رویداد۲۴ منصور غلامی وزیر علوم تحقیقات و فناوری در گفت و گوی ویژه خبری با موضوع فراز و فرود آموزش عالی در چهل و دو سال گذشته گفت: هم اکنون حدود سه و نیم میلیون دانشجو در کشور داریم و در مجموع حدود هزار صندلی خالی نیز در دانشگاه های کشور داریم. علت این صندلی های خالی گسترش کمی جذب دانشجویان است.
او ادامه داد: برای رفع این مشکل باید بازنگری در بحث پذیرش دانشجو صورت می گرفت که در چند سال گذشته شروع شده است. در افزایش کیفیت باید بیشتر تلاش کنیم.
منصور غلامی ادامه داد: شرایط فعلی ما از نظر صندلی های خالی خیلی بهتر شده است. در دوره فعالیت های مراکز دانشگاهی در چهل و دو سال گذشته در کشور سه مرحله داشتیم. مرحله اول تربیت نیروی انسانی، کارشناس، تحصیل کرده و استاد و پژوهشگر است که در این زمینه نیازهای کشور را تامین کرده ایم.
وزیر علوم بیان کرد: در چند سال اخیر با کاهش تعداد داوطلبین ورود به دانشگاه ها مواجه شدیم و در نتیجه دانشگاه ها و آموزش گاه ها با حجم اضافی از صندلی های خالی دانشگاهی رو به رو شدند.
او ادامه داد: در سال های ۹۳ و ۹۴ تعداد دانشجویان وزارت علوم تا سقف ۴ و ۴ و نیم میلیون هم رفت. پوشش جمعیت دانشجویی نسبت به جمعیت کشور جز شاخص های خوبی در منطقه و دنیا داریم اما به کیفیت باید بیشتر توجه کنیم. هر چه قدر کمیت مخصوصا در مراکز دولتی توسعه بیشتری پیدا کند، امکانات توزیع می شود و کیفیت تحت تاثیر قرار می گیرد. اقدامات خوبی در زمینه ساماندهی نظام آموزش عالی انجام داده ایم.
وزیر علوم تحقیقات و فناوری درباره انتقادات به تولید مقالات علمی و تاثیر آن بر رفع مشکلات و کاربردی شدن آنها گفت: شرایط در زمینه تولید مقالات و کاربردی بودن تحقیقات علمی خیلی بهتر از آن چیزی است که در مباحث عمومی مطرح می شود. در دوره فعالیت های مراکز دانشگاهی در چهل و دو سال بعد از پیروزی انقلاب چند دوره را داشته ایم. در زمینه تربیت نیروی انسانی، کارشناس، تحصیل کرده، متخصص، استاد و پژوهشگر دانشگاه ها نیازهای کشور را رفع کرده اند. قبل از انقلاب دانشجویان زیادی در خارج داشتیم و در دو سال گذشته اعزام دانشجو نداریم و برای سال های بعد هم اعزام دانشجو فقط در رشته های خاص خواهد بود. به این دلیل که ظرفیت تربیت نیروی انسانی را به صورت به روز داریم و این نیاز تامین شده است. در زمینه تربیت نیروی انسانی دانشگاه های ما به وظیفه خود خوب عمل کرده اند. در حوزه پژوهش در مقطعی دانشگاه های ما وارد مقاطع تحصیلات تکمیلی و توسعه پژوهش و پذیرش دانشجوی ارشد و دکتری کردند که حاصل این اقدامات این شد که ضمن تربیت نیروهای تحصیل کرده فوق لیسانس و دکتری توانستیم زمینه های تولید محتوای علمی را بالا ببریم.
غلامی افزود: انتشار مقالات و دستاوردهای علمی در دنیا یک شاخص خوب برای جمهوری اسلامی ایران است. وقتی رتبه ۱۵ تولیدات علمی دنیا را داریم به این معنی است که در رقابت با کشورهای بزرگ و توانمند دنیا این ظرفیت را از خودمان نشان دادیم. اگر ۱۵ کشور را بررسی کنید بسیاری از آنها منابع مالی و امکانات و تجهیزات فوق العاده ای در اختیار دارند. در کنار محدودیت های ایجاد شده برای توسعه ما و قرار دادن کشور ما در یک رقابت نابرابر، دانشمندان ما توانسته آمد نظام جمهوری اسلامی را به عنوان صاحب علم و فناوری در دینا معرفی کنند.
