالی که اثر بخشی این واکسن ها هنوز به اثبات نرسیده است. ولی عملا با هیاهو و جو سازی مطبوعاتی و رسانه ای سعی می کنند کشور ها را وادار کنند تا مبالغ زیادی از بودجه خود را برای خریداری این اقلام دارو مصرف کنند و طبیعتا این مرحله آگاهی و هشیاری و حساسیت بالایی می طلبد.

گزارشات بین المللی حاکی از این است که همه گیری کووید۱۹ موجب گسترش نابرابری های اجتماعی شده است و میزان هزینه و سرمایه گذاری برای مقابله با کووید۱۹ بین کشور های ثروتمند و کشورهای فقیر تا صد برابر با هم متفاوت است. مشاغل گروه های کم درآمد به خطر افتاده است و مشاغلی رشد کرده اند لذا توجه به نابرابری های اجتماعی و اتخاذ تدابیر عملی برای غلبه بر  این نابرابری ها و حمایت از گروه های کم‌درآمد یکی از اولویت ها و استراتژی های مهمی است که هم در جهان و هم در کشور ما باید مورد توجه قرار بگیرد و در دستور کار نهاد های برنامه ریز و نهاد های علمی کشور قرار بگیرد.

-در مورد حوزه سلامت در ایران چطور؟ کرونا چه خلاهایی را در حوزه نظام سلامت در ایران نشان داد؟

مسائلی که در ایران وجود دارد از مسائل جهانی این بیماری جدا نیست و تقریبا همه ابعادی که عرض کردم در مورد مافیا و پروپاگاندا و نابرابری ها در مورد ایران هم صادق است و ما باید با بکار گیری تجارب جهانی و با در نظر گرفتن اقتضائات ملی و با در نظر گرفتن شرایط موجود کشور خود اقدامات و برنامه ریزی هایی برای غلبه بر این بیماری داشته باشیم. مثلا همین روشن شدن رویکرد های باطل نظام سرمایه داری در حوزه بهداشت و درمان موجب شده است در ایران ۱۵ هزار مجوز استخدام وزارت بهداشت داده شود و موجب شد حمایت های گسترده ای از حوزه بهداشت و درمان و پرسنل ایثار گر سلامت صورت بگیرد و زمینه های تجهیز منابع و نیروی انسانی برای غلبه بر این بیماری و درمان بیماری فراهم شود.

-نظام سلامت در آینده بیشترین تمرکز را بر پیشگیری خواهد داشت یا بر درمان؟ به نظر شما کدام یک ارجح است؟

حتما پیشگیری در اولویت خواهد بود

کرونا نشان داد پیشگیری از این بیماری موثر تر از درمان است

حتما پیشگیری در اولویت خواهد بود. آنچه که تا به حال در مورد بیماری کرونا اثبات شده است نشان می دهد پیشگیری از این بیماری موثر تر از درمان است. یعنی کم کردن ارتباطات و رعایت مقررات بهداشتی و شستشوی دست ها و زدن ماسک و فاصله گذاری اجتماعی و قرار نگرفتن در فضاهای سر بسته مهمترین رویکرد هایی هستند که باید در مقابل این بیماری در نظر گرفته شود.

اگر افراد دچار بیماری شوند بیش از همه ابتدا باید استرس خود را مدیریت کنند و از ارتباط با جامعه و نشر ویروس خودداری کنند. تا به حال دارویی که به طور اختصاصی این ویروس را درمان کند کشف نشده است. لذا گزارش های موجود در این زمینه ها باید با استناد به منابع علمی مورد توجه باشد. راهبرد پیشگیری تا اینجا قوی ترین راهبرد است.

-آیا این راهبرد برای سال های آینده در دستور کار نظام بهداشت و درمان کشور قرار می گیرد؟

نظام بهداشت و درمان ایران به طور ویژه بر اساس پیشگیری سازمان پیدا کرده است و ساختار خانه های بهداشت و مراکز بهداشتی و درمانی روستایی و شهری و سیستم واکسیناسیون و سیستم مراقبت های کودکان و مادران و نوزادان و سایر سیستم هایی که در حوزه های بهداشت شکل گرفته است کاملا بر اساس اولویت و اهمیت پیشگیری است و اسناد مختلف این را نشان داده است و تجارب متعددی این راهبرد موثر و تعیین کننده را لحاظ می کند. اینکه ما صبر کنیم تا مردم بیمار شوند و سپس بیماری آن ها را درمان کنیم امکان پذیر نیست و اگر تمام منابع کشور را برای این کار بگذاریم باز هم پاسخ نمی گیریم.

