رویداد۲۴ شادی مکی: چند روز پیش اسکندر مومنی دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر از افزایش نرخ شیوع مصرف مواد مخدر خبر داده و گفته بود: «نرخ شیوع مصرف مواد مخدر در بخش کارگری زیاد است و مصرف مواد مخدر سنتی از جمله تریاک در میان آنان شایع‌تر است. از همین رو ما توافق‌هایی با وزارت رفاه و سازمان فنی و حرفه‌ای درباره پیشگیری داشته‌ایم که امیدواریم به نتیجه برسد.»
آزاده اولیایی، کارشناس مسئول پیشگیری از اعتیاد در محیط کار و فضای مجازی سازمان بهزیستی کشور هم در این رابطه عنوان کرده بود: «آمار رسمی نرخ شیوع اعتیاد بین کارگران در دست نیست، اما بر اساس شیوع‌شناسی حدود هفت سال پیش در بدبینانه‌ترین حالت ممکن حدود ۳۰ درصد کارگران و در خوشبینانه‌ترین حالت ۲۱ درصد از کارگران در مراکز صنعتی و کارخانه‌ها اعتیاد دارند.»
وی همچنین تاکید کرده واحد مشاوره اعتیاد در بسیاری از محیط‌های کاری و کارگری وجود ندارد و اگر هم باشد استمداد و کمک طلبیدن از آن‌ها فرهنگ سازی نشده است.
به گزارش رویداد۲۴ از آنجایی که در سند پیشگیری از اعتیاد برنامه‌هایی برای پیشگیری از اعتیاد در محیط کار هم پیش‌بینی شده است می‌توان گفت که اجرای چنین طرح‌هایی در محیط های کاری به‌ویژه محیط‌های کاری پرفشار ضرورت دارد. علل اعتیاد کارگران و ضرورت اجرای برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد را در گفتگو با یکی از کارگران بازنشسته حوزه صنعت و یکی از کارشناسان و پژوهشگران اعتیاد مورد بررسی قرار داده‌ایم.
ناصر آغاجری کارگری بازنشسته است که بیش از ۴۰ سال سابقه کار در حوزه صنعت را دارد و به خوبی با مشکلات کارگری در صنایع آگاه است او درباره اعتیاد در محیط‌های کاری پرفشار به رویداد۲۴ می‌گوید: «اعتیاد به ویژه در میان کارگرانی که قرارداد‌های موقت دارند بسیار زیاد است. اعتیاد در میان کارگرانی که سواد کمتری دارند بیشتر است البته در میان افراد تحصیل‌کرده و مهندس‌ها نیز مشکل اعتیاد کم نیست.»
وی ادامه می‌دهد: مشکل آن است که محیط کار برای کارگرانی که در پروژه‌های صنعتی کار می‌کنند، یک اردوی کار است. وقتی ما در یک پروژه جدید مشغول به کار می‌شدیم باید به صورت شبانه‌روزی در مدت اجرای پروژه در اختیار پیمانکار بودیم. در این پروژ‌ه‌ها به دستور کارفرما افراد به جای ۸ ساعت کار مقرر شده در قانون کار بیش از ۱۲ ساعت فعالیت داشته و به خواست کارفرما بعد از ساعت کاری هم باید ساعاتی را به صورت اضافه کاری اجباری فعالیت کنند. این به معنای استثمار وحشیانه کارگران و ایجاد خستگی بیش از حد در آنهاست.
این کارگر بازنشسته با بیان اینکه پروژه زمانبندی داشته و طی مدت مشخصی باید کارگران کار را به پایان برسانند، عنوان می‌کند: فشار کار، زمانبندی کار و اینکه کوچک‌ترین اعتراض کارگر به اخراج او منجر می‌شود و هیچ حمایتی هم نیست در کنار پرداخت‌های دیر هنگام باعث می‌شود که کارگران به سوی اعتیاد سوق داده شوند. مثلا اگر کارگر اعتراض به عدم پرداخت حقوق خود کند با برخورد‌های خشونت‌بار و قهری مواجه می‌شود تحمل این شرایط بسیار سخت است.
وی خاطرنشان می‌کند: وقتی یک پدر همسر و فرزندانش فقط ۵ روز می‌بیند بسیار سخت است. مثلا اگر از عسلویه قصد بازگشت به تهران را داشتیم در مجموع ۲ روز در رفت و آمد بودم و درو اقع تنها ۳ روز می‌توانستیم خانواده‌هایمان را ملاقات کنیم. هر کسی این شرایط اردوگاهی کار را نمی‌تواند تحمل کند. همه این عوامل در کنار مشکلات اقتصادی تحمل شرایط را غیرممکن و ریسک اعتیاد را بالا می‌برد.
