رویداد۲۴ هفته گذشته واشنگتن با تصمیماتی در خصوص ایران دست به یک عقب نشینی از مواضع پیشین خود زد. این اتفاقات در شرایطی رخ داد که ایران برابر با زمان مهلت تعیین شده از پروتکل الحاقی خارج شد. ناظران پذیرش حضورآمریکا در میان کشور‌های ۵+۱، لغو ممنوعیت دوران ترامپ در تردد دیپلمات‌های ایرانی و پس گرفتن مکانیسم ماشه را در کنار گام‌هایی مانند کناره گیری واشنگتن از جنگ یمن و عدم فروش سلاح به سعودی‌ها قرار داده و آن‌ها را چراغ سبزی به تهران دانستند که باعث عبور دو کشور از فاز خصمانه دولت ترامپ به سمت دیپلماسی خواهد شد. رفتار اخیر دولت آمریکا در قبال ایران تا چه اندازه به معنای تغییر سیاست‌های واشنگتن در قبال کشورمان به حساب می‌آید؟خبرآنلاین با مهدی مطهرنیا کارشناس مسائل بین الملل و سیاست خارجی به گفتگو نشسته است:
آیا دولت جدید آمریکا به مسیر دیپلماسی با ایران بازگشته است؟
ایالات متحده در سلسله اقداماتی که از زمان حضور بایدن در وزارت خارجه و اعلام خروج از جنگ یمن اغاز شد، سیاست متفاوتی را در قبال ایران در پیش گرفته است. این در حالیست که فعلا خبری از لغو تحریم‌ها که خواسته ایران است، نیست. این نشانه‌ها چه معنایی دارند؟
اگر امریکایی‌ها از سازمان ملل متحد درخواست فعال شدن مکانیسم ماشه را پس گرفته اند، به این دلیل است که اساسا این نامه در سازمان ملل خاک خورد و همراهی متحدین واشنگتن را به دنبال نداشت. دومین کار این بود که اجازه دادند دیپلمات‌های ایرانی در محدوده و شعاع بیشتری از آنچه در دوران ترامپ بود، تردد کنند و سومین اقدام ایالات متحده پذیرش دعوت اروپایی‌ها به شرکت در جلسه ۵+۱ بود. اما امریکایی‌ها به هیچ وجه بر اساس قول انتخاباتی بایدن به برجام باز نگشته اند؛ لذا این سه مطلب تلاشی است برای اینکه واشنگتن بتواند با آن سوی اقیانوس اطلس و متحدین اروپایی خود همکاری بیشتری در خصوص مسائل بین المللی و به ویژه پرونده هسته‌ای ایران داشته باشد.
در ماجرای عربستان با توجه به اینکه امریکایی‌ها در زمان دموکرات‌ها تلاش دارند تا نیرو‌های معارض با جهت گیری‌های عربستان ارتباط تنگاتنگ تری داشته باشند و از طریق مذاکره بتوانند با ارتباط آن‌ها زمینه جذب بیشتر را فراهم کنند. البته در این میان به دلیل اینکه حوثی‌ها با تهران روابط خوبی دارند و ایران مایل به پایان جنگ یمن است، از این اقدامات به عنوان چراغ سبز به ما یاد شد. آنچه که امریکایی‌ها در حال انجام آن هستند ادامه سیاست‌های امریکاست. با این تفاوت که ادبیات ترامپ ادبیات سختی بود و ادبیات بایدن ادبیات نرمی است و البته در برخی از تصمیمات مانند همین موضوع یمن و عربستان اختلافاتی با هم دارند.
دولت بایدن و دستگاه دیپلماسی آن تلاش دارند تا با استفاده از ابزار دیپلماسی و فراهم آوردن زمینه‌های بیشتر با طرف‌های مقابل هزینه‌های امریکا را پایین بیاورند. اما در همین حال اگر طرف مقابل مقاومت کند، آن‌ها سریع‌تر و بهتر از جمهوریخواهان می‌توانند افکار عمومی درون آمریکا و متحدان خود را در جهت اعمال فشار بیشتر، با خود همراه کنند؛ لذا دولت بایدن به ساز و کاری که به عنوان میراث اوباماست باز میگردد. یعنی عضوی از ۵+ ۱ خواهد بود. اما بر این تاکید دارد که برجام دیگر به عنوان یک توافقنامه ایده آل برای آمریکا مطرح نیست و نیاز به گسترش برجام وجود دارد.
همانطور که بلینکن اعلام کرد بازگشت ایالات متحده به دعوت کشور‌های اروپایی یعنی حضور آمریکا در جامعه بین المللی و شعار آمریکا برگشته است که می‌تواند در شرایطی عمق فشار را بر ایران افزایش دهد. بایدن در روز اول پانزده فرمان اجرایی را امضا کرد و خوشبینانه این احتمال می‌رفت که یکی از آن‌ها برجام باشد، اما او حتی در سخنرانی خود سخنرانی از این معنا نگفت و در کنفرانس امنیتی مونیخ هم تنها اعلام کرد که به دعوت متحدینش برای بازگشت به سازوکار ۵+۱ باز میگردد.