-بحث پزشک خانواده و پزشک آنلاین، در بحران کرونا اهمیت خود را نشان داد. بسیاری از خانواده ها از ترس ابتلا به کرونا درمان بسیاری از بیماری های زمینه ای خود را رها کردند. آیا می توان امیدوار بود که نظام سلامت کشور از این پس به موضوع پزشک خانواده و بحث درمان آنلاین بیماران اهتمام بورزد؟

پزشک خانواده در چنین شرایطی می تواند بسیار کارآمد باشد

اصولا رشد ساختار های مجازی و سیستم های ویزیت کامپیوتری در این ایام بارز بود و کارایی و اثر بخشی خود را نشان داد و همین الان هم اپلیکیشن های متعددی تلاش می کنند تا خدمات بیشتری ارائه کنند. پزشک خانواده نیز در چنین شرایطی می تواند بسیار کارآمد باشد. در این قالب اعتمادی خلق می شود و افراد به غیر متخصصین مراجعه نمی کنند و خود را ابزار دست سودجویان اقتصادی قرار نمی دهند.

-در موضوع کرونا شاهد این بودیم که نظام سلامت به عنوان یک مرجع بین برخی مردم و حتی برخی نهادها شاید چندان از اثرگذاری لازم برخوردار نبود. صرف توصیه به استفاده از ماسک و فاصله گذاری اجتماعی نتوانست بیماری را کنترل کند بلکه پس از اعمال محدودیت هایی در حوزه تردد آمار ابتلا کاهش پیدا کرد. آیا حوزه سلامت برای مرجع بودن به ابزار های قوی تری نیاز دارد؟

۸۰ درصد از ارتقای سلامت وابسته به متغیر های اجتماعی است

الزامات شرایط و تعاملاتی دارد و باید تبادل نظر و جمع بندی شود

مدیریت ستاد کرونا در مجموع بد نبود

نه من فکر نمی کنم. در مطالعات امروز جهان ثابت شده است که تنها ۲۰% از بخش سلامت توسط مداخلات نهاد ها ایجاد می شود ۸۰% از ارتقای سلامت وابسته به متغیر های اجتماعی است. یعنی وابسته به شغل و درامد و حمل و نقل و مسکن و سایر بخش ها است و باید الزامات این بخش ها نیز دیده شود. به طور مثال برای کم شدن شیوع بیماری کرونا باید ارتباطات اجتماعی و خروج از خانه به حداقل برسد اما این محدودیت ها موجب از بین رفتن برخی از مشاغل و زیان دیدن بسیاری از کسب و کارها می شود و بخش عظیمی از کارگران بیکار می شوند که این خود مخاطره ای در حوزه سلامت به همراه دارد.

مشکلات تغذیه ای و روانی ایجاد می شود. سفر ریسک بیماری را بیشتر می کند ولی با قطع سفر ها شرکت های هواپیمایی ورشکست می شوند و یا انتقال مواد غذایی و مواد اولیه به اقصی نقاط کشور قطع می شود. از این رو این موارد باید با تعامل صورت بگیرد و نمی شود گفت یک نفر بنشیند و دستور بدهد و همه اجرا کنند. الزامات شرایط و تعاملاتی دارد و باید تبادل نظر و جمع بندی شود و نتیجه جمع بندی های اعمال شود از این رو ستاد کرونا ایجاد شد و مدیریت این موضوع سر جمع بد نبود.

اگر شرایط امروز کشور را با شرایط امروز آلمان و انگلیس و آمریکا مقایسه کنیم می بینیم دولت و حاکمیت در ایران بد عمل نکرده و حتی بهتر مسلط شده است. یکی از ویژگی های مردم ایران تبعیت از حاکمیت و دولت در دستورات ستاد کرونا بود درحالیکه همین الان در آمریکا و برخی از کشورها کرونا پارتی برگذار می شود و حتی با حکومت ها لجبازی می شود بی اعتمادی موجود در کشور های غربی با عدم تبعیت مردم از دولت ها و عدم رعایت تدابیر بهداشتی خود را نشان می دهد. تا اینجا مدیریت بیماری در ایران بد نبود.

-اما ایران در نسبت مبتلایان و فوتی های کرونا در جایگله اول خاورمیانه قرار گرفت..

باید ببینیم که در بسیاری از کشور ها شرایط ژنتیکی و گزارش دهی ها و آزمایش گیری چگونه است. به طور مثال در افغانستان و پاکستان عدد و ارقام آماری نداریم. جمعیت ایران با جمعیت فرانسه برابر است باید ایران را با این کشور ها که از نظر جمعیتی برابر هستیم مقایسه کنیم و می بینیم که وضعیت ما بهتر است. در مورد عراق دیدیم که در اربعین گزارشات کمی آمد و من نمی دانم چطور این آمار منتشر شده آیا مورد هایی وجود دارد و شناسایی نشده است یا اینکه احیانا وضعیت از نظر ژنتیکی متفاوت است و یا شرایط چگونه است که آمار ها به این صورت هستند.