او درباره اینکه آیا خود سابقه مصرف مواد مخدر داشته است یا خیر؟ می‌گوید: افراد با یکدیگر فرق می‌کنند من همواره با باور‌های خاص خودم زندگی کرده‌ام اهل مطالعه و ورزش بودم و حتی سمت سیگار هم نرفته‌ام. من همان زمان هم تنها ۳ ساعت می‌خوابیدم و از ساعت ۳ تا ۶ صبح که زمان حضور در محل کار بود مطالعه می‌کردم یا می‌نوشتم.
وی تصریح می‌کند: در عسلویه، پالایشگاه تبریز، کرمانشاه، شازند اراک، بندرعباس و ... کار کرده‌ام و همه جا هم شرایط کار اردوگاهی به همین شکل بوده است. کارگران صنعتی خانه به دوش هستند. هربار که کاری تمام می‌شود مدتی بیکاری را تحمل می‌کنیم تا اینکه کار در یک گوشه‌ای از کشور گیرمان بیاید. شرایط کارگران صنعتی متاسفانه همینقدر سخت است.
دکتر هومان نارنجی‌ها کارشناس و پژوهشگر پیشگیری از اعتیاد در این باره به رویداد ۲۴ می‌گوید: بالاترین آمار‌های اعتیاد ما طی سال‌های گذشته اکثرا مربوط به جامعه کارگری بوده است. براساس پژوهشی که سال ۸۶ در این حوزه انجام شد مشخص شد ۳۳ تا ۳۴ درصد معتادان از جامعه کارگری هستند. یعنی کارگر ساده و کارگر ماهر.
وی با بیان اینکه بر اساس این پژوهش ۱۶ درصد کارگران معتاد را کارگران ساده و حدود ۱۹ درصد را کارگران ماهر تشکیل می‌دادند، می‌افزاید: کشاورزان معتاد حدود ۳ درصد جمعیت معتادان و ۱۲ درصد را نیز رانندگان درون شهری و برون‌شهری تشکیل می‌دادند.
این پژوهشگر اعتیاد عنوان می‌کند: علت اعتیاد در میان این قشر از جامعه آن است که معمولا کارگران به علت فشار کاری بیش از اندازه و سنگین به سمت مواد گرایش پیدا می‌کنند تا بتوانند با مصرف آن علائم جسمانی خود را کمی کاهش داده و قادر به کار بیشتر باشند. به بیان دیگر این افراد با مصرف مواد اقدام به دوپینگ می‌کنند تا بتوانند کار بیشتری انجام دهند. غافل از اینکه مصرف مواد میانگین عمر شغلی آن‌ها را کاهش داده و عوارض و فشار‌هایی را در بدن آن‌ها ایجاد می‌کند که متوجه آن نمی‌شوند.
وی با اشاره به پژوهش دیگری که در سال ۹۷ در حوزه اعتیاد انجام شد، اظهار می‌کند: بر اساس این پژوهش ۲۳ درصد کارگران مصرف‌کننده مواد را کارگران ساده و حدود ۱۴ درصد را کارگر ماهر تشکیل می‌دادند. مشاغلی مانند کشاورزی بدون تغییر حدود ۳ درصد اعلام شد، اما آمار رانندگان معتاد به ۹ درصد کاهش یافته بود.
نارنجی‌ها با بیان اینکه در همه جهان با موضوع شیوع اعتیاد در محیط‌های کارگری و در میان افرادی که فعالیت‌های فیزیکی بیشتری دارند مواجهیم، می‌افزاید: ۲ مساله به شدت احتمال اعتیاد را افزایش می‌دهد یکی فشار فیزیکی و دیگری فشار روانی، به این معنا که کارگران برخی مشاغل به صورت توامان در معرض ۲ خطر قرار دارند یعنی هم فعالیت جسمی شدید دارد و هم اینکه شرایط شغل به صورتی است که فرد استرس زیادی را تحمل می‌کند. به عنوان مثال فرد در محیطی گرم، پرفشار و خطرناک کار مانند با مواد شیمیایی کار می‌کند، لذا باید نسبت به این گروه از کارگران توجه بیشتری داشت. این‌ها عوامل خطری هستند که باید به آن‌ها توجه کرد.
