رویداد۲۴ هفته گذشته رسانه‌های کشور از سفر قریب الوقوع قالیباف به روسیه برای انتقال پیامی رسمی به ولادیمیر پوتین خبر دادند. روزنامه همشهری در یادداشتی اعلام کرد محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی قرار است به زودی برای انتقال پیامی رسمی به ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه عازم آن کشور شود و برای انجام این دیدار دو طرف پذیرفته‌اند که وی یک بار در فرودگاه تهران و یک بار در فرودگاه مقصد آزمایش کرونا بدهد. با همه این حواشی در نهایت قرار شده دیدار با پوتین که دلیل اصلی سفر بود، صورت نپذیرد. در این سفر قرار است مجتبی ذوالنوری رئیس و ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، فریدون عباسی رئیس کمیسیون انرژی و سیدجواد ساداتی نژاد رئیس کمیسیون کشاورزی رئیس مجلس را همراهی کنند.
مجتبی توانگر نماینده مجلس در توضیحی دلیل عدم دیدار قالیباف با پوتین گفت: «محمدباقر قالیباف پروتکل‌های بهداشتی دیدار با پوتین را نپذیرفته به همین دلیل رئیس جمهور روسیه برای دریافت پیام مهم آیت الله خامنه‌ای نماینده ویژه معرفی کرده است.»
همین اظهار نظر توانگر باعث شد موجی از اظهارنظرها و انتقاد علیه قالیباف مطرح شود که اولا شأن دیپلماتیک کشور را رعایت نکرده و دوما برای توجیه این اتفاق، حقیقت را دستکاری کرده‌اند و گفته‌اند که قالیباف پروتکل‌ها نپذیرفته است، در حالی که ماجرا چیز دیگری بوده است.
عدم پذیرش قالیباف توسط ولادیمیر پوتین از چند جنبه قابل تحلیل است. در این یادداشت جوانب مختلف این گاف دیپلماتیک را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
دلیل عدم برگزاری دیدار رییس مجلس ایران با رییس جمهور روسیه، عدم پذیرش پروتکل‌های بهداشتی دیدار با پوتین توسط قالیباف عنوان شده است. این توضیح در حالی مطرح شده که از یک هفته پیش مساله اهمیت پروتکل‌های بهداشتی برای روسیه به عنوان پیش شرط دیدار با رییس جمهور این کشور از سوی رسانه‌های داخلی مطرح شده و مورد بحث قرار گرفته بود.
روزنامه همشهری در گزارش هفته پیش خبر داده بود افرادی که به ملاقات ولادیمیر پوتین می‌روند به دلیل «احتیاط‌های رئیس جمهور روسیه در ارتباط با ویروس کرونا» باید پانزده روز در قرنطینه باشند، اما قرار شده که محمدباقر قالیباف با انجام دو آزمایش کرونا یکی در فرودگاه تهران و یکی در فرودگاه مقصد در روسیه، این دیدار را انجام دهد.
به نظر می‌رسد مساله عدم رعایت پروتکل‌های بهداشت با توجه به پذیرش دو تست یکی در تهران و یکی در روسیه از جانب رییس مجلس، دلیل منطقی برای عدم برگزاری نشست مشترک با پوتین نباشد. با این حال بد نیست رویکرد مراقبتی روس‌ها در مساله کرونا را مورد بررسی قرار دهیم.
محمدجواد ظریف وزیرخارجه ایران هفتم بهمن در ادامه تور قفقاز به روسیه سفر کرد. در این سفر او حامل پیامی از سوی روحانی برای پوتین بود که اگرچه تصویری از دیدار او با پوتین منتشر نشد، اما بر اساس گزارش رسانه‌های دولت، این دیدار انجام شده و پیام به دست پوتین رسیده است.
ظریف پیش از مسکو توقفی در باکو داشت. در این توقف یک روزه، او برخلاف دفعات پیشین، هیچ نشست رسانه‌ای برگزار نکرد و با رسانه‌های آذربایجان نیز گفتگویی به صورت اختصاصی یا در قالب نشست خبری نداشت.
بنا به اطلاعاتی که به دست رویداد۲۴ رسیده، دلیل این تصمیم، سفر ظریف به مسکو بوده است. یک خبرنگار آذربایجانی مستقر در باکو در اینباره توضیحاتی داده و گفته «احتمالا دلیل عدم برگزاری نشست خبری، سفر به مسکو بوده چرا که روس‌ها نسبت به مساله کرونا بسیار حساسند و شاید به این خاطر نشستی در باکو برگزار نشد.» با این تفسیر، پروتکل‌های بهداشتی روسیه به بخشی از قواعد روابط دیپلماتیک این کشور با جهان در دوران کرونا تبدیل شده و بر کسی پوشیده نیست. از این رو عدم پذیرش این پروتکل به منزله عدم پذیرش پروتکل‌های دیپلماتیک است و این بهانه پذیرفته شده نیست.
