رویداد۲۴ اینترنت ماهواره‌ای در راه رسیدن به ایران است. خبر خوبی که مخالفان و موافقانی در کشور دارد. اینترنت ماهواره‌ای را می‌توان انقلابی در زمینه اینترنت دانست، فناوری که دسترسی به شبکه جهانی اینترنتی را لازمان و لامکان خواهد کرد. در این فناوری سرعت اینترنت بسیار بالاتر خواهد رفت، ارزان تر خواهد شد و هر فردی در دورترین نقطه، در شهر و روستا نیز می تواند در بهترین کیفیت به شبکه جهانی اینترنت متصل شود.
این روز‌ها صحبت از این فناوری زیاد است و میان مسئولان موافق و مخالف زیادی دارد. اما اینترنت ماهواره‌ای دقیقا یعنی چه و با اینترنت فعلی در سطح ایران چه تفاوتی می‌کند؟ این گزارش را بخوانید تا بدانید اینترنت ماهواره‌ای دقیقا چه ویژگی‌هایی دارد.
اینترنت ماهواره‌ای در همه جای دنیا با «اینترنت رایگان و در دسترس» معرفی شد، اما این تعریف چیزی نبود که در ایران مبنای شناخت همه از اینترنت ماهواره‌ای شود. موافقان اینترنت ماهواره‌ای می گویند این فناوری، دست دولت‌ها را از دخل و تصرف در این سیستم جدا می‌کند و مخالفان می‌گویند با آمدن اینترنت ماهواره‌ای دیگر امکان کنترل بر آن نیست.
امید رهبر، کارشنا حوزه فناوری درباره پروژه استارلینک که در ایران به عنوان اینترنت ماهواره‌ای شناخته می‌شود، گفت: استارلینک، پروژه اینترنت فضایی «ایلان ماسک» بنیان گذار شرکت «اسپیس ایکس» است. خدمات استارلینک ابتدا در سال گذشته در آمریکای شمالی ارائه شد و به افراد این امکان را داد تا از شبکه پرسرعتی که از صورت فلکی ماهواره‌ای اسپیس ایکس ارسال می‌شد استفاده کنند. بیش از ۱۰۰۰ ماهواره استارلینک در حال حاضر در مدار هستند و طرحی در دست است که طی چند سال آینده ده‌ها هزار ماهواره دیگر نیز به آن‌ها اضافه شود.
در ایران این فناوری جدید با واکنش‌هایی همراه بود. علی ربیعی، سخنگوی دولت به تازگی اعلام کرده است که اینترنت ماهواره‌ای یک ضرورت دنیای دیجیتال امروز است و به دفاع از آن برخاسته است. اما پیش‌تر فیروزآبادیْ دبیر شورای عالی فضای مجازی گفته بود: «برای آنکه با ورود این فناوری، حکمرانی فضای مجازی خدشه دار نشود، باید تدابیری صورت داد.» او خبر از قانون‌گذاری در حوزه اینترنت ماهواره‌ای برای کاربران و لزوم دریافت مجوز برای ارائه دهندگان این نوع اینترنت داده و با بیان اینکه کارگروهی در مرکز ملی فضای مجازی برای مواجهه با خدمات اینترنت ماهواره‌ای تشکیل شده است، اظهار کرده که باید برای مواجهه با این فناوری راه حل اندیشید.
مجلس هم به طور ضمنی با تصویب یک مصوبه به جنگ با اینترنت ماهواره‌ای رفت. بر اساس مصوبه مجلس، قرار است بخشی از افزایش حق‌السهم دولت از اپراتور‌ها صرف توسعه زیرساخت اینترنت ثابت پرسرعت توسط شرکت مخابرات شود تا «امکان رقابت و مقابله با تهدیدات اینترنت ماهواره‌ای» را داشته باشد.
بیشتر بخوانید:دسترسی آزاد به اینترنت در محاصره تنگ نظری‌ها/ آیا ایران می‌تواند مانع کار اینترنت‌های ماهواره‌ای شود؟
با این حجم از اختلاف و اتفاق، پرسش‌ها درباره اینترنت ماهواره‌ای زیاد است. بخشی از این سوالات که شاید سوال شما هم باشد با کیوان نقره کار، کارشناس فناوری و اطلاعات در میان گذاشتیم.