وی با اشاره به کارگرانی که به دلیل شرایط کاری خود ناچارند در مناطقی دور از خانه زندگی کنند، می‌گوید: زندگی مجردی و دور از خانواده، زندگی‌های جمعی کارگری نیز از دیگر عواملی هستند که می‌توانند زمینه اعتیاد را برای کارگر فراهم کنند. چرا که یک فرد آلوده به اعتیاد می‌تواند به طور میانگین ۳ نفر دیگر را دچار اعتیاد کند. به عنوان مثال وقتی در عسلویه چند نفر در یک کانکس زندگی می‌کنند، ممکن است فرد آلوده سایرین را نیز آلوده کند. اعتیاد یک بیماری مسری است که الگوی عفونی ندارد؛ لذا کارگرانی که هم دور از خانواده بوده و هم استرس‌بالایی را در محیط کار تحمل می‌کنند در معرض ابتلا به اعتیاد قرار می‌گیرند.
این کارشناس پیشگیری از اعتیاد عنوان می‌کند: شیفت‌های کارگری و بهداشت محیط کار نیز از اهمیت بسیاری برخوردارند. به کارخانه‌ای رفته بودم و شاهد بودم به جای اینکه آهن یا چدن ذوب شده را به وسیله یک ماشین از مخزن به کوره بریزند، یک کارگر با یک ملاقه سر کوره سرشار از آهن مذاب این کار را می‌کرد و آهن مذاب را در یک قالب می‌ریخت. داغی کوره به حدی بود که می‌توانست قرنیه چشم و پوست صورت را بسوزاند. این کارگر مصرف کننده شیره به صورت خوراکی بود، حالا اگر شیره را از وی بگیریم دیگر قادر به کار در کنار کوره نبود و اگر همچنان با همین وضعیت به کار خود ادامه دهد ۱۰ سال دیگر قادر به انجام هیچ حرکتی نخواهد بود. چرا که کار یک ماشین را به انسان تحمیل کرده‌ایم و تمام مفاصل او دردناک بوده و قادر به فعالیت نخواهد بود. اما این کارگران برای حفظ شغل خود ناچارند چنین وضعیتی را تحمل کنند.
بیشتر بخوانید:کارگران در انتظار حکم خلع ید اسدبیگی/ هفت تپه آزاد می‌شود؟
نماینده کارگران: میزان دستمزد کارگران فاجعه است
وی با تاکید براینکه سختی، پرفشاری و طولانی بودن محیط کار باعث می‌شود که فرد به سوی مصرف مواد مخدر سوق داده شوند، اظهار می‌کند: اینکه فرد استراحت کافی داشته باشد بسیار مهم است در غیر اینصورت احتمال اینکه افراد سوق پیدا کنند به سمت اعتیاد به شدت وجود دارد. در چنین مواردی غالبا کارگران از تریاک برای تحمل درد و از شیشه برای بیش کاری و بیش فعالی شغلی و بیدار ماندن‌های طولانی استفاده می‌کنند. همچنین موارد همزمان مصرف هروئین و شیشه نیز زیاد مشاهده شده است. اما مصرف همزمان تریاک و شیشه کمتر دیده شده است. خاصیت ضد درد هروئین کوتاه اثر است و فرد ناچار است که زود به زود تکرار کند.
نارنجی‌ها درباره اعتیاد در میان زنان کارگر عنوان می‌کند: آمار اعتیاد میان مردان و زنان به طور کلی ۹ به یک است. آن یک درصد زنان معتاد هم معمولا قربانی همسران خود هستند البته زنانی هم هستند که به دلایل دیگری مانند کسب آرامش یا رهایی از درد دچار سوءمصرف مواد شده‌اند.
وی با تاکید بر اینکه ما کارگران را به دلیل فشار‌های فیزیکی وارد بر آن‌ها بیش از سایر مشاغل در معرض خطر اعتیاد می‌دانیم، اضافه می‌کند: ضروری است در این زمینه به جامعه کارگری کشور آگاهی‌رسانی شده و همچنین مشخص شود که ضروری است از کارگران شاغل در کدام صنف بیشتر در برابر اعتیاد محافظت شده و چه اقداماتی باید انجام شود. نقش برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد در محیط کار بسیار پررنگ است در حالیکه توجه چندانی به این موضوع نمی‌شود.
این کارشناس پیشگیری از اعتیاد با بیان اینکه طرح‌های پیشگیری از اعتیاد در محیط کار در قوانین مورد تاکید قرار گرفته‌اند، می‌گوید: متاسفانه کارفرمایان علاقه چندانی به اجرای این طرح‌ها ندارند، زیرا بیشتر به موضوع سود خود فکر می‌کنند، غافل از اینکه براساس شیوع شناسی اعتیاد در محیط‌های صنعتی از هر ۴ نفر کارکنان محیط‌های صنعتی یک نفر معتاد است. حال تصور کنید در یک محیط صنعتی با ۴۰۰ کارگر حضور دارند در حالیکه کارفرما بر این گمان است که اگر طرح پیشگیری را اجرا کند هزینه‌بر است. این درحالی است که در این کارحانه براساس درصدی که گفتیم ۱۰۰ نفر معتاد هستند.