بیشتر بخوانید: آمار خودکشی، اعتیاد و افسردگی ناشی از ناکامی در کنکور نگران‌کننده است
به گفته ی وزیر علوم، نکته بعدی کاربردی شدن نتایج تحقیقات است که به تدریج در حال عملیاتی شدن است. در ۱۵ و ۲۰ سال گذشته رویکردی به سمت کاربیت نتایج تحقیقات را داشته ایم و طبیعتاً تشکیل مراکز رشد، کمک به واحد های فناور، تشکیل مراکز علم و فناوری«وجود ۱۹۵ مرکز رشد در سراسر کشور و ۴۵ پارک» حرکت خیلی خوبی بوده است. نمونه های این اقدامات در دوره بیماری کرونا خودش را نشان داده است که در بعضی از محصولات و تجهیزات به مشکل برخورد کردیم و این شرکت ها این مشکلات را برطرف کردند.
در حال ساخت خودرو هستیم
غلامی ادامه داد: در بحث قطعات صنعتی تعداد زیادی از شرکت های دانش بنیان فعال هستند. در صنایع دفاعی حرکت بسیار خوبی مجموعه پژوهشی ما داشته اند و به این بخش کمک زیادی کردن اند. در بحث نفت،اکتشاف نفت، ساخت تجهیزات استخراج نفت، طراحی خودرو و ساخت قطعات خودرو، همکاری با راه آهن برای توسعه زیر ساخت ها دانشگاه ها فعال بودن آمد. در زمینه ساخت خودرو اقداماتی در دست کار داریم که به زودی اعلام می شود.
اجبار اعضای هیئت علمی به فعالیت ۶ ماهه در صنعت
غلامی ادامه داد: حرکتی که در این رابطه صورت گرفته این است که در دو سال گذشته وزارت علوم الزاماتی را هم برای دانشگاه ها تعریف کرده است. از جمله این الزامات این است که هر عضو هیئت علمی جوانی که وارد دانشگاه می شود در دوره اول استخدام که به صورت پیمانی و ۵ ساله است مجبور است یک دوره ۶ ماهه به صنعت وارد شود. این الزام از سال ۹۸ اجرایی شده است. دانشجویان را هم برای کارآموزی و کارورزی به سمت مراکز اقتصادی و صنعتی سوق داده ایم.
وزیر علوم تحقیقات و فناوری گفت: فارغ التحصیان دانشگاهی ما که این دوره ها را می گذرانند قطعا متکی به تجربیات دوران تحصیل بعلاوه دانش و علمی که به دست می آورند خواهد بود. نزدیک شدن دانشگاه ها و صنعت مقداری طولانی شد اما در سال های اخیر اقبال خوبی صورت گرفته و تلاش ما هم بهتر شده و ر نتیجه یک رفاقتی بین صنعت و دانشگاه در حال شکل گیری است.
غلامی بیان کرد: در مباحث صنعتی شادی نتوانیم سهم آن را در بخش علمی تعریف کنیم اما بخش های کوچکی از این صنایع از توانمندی های علمی دانشگاه ها استفاده می کنند.
نرخ بیکاری فارغ التحصیان دانشگاهی
او درباره نرخ بیکاری فارغ التحصیان دانشگاهی گفت: طرحی در دو سال گذشته تحت عنوان پایش اشتغال دانش آموختگان دانشگاهی در حال اجرا است. این طرح توسط مرکز تحقیقات آموزش عالی با کمک دانشگاه ها انجام می شود. در این طرح فارغ التحصیان سال ۹۲ تا ۹۴ وضعیت اشتغال آنها بررسی شده است. بر اساس آماری که با استفاده از کد ملی آنها و وضعیت بیمه به دست می آید در مقاطع کارشناسی اشتغال ۶۰ درصد، در کارشناس ارشد ۷۵ درصد و در مقطع دکتری ۹۰ درصد شاغل هستند. هر دانش آموخته ای که بیمه داشته باشند از نظر ما شاغل محسوب می شوند. اشتغال فارغ التحصیان سال های ۹۵، ۹۶ و ۹۷ را در آمار خودمان نداریم اما انتظار داریم که سهم بیکاری بیشتر شود. در سال ۹۹ با توجه به توسعه بخش های غیر دولتی و رویکرد به سمت فعالیت های صنعتی انتظار داریم سهم بیکاری کمتر شود.