قبل از هر چیز از این کارشناس بخش فناوری درباره این پرسیدیم که چرا افکار عمومی نسبت به اینترنت ماهواره‌ای بدبین و بی‌اعتماد است؟ او دلیل آن را بیشتر از همه به رویکرد سیاسی و مداخله‌گری دولت در اینترنت می‌داند و توضیح می‌دهد: «تاریخ چند دهه اخیر در کشور ما نشان داده، با شدت و ضعف‌های مختلف طی دوره‌های متفاوت افکار عمومی نسبت به هر پدیده یا تکنولوژی جهانی که یا توسط دولت وارد کشور می‌شود یا توسط نهاد‌های دولتی و شبه دولتی در کشور ساخته می‌شود، بدبین بوده و اعتماد چندانی ندارد. نمونه آن را این روز‌ها در واکسن کرونا می‌بینیم و در اینترنت ماهواره‌ای هم همین طور است. متناسب با همین بی اعتمادی هم بخشی از کاربران معتقد هستند با ورود اینترنت ماهواره‌ای دست دولت برای کنترل و نظارت بر دسترسی و فیلترینگ بیشتر خواهد شد. اگر بخواهیم باور عمومی را براساس تجربه بسنجیم، متوجه می‌شویم این بی‌اعتمادی عمومی در تمامی بخش‌ها و به ویژه در بخش فناوری وجود دارد.»
اما در واقع اینترنت ماهواره ای فاصله ای از زمین تا آسمان با اینترنت ملی دارد. شرکت اسپیس ایکس متعلق به ایلان ماسک مالک پروژه اینترنت ماهواره ای در جهان است که این پروژه را به پیش می برد و هدف اصلی آن گسترش اینترنت در سراسر جهان با سرعت بالا و قیمت ارزان است.
مهم‌ترین اصل اینترنت ماهواره‌ای پوشش‌دهی آن است و همین نکته آن را نسبت به فناوری‌های پیشین خود متفاوت می‌کند. اینترنت ماهواره‌ای بدون نیاز به تجهیزاتی که برای اتصال اینترنت به دورترین مناطق لازم است، می‌تواند تمامی مناطق کشور را از داشتن اینترنت بهره‌مند کند.
آیا برای استفاده از این نوع اینترنت دستگاه متصل‌شونده چه تلفن هوشمند باشد و چه رایانه، نیاز به قطعه مضاعفی هم دارد. مودم خاصی هم می‌خواهد؟ تلفن هوشمند باید از سخت‌افزار و نرم‌افزار خاصی برخوردار باشد تا بتواند از اینترنت ماهواره‌ای استفاده کند؟ اگر این نوع اینترنت بتواند نقص‌های پیشین را برطرف کند، از اقبال خیلی خوبی برخوردار خواهد بود، اما اگر بخواهد برود به سمت تجهیزات جدید دیگری باید دید که چقدر هزینه تحمیل می‌کند.
هیچ‌کدام از این لایه‌ها هنوز کاملا مشخص نیست چراکه در دنیا هم هنوز به صورت پایلوت در حال راه‌اندازی است. اما آنچه هدف اصلی کشور‌های جهان اول در اینترنت ماهواره‌ای است، این است که دسترسی را برای همه راحت‌تر و ارزان‌تر کند و چه بسا به سمت اینترنت رایگان برای همگان پیش برود. اینترنت ماهواره‌ای قول اینترنت رایگان را می‌دهد و از طریق این فناوری کاربران برای دسترسی‌های متفاوت به سایت‌ها و برنامه‌های مختلف روی اینترنت باید هزینه پرداخت کنند. یعنی هزینه روی سرویس و خدمات ارائه می‌شود و خود اینترنت رایگان خواهد بود. اگر این رویکرد‌ها همه عملیاتی شود، قط‌ها اتفاق خیلی مثبتی است.
در کشور‌هایی مانند ایران همواره رسیدن به توسعه و پیشرفت چندین گام عقب‌تر و دیرتر از جهان اتفاق می‌افتد، اما حالا در بحث اینترنت ماهواره‌ای می‌بینیم که ایران همگام با جهان در حال پیش‌رفتن است. دلیل این اتفاق را نقره کار این گونه توضیح می‌دهد: «در حال حاضر زیرساخت‌ها ایران در حوزه اینترنت به جرات می‌توانم بگویم زیرساخت‌های مطلوب و با استاندارد بالایی است، اما متاسفانه خدماتی که ارائه می‌شود همسو و همراه با زیرساخت‌های ما نیست و از آن عقب‌تر است و فقط بخشی از ظرفیت زیرساخت‌های ما در اختیار کاربران قرار می‌گیرد. این قسمت مثبت ماجراست، اما بخش دیگر ماجرا در رخ‌نمایی‌های جهانی و در حوزه دیپلماسی است. نوعی قدرت‌نمایی است که به جهان و کشور‌های آمریکا و اروپایی این پیام را بدهد که اگر شما با رویکرد جنگ نرم می‌خواهید نشانه‌گیری کنید، ما هم می‌توانیم فضایی پیاده‌سازی کنیم. البته که این قدرت‌نمایی در جهان مرسوم است و باید دید کدام کشور‌ها در نهایت پیشرو خواهند بود.»