وی ادامه می‌دهد: در موضوع اعتیاد این مطرح است که فرد معتاد نصف یک فرد عادی کار می‌کند، ممکن است در ابتدای شروع مصرف بیش‌کاری کند، اما به تدریج دچار تاخیر و تعجیل در کار می‌شود. یا حتی ممکن است باعث وقوع حادثه و سوانح پرهزینه شود و حتی تعهد خود را نسبت به محیط کارش از دست می‌دهد. همه این موارد باعث می‌شود که کارآیی این فرد به حدود ۵۰ درصد برسد به بیان دیگر ۱۰۰ نفر معتادی که به عنوان کارگر حقوق دریافت می‌کنند معادل ۵۰ نفر کار می‌کنند، در واقع ۵۰ نفر دستمزد مفت دریافت می‌کنند. این درحالی که اگر طرح پیشگیری و درمان اعتیاد در محیط کار را اجرا کند این مساله رفع می‌شود.
نارنجی‌ها خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر بخش خصوصی که به منافع خود فکر می‌کند اندکی پیگیری اجرای این طرح‌ها هستند، برخی هم می‌گویند ما نمی‌خواهیم نان کسی را آجر کنیم اگر فرد اعتیاد دارد هم جلوی کارش را نگیریم، اما نکته آن است که باید بتوانیم این افراد را درمان کنیم. مشکل این است که برخی کارفرمایان فکر می‌کنند هدف از اجرای چنین طرح‌هایی اخراج کارگر است درحالیکه قصد بازگرداندن سلامت به آنهاست که آثار مثبت این مساله را در آینده می‌توانیم در زندگی فرد، خانواده و جامعه مشاهده کنیم. حال اگر کارفرما چشم خود را روی اعتیاد کارگر ببندد ممکن است این فرد به دلیل شرایطی که دارد باعث وقوع یک انفجار یا حریق شده که در اثر آن تعدادی از کارگران خوب هم جانشان را از دست بدهند که در این صورت واحد مربوطه باید هزینه دیه آنان را نیز بپردازد. یعنی تعدادی انسان به دلیل غفلت کارفرما و خیانت وی به نیروی انسانی از بین می‌روند.
وی تصریح می‌کند: برخی مشاغل بسیار حساسند. یکی از بیماران من مصرف کننده شیشه بود و در عین حال راننده سرویس یک مدرسه بود. این درحالی بود که این فرد هذیان داشت کارش هم حساس بود. مشاغل حساس حتما نیاز به اجرای طرح‌های پیشگیری و درمان دارند و بی‌تفاوت گذر کردن از این موارد به معنای وقوع یک فاجعه انسانی است؛ بنابراین قانون‌گذار اگر هم قانونی درخصوص پیشگیری از اعتیاد در محیط کار داشته باشد باید تمامی سازو کار‌های اجرایی کردن آن تا رسیدن به نتیجه را فراهم کرده و کارفرما را وادار کند که برای کارگران از تست و آزمایش و حتی سیستم ارجاع درمان استفاده کند. حتی لازم نیست هزینه درمان کارگر را بدهد بلکه فقط او را وادار به درمان کند. زیرا با توجه به تعرفه‌هایی که وجود دارد هزینه درمان برای این افراد بسیار کمتر از هزینه مصرف ماهیانه مواد است.
این پژوهشگر پیشگیری اعتیاد تاکید می‌کند: این افراد باید در محیط‌های کار شناسایی و برای درمان ارجاع داده شوند همچنین از کار‌های پرخطر برداشته و به کار‌های کم‌خطرتر گمارده شوند. همچنین دوره‌های پاکی طولانی‌مدت داشته باشند و بعد از حصول بار دیگر به کار‌های قبلی بازگردند
وی می‌گوید: در جهان چندین سیستم درخصوص پیشگیری به صورت تخصصی کار می‌کند، مثلا در کشور توسعه یافته برخی در حوزه پیشگیری از اعتیاد در مدرسه کار می‌کنند، برخی در همین حوزه در محیط کار، برخی در محله و برخی در رسانه و... کار می‌کنند، این‌ها زیرگروه‌های تخصصی است. درحال حاضر متخصص در حوزه پیشگیری از اعتیاد در محیط کار هم داریم. قانون‌گذار باید این تعداد این کارشناسان را افزایش داده و در محیط‌های کار ادغام کند، زیرا این مساله سود زیادی به دنبال دارد. هرگونه غفلت واحد مربوطه را با مشکلات بیشتری مواجه می‌کند.