بیشتر بخوانید: تخت روانچی: تحریم‌ها باید تا سه ماه آینده برداشته شوند
در تهران می‌توان این موضوعات را عقب نشینی دانست چرا که نشانه‌های آشکاری از تغییر سیاست‌ها در مقایسه با زمان ترامپ دیده می‌شود. اما اینکه ایا این مواضع عقب نشینی است و نشان دهنده اقدامات گسترده‌تر در اینده و یا حرکتی رو به جلو در مسیر ایجاد اتحاد بیشتر بین امریکا و متحدین و حتی نزدیکی با رقبا، باید کمی منتظر ماند.
به نظر می‌رسد که امریکا از سیاستی که ترامپ آن را اول امریکا نامیده بود فاصله گرفته و به سمت مذاکره و دیپلماسی پیش می‌رود. این وضعیت شامل حال ایران هم خواهد بود. ایا ما واقعا از سیاست ورزی دوران ترامپ فاصله زیادی پیدا کرده ایم؟
به هر ترتیب ترامپ بیشتر فریاد می‌زد و کمتر اقدام سخت انجام می‌داد و بیشتر از دموکرات‌ها توانست مسائل را با مذاکره جلو ببرد. او حتی اولین رییس جمهوری آمریکا شد که توانست پا در خاک کره شمالی بگذارد. هر چند که کاری از پیش نبرد، ولی ملاقلات‌هایی با رهبر اهنین کره شمالی داشت. او البته فرمان ترور شهید سلیمانی را صادر کرد، اما در حمله کشوری مانند ایران در شرایطی که وضعیت قرمز بود هم تعجیلی نکرد.
اکنون و در دولت بایدن، آن‌ها بر اساس روش دموکرات‌ها ارام حرف می‌زنند و اتحاد بیشتری به عمل می‌آورند. اما جو بایدن در تبلیغات انتخاباتی اش هم مانند ترامپ به هیچ وجه وعده نداده است که مثلا در دوران ریاست جمهوری اش جنگی به پا نکند؛ لذا باید بدانیم که آنچه در امریکا تغییر می‌کند ادبیات سیاسی و بر اساس تکنیک‌های احزاب حاکم در این کشور است. به طبع چه در زمان ترامپ و چه بایدن مذاکره و چه استفاده از قدرت سخت به عنوان مکمل مورد استفاده بودند. دموکرات‌ها ادبیات نرمی دارند، ولی بسیاری از برخورد‌ها را همان‌ها ایجاد کرده اند و در عوض جمهوری خواهان که با زبان سخت سخن می‌گویند در شرایطی هم در عرصه دیپلماسی فعال بوده اند.
این نوع رفتار‌ها که می‌شود اسمش را عقب نشانی بگذاریم در واقع به معنای فعال شدن زبان دیپلماسی بین دو کشور است؟
در عرصه عمل دیپلماسی بیشتر از قبل در عرصه مطرح است. اساسا سنت حاکم بر رفتار دموکرات‌ها بر اساس دیپلماسی است. البته جمهوری خواهان هم راه را برای مذاکره باز گذاشته بودند. اما به دلیل تحریم‌هایی که حاضر به لغو آن‌ها نبودند، ایران نپذیرفت که با توجه به سوابقی که وجود داشت پای میز مذاکره برود.
اکنون بایدن تیمی را تشکیل داده که این تیم به خاطر سابقه شرکت در مذاکرات با ایران در زمان اوباما می‌تواند ادبیات دیپلماتیک سهل تری را با تهران پیش بگیرد. اما در عین حال باید پذیرفت که آن‌ها سابقه و تجربه مذاکره با ایرانی‌ها در دوره پیشین را دارند و این موضوع برای آن‌ها هم یک نوع امتیاز به حساب می‌آید. همانطور که برای دولت ایران هم تجربه مذاکره با همین تیم در دوران پیش از ترامپ می‌تواند یک امتیاز مثبت و خوب تلقی شود.
عملکرد دیپلمات‌های ایرانی را در قبال اقدامات اخیر چطور می‌بینید؟
دیپلماسی ابزار سیاست خارجی است و آن‌ها مجری فرمان تصمیم گیران در عرصه سیاست خارجی هستند. دیپلمات‌ها در مسیر ریل گذاری شده سیاست خارجی عمل می‌کنند. در ماجرای برجام امریکایی‌ها خواهان مذاکرات گسترده بودند. اما رهبری جمهوری اسلامی ایران اعلام کردند که آن‌ها تنها در مورد مساله هسته‌ای به گفتگو بپردازند. در مورد موارد اخیر هم اظهارنظر‌های مقامات ایرانی همانی است که سیاستگذاران کشورمان بر آن تصمیم دارند و به همین دلیل ان‌ها از مواضع خود که لغو تحریم‌ها پیش از هرگونه گفتگوست دفاع می‌کنند.