رویداد۲۴ برجام هنوز در کماست. ایالات متحده نتوانسته به آن بازگردد و تحریم‌های ایران هم بر سر جای خود باقی مانده اند. هردو کشور منتظرند تا گام نخست را دیگری بردارد و واسطه گران اروپایی و منطقه‌ای از روند اوضاع راضی نیستند. آمریکا می‌گوید هر وقت ایران به بازگشت کامل تعهدات برگشت ما نیز تعهدات را از سر خواهیم گرفت و از سویی ایران می‌گوید ابتدا واشنگتن باید لغو موثر تحریم‌ها را انجام دهد. کارشناسان معتقدند تداوم این وضعیت به نفع طرفین نیست و احتمال دارد دو طرف روند خطرناک جدیدی را آغاز کنند. با عبدالرضا فرجی راد، کارشناس مسائل بین الملل به گفتگو پرداخته ایم:
در آخرین تحولات وزیر خارجه ایالات متحده مدعی شده که باجی به ایران نخواهد داد و در موضعی عجیب گفته که اگر ایران به تعهداتش بازنگردد، کشورش مانع از بازپرداخت بدهی کشورمان از سوی کره جنوبی می‌شود. ایران هم به ایالات متحده می‌گوید که تا ابد برای وقت تلف کردن زمان باقی نیست. تعبیر شما از این دو رویکرد چیست؟
حرف‌های بلینکن مربوط به هفته پیش است و بعد از آن یک مقام امریکایی گفت که در مورد کره جنوبی صحبت‌هایی می‌شود و نکات مثبتی وجود دارد. ضمن اینکه شخصیت‌های دیگری هم اعلام کردند که ایالات متحده حتما میخواهد با تهران به توافق برسد. در نتیجه این امادگی چه از سوی واشنگتن و چه از سوی ایران برای اینکه توافق صورت گرفته و امریکایی‌ها به آن بازگشته، تحریم‌ها برداشته شوند و ایران هم به تعهداتش عمل وجود دارد.
طرف ایرانی می‌گوید ابتدا آن‌ها باید تحریم‌ها را بردارند و بعد وارد گفتگوی احتمالی شوند. واسطه‌ها پیام‌هایی می‌برند و می‌آورند و بر آن اساس ممکن است توافقات اولیه‌ای صورت بگیرد. باید چند هفته صبر کنیم و ببینیم که این تماس‌هایی که با اروپایی‌ها گرفته می‌شود و نقشی که قطری‌ها در حال ایفای آن هستند، چه نتیجه‌ای خواهد داشت.
یک مقام آمریکایی به واشنگتن پست گفته که دولت بایدن به دنبال مذاکره بر سر برجام تازه‌ای نیست. چنین چیزی تقریبا حرف جدیدی به حساب می‌آید. ایا این را می‌توان به عنوان چراغ سبزی در نظر گرفت؟
بالاخره آمریکا میخواهد بر سر برجام با ایران توافق کند. اما همانطور که خانم شرمن گفت، می‌خواهند این اساس و پایه کار باشد و وقتی که شکل گرفت دنباله‌ای بر آن اضافه کنند که احتمالا مسائل منطقه‌ای و موشکی را هم در بر بگیرد. آن‌ها از یک طرف می‌خواهند به توافق با ایران برگردند، اما در طرف دیگر از سوی داخل و کنگره و از سوی ریاض و تل اویو تحت فشارند. به همین خاطر می‌خواهند که در ابتدا یک امتیازی را از ایران بگیرند تا بعد به برجام برگردند. مهم‌تر از آن واشنگتن علاقه‌مند است که مستقیم با ایران صحبت کند. پیامی که رابرت مالی در مورد اینکه واسطه‌ها نمی‌توانند آن پیام‌ها را آنطور که باید برسانند و این می‌تواند باعث سو تعبیر شود، ناشی از همین موضوع است.
به نظر من خیلی از موارد در مذاکرات مستقیم می‌تواند مطرح شود و احتمال موفقیتش دراین صورت بیشتر است تا اینکه واسطه‌ها پیام ببرند و بیاورند. امریکایی‌ها می‌خواهند مسائل منطقه را هم بگنجانند یا ایران را راضی کنند که درمورد بخشی از آن‌ها صحبت کند، تا پاسخگوی متحدین منطقه‌ای و کنگره هم باشند.
به نظر من دو طرف توافق خواهند کرد که به نحوی این مساله را با فرمولی که رییس جمهور ایران به طور گام به گام مطرح کرد، حل کنند.
ایران اعلام کرده که اگر امادگی ندارند که یک مرتبه برگردند، ما امادگی داریم که به صورت گام به گام با واشنگتن همکاری کنیم.