حوزه فناوری اطلاعات را یکی از حوزه‌های انحصاری در بازار می‌شناسند که یکی دو شرکت بزرگ بر سر تمام این بازار سایه دارد. در اینترنت ماهواره‌ای کدام شرکت‌ها جلوددار خواهند بود. اساسا شرکت‌هایی که عمدتا در این حوزه وارد بازار شوند، ممکن است به لحاظ تجهیزات و دسترسی در وهله اول محرمانه بوده و به عموم اطلاعی نسبت به آن ارائه نشود. اگر بخواهیم انحصار را در مبدا در نظر بگیریم، قطعا به یکی دو شرکت ختم خواهد شد که همین الان هم عمده اپراتوری و پشتیبانی حوزه فناوری اطلاعات را برعهده دارند. اما اگر در سطح‌های جلوتری برویم، در یک سری لایه‌ها همچنان انحصار وجود خواهد داشت و این امتیازی است که به این شرکت‌ها در ازای تجمیع اطلاعات و در دسترس نهاد‌های مربوطه قرار دادن، داده می‌شود. اما زمانی که به ارائه خدمت و روردرویی و چهره به چهره کاربران برسد، بین شرکت‌های دیگر هم تقسیم خواهد شد.
به گفته نقره کار اگر توسعه اینترنت را در دو دهه اخیر بسنجیم متوجه می‌ِشویم هم در حوزه کابلی و هم بی‌سیم تحولات زیادی را در جهان شاهد بودیم و در ایران هم بخشی از زیرساخت‌های آن فراهم شده است. اگر ادعا می‌شود که ایران هم می‌خواهد به جرگه کشور‌های دارای اینترنت ماهواره‌ای بپیوندد، دست‌اندرکاران این حوزه در ایران قطعا فکر کرده‌اند که الزامات آن را می‌توانند پیاده کنند. اما چقدر از این استاندراد‌ها را می‌توانیم داشته باشیم، یک بحث است و نکته مهم دیگر این است که چقدر از این فناوری قرار است در دسترس عموم قرار بگیرد. این موضوع در اینترنت ماهواره‌ای در ایران خیلی مهم است.
او ادامه می‌دهد: «در کل به عنوان یک کاربر این حوزه می‌گویم اتفاق خوبی است و پوشش خیلی بهتری خواهد داشت. شکی در این نیست که پیشرفت در این حوزه به معنای سرعت و دسترسی بهتر و بیشتر است، اما جایی نگران کننده است که امنیت مخاطب را به خطر بیندازیم. یا بخشی از پروژه‌ها به کشور‌هایی واگذار شود که اطلاعات در اختیار سایرین قرار بگیرد و ضعف مدیریت وجود داشته باشد. یا اینکه استاندارد‌های لازم از لحاظ فنی نداشته باشیم و با اتصال نوسانی رو به رو شویم. اما اگر روند فعلی تکرار شده و به مانند این چند سال در حوزه فناوری که نمایش و اغراق زیاد بوده و ما افتتاخیه و نمایشگاه زیاد دیدیم، اما اختتامیه و گزارش ندیدیم، می‌تواند نگران کننده باشد.
این کارشناس فناوری اطلاعات در پاسخ به این سوال می‌گوید: «مگر در حال حاضر دسترسی و کنترل و نظارت بر داده‌ها و اطلاعات کاربران وجود ندارد؟ مگر فیلترینگ وجود ندارد؟ ما تجربه قطع اینترنت هم داشتیم. حالا اگر اینترنت بخواهد به نوع دیگری هم ارائه شود، باز هم آن دکمه به اصطلاح روشن و خاموش کردن اینترنت سراسری یا یک منطقه خاص برای دولت وجود خواهد داشت و بستگی به اراده دولت در استفاده آن دارد. متولی حوزه آی تی و سازمان‌های دیگر هم حتی امکان دست گذاشتن روی این دکمه را دارند. آن کلید قطع کردن و وصل کردن بستگی چندانی به تکنولوژی ندارد، بیشتر از همه چیز به نگرش و تفکر مسئولان ربط دارد تا به تکنولوژی.»