به گفته ی این مقام مسئول، علت بیکاری این است که در تربیت نیروی انسانی و گسترش مراکز آموزش عالی نیاز بازار کار را قرار ندادیم که ضعف است و بر اساس برنامه ریزی توسعه ای این کار باید انجام می شده است. از سوی دیگر این بحث مطرح است که اگر ظرفیت آموزش و داوطلب تحصیل وجود دارد نباید مانع آنها شویم و باید درس بخوانند و نکته سوم شرایط اقتصادی کشور است. بخش اقتصادی کشور باید زمینه اشتغال را در سطوح مختلف مرتبط با تخصص و حتی غیر تخصص داشته باشد. نکته بعدی همخوانی مشاغل با تحصیلات فارغ التحصیان در دانشگاه ها است.
غلامی توضیح داد: دانشگاه های ما همان گونه که شاخص های علمی نشان می دهد با علم روز کار می کنند و مراکز معتبر دانشگاهی در حال آموزش دانش روز به دانش آموختگان خود هستند. در بخش اشتغال و صنعت در خیلی از جاها زیر ساخت های مرتبط با تکنولوژی روز را نداریم و لذا طبیعی است که دانشجویان در مرحله اول ورود به این مراکز آشنایی با سیستم ندارند ولی خیلی زود خودشان را با این وضعیت تطبیق می دهند. در سال های جاری که اشتغال افزایش یافته حاصل رویکرد های فناورانه در بخش تحصیلات دانشگاهی است. عملا این آموزش ها هماهنگ پذیری و انطباق بیشتری با هم پیدا کرده اند.
دانشگاه متولی ایجاد شغل نیست
غلامی افزود: در شرایط فعلی فضای ذهنی مدرک گرایی تعدیل شده است. وقتی اشتغال گسترده در جامعه فراهم شود افراد از روی بیکاری به سمت حضور در دانشگاه ها نمی روند. در ارائه خدمات آموزشی برای تحصیل جوانان کشور هیچ محدودیتی نباید ایجاد کنیم چون دانشگاه ها متولی تامین شغل فارغ التحصیان خود نیستند هر چند نگران اشتغال آنها و علاقه مند به شاغل شدن آنها هستند. وظیفه ی ایجاد شغل برای دانش آموختگان بخش دیگری از جامعه است و صنعت و اقتصاد باید خود را با توجه به شرایط جدید به روز کنند.
وزیر علوم تحقیقات و فناوری اظهار کرد: تربیت نیروی تحصیل کرده دانشگاهی به عنوان سرمایه را انجام می دهیم که وظیفه دانشگاه ها است. در زمینه کیفیت دو بخش دولتی و غیر دولتی داریم. بخش غیر دولتی زیر نظر وزارت علوم در زمینه مباحث کیفی هستند اما اینکه کسی انتخاب کند در این بخش تحصیل کند و هزینه بپردازد حتما برای سرمایه گذاری خودش باید برنامه داشته باشد اما در بخش دولتی به عنوان بدنه دولت باید نگاه جامعی برای جمعیتی که هر سال در دانشگاه ها پذیرش می کنیم و تاثیر گذاری آنها در توسعه علمی، اقتصادی و اجتماعی داشته باشیم. برنامه های که در حال تنظیم کردن ساماندهی مراکز آموزش عالی، ایجاد رشته های بین رشته ای و ساماندهی در حوزه آموزش هستیم.