از سوی دیگر برخی معتقدند مساله پروتکل بهداشتی کاملا واهی است چرا که پوتین در یک سال اخیر و در خلال شیوع کرونا دیدار‌های متعددی داشته است. تصویر بدون ماسک او در ماه جولای درحالی که در یک حوزه اخذ رای عمومی در انتخابات اصلاح قانون اساسی شرکت کرد در رسانه‌ها منتشر شده بود.
به گزارش رویداد۲۴ روز ۱۲ ژوئن نیز تصاویر حضور پوتین در روز تعطیلی روسیه، از حضور بدون ماسک او در جمع خبر می‌داد. البته این اولین حضور او در یک نشست عمومی بعد از چندین ماه قرنطینه بود که سر و صدای زیادی نیز به پا کرد. در سایر موارد دیدار‌های پوتین یا به صورت ویدئو کنفرانس یا با حفظ شدید پروتکل‌های بهداشتی برگزار شده است.
شدت رعایت پروتکل‌های بهداشتی از سوی پوتین دستمایه شوخی کاربران روس و غربی با رییس جمهور روسیه شده است. تصویری جعلی از پوتین در گان زرد رنگ در حالی که در یک جلسه با مقامات حضور دارد بار‌ها در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شده است.
سارا معصومی خبرنگار سیاست خارجی روزنامه اعتماد در توییتر خود نوشته «با وجود اعلام رسمی برنامه دیدار قالیباف و پوتین، از ابتدا هم قرار نبوده این نشست برگزار شود.» قالیباف در آذر ماه نیز قرار بود به دعوت دومای روسیه به آن کشور سفر کند، اما به گزارش روزنامه همشهری، سفر یک روز قبل از پرواز به دلیل قطعی نشدن دیدار او با ولادیمیر پوتین لغو شد.
محمدباقر قالیباف یکی از کاندیدا‌های احتمالی ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ است. برخی ناظران و تحلیلگران معتقدند عدم پذیرش دیدار با قالیباف از جانب پوتین، سیگنالی است که نشان می‌دهد مسکو با انتخاب او به عنوان رییس جمهور موافق نیست. حسین دهباشی روزنامه نگار در توییتر خود متنی به این مضمون نوشت که پوتین اگر ۱ درصد احتمال می‌داد قالیباف رییس جمهور میشود یا یک‌صدهزارم درصد گمان می‌کرد مجلس در راس امور است، او را ولو در تهِ یکی از تالار‌های چندهزارمتری کرملین می‌دید. نمی‌دید؟
برخی معتقدند عدم پذیرش قالیباف نه تحقیر رییس مجلس که به منزله تحقیر جمهوری اسلامی و پیام‌رسان رهبری است. از سوی دیگر رفتار سرد مسکو با رییس مجلس ایران در شرایطی اتفاق افتاده که با روی کار آمدن بایدن احتمال بهبود روابط تهران-واشنگتن بار دیگر پررنگ شده است. عبدالله رمضان زاده سخنگوی دولت اصلاحات به این همزمانی اشاره کرده و در توییتر خود نوشته: هرگاه فشار آمریکایی‌ها کم میشود، روس‌ها با ما ناسازگاری میکنند.
عدم پذیرش قالیباف توسط پوتین دستمایه طنزهای بسیاری شد. برخی تصویر قالیباف را همچون تصویر برنی سندرز در روز تحلیف ریاست جمهوری آمریکا بازسازی کردند که تنها با دستکش یک گوشه نشسته بود و دیگران تصویر او را پشت در کاخ کرملین بازسازی کردند؛ در حالیکه در به روی او بسته شده است.
معصومی در توییت دیگری با اشاره به اینکه قالیباف شروط را نپذیرفته، نوشت «چرا کتمان حقیقت؟ ولادیمیر پوتین از ابتدا موافقت خود را برای دیدار با قالیباف اعلام نکرده بود. یعنی پیام رهبری به پوتین آنقدر ارزش ندارد که قالیباف به خاطر آن پروتکل‌های بهداشتی را بپذیرد؟»
کاربر دیگری این سوال را مطرح کرد که چرا نهادهای موازی وجود دارد و افراد در کار یکدیگر دخالت میکنند: «وزیر امور خارجه چیکاره است؟ پیام‌ها را مگر ایشان نباید جابجا کند؟»
سابقه گاف دیپلماتیک در دیدار با مقامات خارجی
این اولین بار نیست که گاف‌های دیپلماتیک به کسر شأن مقامات ایرانی منجر شده است. سال ۲۰۱۲ سعید جلیلی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی سفری به ترکیه داشت و در جریان این سفر نیم ساعت در ساختمان نخست وزیری در انتظار اردوغان ماند.