ما شاهد این هستیم که نگرانی بابت قدرت‌های منطقه‌ای مانند عربستان و البته رژیم صهیونیستی وجود دارد. برنامه دولت بایدن برای اینکه آن‌ها را ساکت کند تعبیه شده؟
بایدن در درجه اول میخواهد با ایرانی‌ها صحبت کند و در درجه دوم آن‌ها را در جریان قرار دهد. آنچه مسلم است اینکه در مورد ایران هیچ وقت نه عربستان و نه اسراییل راضی نمی‌شوند. این دو به دنبال فشار حداکثری بر ایران هستند، اما دولت ایالات متحده این را نمی‌خواهد و بار‌ها آن را اعلام کرده که فشار حداکثری شکست خورده و اخیرا فرمانده سنتکام هم گفته است. دولت بایدن نمی‌خواهد این راه را برود.
از آن سو سانترفیوژ‌های نسل جدید از روز‌های قبل به کار افتاده و این نگرانی‌ها هم وجود دارد. ما باید بپذیریم که اسراییل و عربستان به دنبال خواسته‌های مشابهی با امریکا نیستند. روابط این دو هم هیچ وقت با واشنگتن مانند گذشته نخواهد شد. البته تا زمانی که بایدن رییس جمهور این کشور است.
ریاض و تل اویو از حالا برای دوره بعد شروع به همکاری با هم کرده اند تا یا دوباره ترامپ یا کسی مانند او از میان جمهوری خواهان انتخاب شود. انتخابات امریکا در واقع سه سال دیگر است و بایدن سه سال می‌تواند کار کند و سال اخر وارد فاز انتخاباتی می‌شود و آن‌هایی که مخالفش هستند هم تهاجمی‌تر می‌شوند؛ بنابراین اسراییل و عربستان کار می‌کنند و لابی هایشان هم در امریکا با هزینه کردن و رسانه و ... در حال لابی کردن هستند تا بایدن نتواند به درستی دوره اش را به پایان برساند و بعد از او یا خود ترامپ بیاید و یا کسی را معرفی کند که سیاست‌های پیشین را در قبال ایران به کار ببرد.
مواضع اخیر بلینکن تندتر از آنچه انتظارش می‌رفت شده است. برخی معتقدند او تبدیل به تریبون کسانی شده که به دنبال دریافت امتیاز بیشتر و نابرابر از ایران هستند و به دلیل این که او خود یهودی است معتقدند که میخواهد نگرانی‌های نتانیاهو را منتقل کرده و از آن‌ها بکاهد. ایا این دیدگاه درست است؟
ان‌ها استراتژی دارند و همان را پیش می‌برند. مساله یهودی بودن چیز جداست و مرتبط با این موضوع نیست. آن‌ها به هر حال همیشه حامی اسراییل هستند و از امنیت آن رژیم حمایت خواهند کرد. اسراییل اول از اینکه ترامپ رفته ناراضی ست و دوم از اینکه بایدن در دوران اوباما سیاست‌های ضد اسراییلی داشت ناراضی است و سوم فکر می‌کنند که کاخ سفید به دنبال این است که یک نفر دیگر در اسراییل به جای نتانیاهو بر سر کار بیاید تا با آن‌ها تعامل بهتری داشته باشند. اسراییل به دولت امریکا اعتمادی ندارد و از نظر بایدن هم کار‌ها و رفتار‌های نخست وزیر اسراییل غیرمعقول است. در زمان اوباما هم همینطور بود و نتانیاهو عملا به کنگره رفت و علیه او صحبت کرد. الان هم ممکن است که نخست وزیر اسراییل کار‌های مشابهی را بکند. چون نفوذ زیادی در امریکا دارند. قطعا دولت بایدن از دولت نتانیاهو و بن سلمان رضایت ندارد. این دو همیشه علیه دموکرات‌ها کار کرده اند. در انتخابات اخیر هم پول زیادی خرج کرده اند و نسبت به مساله ایران حساس هستند. آن‌ها می‌دانند که تیم بایدن دوست واقعی برایشان نیستند.
موضع گیری اخیر بایدن و اتفاقاتی که در مورد خاشقچی افتاد یک ابروریزی برای دولت عربستان و ولیعهد این کشور بود. هر چند که خود این شخص از تحریم و.. مصون ماند، اما ابروریزی رخ داده بود. طبیعتا این دو تیم بایدن را دوست ندارند و به دنبال مشکل سازی هستند.
قدم بعدی که ایران و امریکا برای احیای برجام برر می‌دارند چه می‌تواند باشد؟
هر دو باید متوجه شوند که چه از طریق ۴+۱ یا چه از روش‌های دیگر باید با یکدیگر گفتگو کنند تا از این مسیر منافع شان تامین شود. ایران باید ببیند که تحریم‌ها کاملا برداشته می‌شود و امریکایی‌ها هم که نگرانی این را دارند که ایران به تعهدات بر نگردد مطمئن شوند. چرا که مقامات ارشد ایران گفته اند که هم اول باید تحریم‌ها برداشته شود و هم می‌شود این راه همزمان کرد و هم اینکه ایران به تعهداتش به محض اینکه آن‌ها تحریم‌ها را بردارند برخواهد گشت.