اینکه فردی انتخاب کند که درس نخواند علامت خوبی است
وزیر علوم تحقیقات و فناوری گفت: افراد برای ورد به دانشگاه اجازه دارند انتخاب کنند. می توانند انتخاب کنند درس بخوانند یا نخوانند ولی اینکه فردی انتخاب کند که درس نخواند علامت خوبی است و یعنی امکان اشتغال و کسب درآمد در زمینه های جدید مخصوصا حوزه های علمی وجود دارد.
وزیر علوم در ادامه با بیان اینکه در حال حاضر با طی یک دوره کوتاه مدت افراد می توانند کار کنند و درآمد داشته باشند افزود: خیلی از مهارت ها با یک دوره کوتاه قابل فراگیری است و نیازی به گرفتن مدرک نیست. استان این است که ما فکر می کنیم به دانشگاه وارد می شویم تا مباحث کاربردی را فرا بگیریم. دانشجویان جذب دانشگاه می شوند تا بستر آموزش علمی برای آنها فراهم شود.غلامی بیان کرد: داوطلبان ورود به دانشگاه سعی می کنند در رشته های معروف پذیرش شوند. اما ظرفیت این رشته ها اجازه نمی دهد تمام آنها تحصیل کنند و هم توان علمی همه افراد به تحصیل در این مراکز نمی رسد. دانش آموزانی که توان کار عملی دارند باید به سمت مهارت بروند و درسشان را هم بخوانند. دانشگاه ها دانشجوی لیسانس تربیت می کند که این دانشجو بعد از آن بتواند فوق لیسانس هم بخواهد و سپس بتواند دکتری بخواهند و به تحقیق و پژوهش بپردازد. کار دکتری در دنیا تحقیق است. لیسانس را برای بازار کار هم تربتی می کنیم ولی ماهیت دانشگاه تربتی علمی است.
او ادامه داد: نکته دیگر این است که ما در دینا دکتری را برای بسیاری از مشاغل بیش از اندازه کیفیت دارد. لازم نیست خیلی از مشاغل ما دکتری داشته باشند. مدرگ گرایی هنوز هم در جامعه ما شیوع دارد و حتی کسانی که شغل دارند حرص بیشتری برای مدرک گرفتم دارند که باعث تبعات منفی زیادی شده است.
او ادامه داد: دانشجویان دکتری باید برای تحقیق و آموزش در سطوح دانشگاهی تربیت شود و بقیه مشاغل اصلا نیازی به دکتری ندارند.
غلامی درباره سند نقشه جامع علمی کشور گفت: در برنامه های وزارت علوم یکی از محور ها و بستر های حرکت بر مبنای سند جامع علمی کشور است. از سال ۸۹ سند نقشه جامع علمی کشور تصویب شد و ۵ سال دیگر هم اجرایی خواهد بود. این نقشه و سند مسیر آموزش عالی کشور را تعیین کرده است در بعضی از بخش ها مثل توسعه علمی، جایگاه علمی در منطقه و در سطح بین المللی، شاخص‌های حوزه فناوری و مباحث مربوطه تحقق خوبی داشته است و منطبق با برنامه نقشه جامع علمی کشور بوده است.
او ادامه داد: در حوزه‌های دیگر که بیشتر حوزه های نظری است اختلاف نظر است. در اجرا مقداری با محدودیت‌هایی مواجه شده است. اما در مجموع در بستر نقشه جامع علمی کشور حرکت می‌کنیم و وزارت علوم و دانشگاه‌ها به صورت برنامه‌ای و مرتب در ستاد اجرای شورای اجرای نقشه جامع علمی کشور گزارش می‌دهند و این گزارش ها نقد و بررسی می‌شود و به سطوح بالاتر برمی‌گردد.
وزیر علوم تحقیقات و فناوری ادامه داد: شاخص های کمی مثل جمعیت دانشجویی، تعداد اعضای هیات علمی، تعداد مقالات و انتشارات علمی، مراکز پژوهشی و فناور، پارک ها و مراکز فناوری به اهداف خود رسیده‌ایم.
به گفته این مقام مسئول، درباره دانشجویان غیر ایرانی در کشور شاخص ها تا حدودی محقق شده است و در دو سال گذشته قبل از شیوع کرونا حرکت بسیار خوبی برای جذب دانشجوی خارجی داشتیم اما در بعد نظری و کیفیت آموزش عالی در سند نقشه جامع توسعه خوبی را داشته ایم.