سعید جلیلی در مذاکرات هسته‌ای معروف بود که توجهی به پروتکل‌های دیپلماتیک ندارد. ویلیام جوزف برنز (بیل برنز)، دیپلمات آمریکایی و از جمله چهره‌های کلیدی مذاکرات محرمانه‌ای که منجر به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) شد، خاطره‌ای از مذاکره با جلیلی بازگو کرده است.
البته خود اردوغان هم یکبار دچار چنین حاشیه‌ای شده است و برای دیدار با ولادیمیر پوتین چند دقیقه منتظر ماند و همین باعث جنجال بسیاری شد.
او در کتاب خاطراتش گفته «جلیلى در پایان سخنانش برگه‌هایى از تفاهم شفاهى ایران در اختیار اعضای مذاکره‌کننده گذاشت. عنوان نسخه انگلیسى این برگه‌ها غلط املایى داشت. آنها به جاى اینکه در بالاى برگه بنویسند Paper Non (به معناى تفاهم شفاهى) نوشته بودند paper None (معناى لغوى‌اش مى‌شود: هیچ کاغذى نیست) البته به زودى معلوم شد که همان عنوان اشتباه بیشتر برازنده آن کاغذ بوده است. سولانا و باقى ما نگاهى سریع به متن ارائه‌شده انداختیم. ناگهان نماینده فرانسه آهى کشید و غرغرکنان زمزمه کرد: «مزخرف است.» جلیلى ناگهان چهره‌اى بهت‌زده به خود گرفت و من هم نزدیک بود ژست قاطع خود را از دست بدهم. خوشبختانه دوربین‌ها از اتاق بیرون رفته بودند.»
در مور سفر قالیباف به مسکو مولفه انتخابات ۱۴۰۰ را نباید نادیده گرفت. به طور کلی دیدار نمایندگان مجلس یازدهم با نمایندگان کشورهای خارجی مساله‌ای بوده که پیش از این نیز توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرده است. امیرعبداللهیان دستیار قالیباف درامور بین الملل در یک سال گذشته بار‌ها با سفرای روسیه و چین دیدار داشته. گفته میشود امیرعبداللهیان گزینه احتمالی وزارت خارجه برای تیم انتخاباتی قالیباف است.
به جز امیرعبداللهیان، قاضی زاده هاشمی نایب رییس مجلس و امیرآبادی فراهانی عضو هیات رییسه نیز دیدار‌های متعددی با سفرای روسیه و چین داشته‌اند. سفر و دیدار خارجی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری نیز چیز جدیدی نیست.
در شرایطی که کمتر از یک سال به انتخابات مهم ریاست جمهوری دوم خرداد ۷۶ باقی مانده بود، محمدجواد لاریجانی خبرساز شد. او که در آن زمان نماینده و رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس پنجم بود، با نیک براون [از مدیران کل وزارت امور خارجه انگلیس]در لندن دیدار و در مورد مسائل داخلی کشور، از جمله موضوع انتخابات ریاست جمهوری با او گفتگو کرد. این دیدار به عنوان یک دیدار انتخاباتی کارزار راست با کاندیداتوری ناطق نوری معروف شد.
محتوای این دیدار محرمانه، چندی بعد به بیرون درز کرد. روزنامه سلام بخش‌هایی از این مذاکره را افشا کرد. بهزاد نبوی در گفتگو با ماهنامه صبح به مدیریت مهدی نصیری به شدت به لاریجانی تاخت که چرا با انگلیسی‌ها جلسه گذاشته و اسرار کشور را با آنها در میان نهاده است. ناظران بر این باورند که افشاگری روزنامه سلام درباره نشست انتخاباتی لاریجانی با بریتانیایی‌ها زمینه حذف او از مجمع تشخیص مصلحت نظام را فراهم کرد.
اگرچه رقابت‌های داخلی نباید سبب شود که کسی از چنین برخوردهایی با مقامات کشورمان خشنود شود، اما حقیقت آن است که موضوع بسیار از فراتر از یک رفتار ملی است چراکه رفتار قالیباف به نام «رساندن پیام رهبری» به خدشه‌دار شدن جایگاه ریاست مجلس ایران منجر شده است.