غلامی در ادامه بیان کرد: میزان پیشرفت سند آمایش آموزش عالی به گونه‌ای نیست که بتوانیم عدد و رقم برای آن تعیین کنیم. صندلی های خالی علمی کاربردی و دانشگاه پیام نور و آزاد دغدغه ی جدی ما است. اسفند ماه ۹۴ سند ساماندهی و آمایش آموزش عالی کشور توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و ابلاغ شده است و این مصوبه به وزارت علوم تکلیف کرده است از طریق تجمیع، ادغام و انحلال مراکز آموزش عالی، ساماندهی در تعداد، کمیت و کیفیت آموزش عالی کشور ایجاد کنند که حاصل آن کیفی شدن، مأموریت گرا شدن و بهبود وضعیت شاخص‌های علمی کشور باشد.
وزیر علوم ادامه داد: بر روی این طرح کار شد و از ابتدای سال ۹۹ بعد از تصویب و ابلاغ به وزارت علوم کار اجرایی شروع شد. این طرح هم اکنون در حال اجرا است. در این طرح در استان‌های مختلف مراکز آموزش عالی اچرا در شبکه های آموزشی قرار می دهیم. یک نگرانی در این باره وجود دارد که قرار است موسسات آموزشی از تعطیل کنند که اصلا صحت ندارد.هیچ موسسه دولتی در طرح ما تعطیل نمی شوند اما به یک واحد بزرگتر به لحاظ مدیریت علمی وصل می شود که حمایت بگیرد و هدایت برنامه ای پیدا کند و ماموریت اختصاصی داشته باشد.
وزیر علوم تحقیقات و فناوری اظهار کرد: بعد از اجرایی شدن این اقدام مشخص می‌شود که یک واحد کوچک هم می‌تواند به یک منبع معتبر علمی تبدیل شود. نباید در دانشگاه ها ذهنمان فقط روی آموزش برود. بحث های پژوهشی ما عمدتا از مراکز دانشگاهی بیرون آمده است. وقتی مرکز آموزش عالی به صورت هدفمند با ظرفیت بالا روی رشته های خاص شکل می گیرد تعداد دانشجوی آن طبیعتاً محدود خواهد بود آما تعداد دانشجوی محقق مثل ارشد و دکتری بالا می رود.
دستگاه های دولتی نمی توانند دانشگاه داری کنند
غلامی ادامه داد: دستگاه های دولتی نمی توانند دانشگاه داری کنند. قبلاً هر سازمان و دستگاهی برای خودش مرکز آموزشی و دانشگاهی ایجاد کرده بود و همه این مراکز به نحوی ساماندهی شدند. مراکزی که باید تعطیل می شدند تعطیل و در دانشگاه جامع علمی کاربردی مراکز موجود منطبق با بحث های صنعتی و اشتغال و عمدتا توسط بخش خصوصی و با نظارت دانشگاه علمی کاربردی تأسیس شدند. دانشگاه ها ساماندهی شدند و نظم و نظام خیلی خوبی پیدا کردند.
وزیر علوم ادامه داد: در حوزه دانشگاه فنی و حرفه ای که فارغ التحصیان ماهر تربیت می کند محدودیت ایجاد نکردیم و تقریبا در همه استان ها و شهرها باز هم این مراکز را توسعه می دهیم چون آنها دانش آموخته ماهر تربیت می کنند. در بخش غیر انتفاعی نظارت بیشتر شده و به تدریج در جاهایی که توان ادامه و ظرفیت و شاخص های لازم را رعایت نمی کنند پیشنهاد داده ایم که تعطیل کنند و یا با هم در موسسات دیگر همکاری مشترک داشته باشند تا بتوانیم کیفی سازی کنیم. طرح گسترده هدفمند در ساماندهی در حال اجرا است که حاصل آن کیفی سازی آموزش عالی، هدفمند کردن رشته ها و توجه به تخصص، تحقیق و اثرگذاری در محل، منطقه و جهان است.