رویداد۲۴ محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران بار‌ها در طول گفتگوی افشا شده‌‌‌اش بر عدم ارادت خود به رویکرد‌های رئالیستی و مورگنتو تاکید میکند، اما برخلاف این تاکید‌های مکرر، او ناخودآگاه یک اصل مهم پارادیم رئالیستی عرصه بین‌الملل را به شنونده یاآور شده است؛ اولویت منافع ملی بر هر چیزی اعم از «رابطه با یک بازیگر خاص در جهان»، «میدان» یا «درگیری‌های جناحی داخلی.»
انتشار فایل صوتی ظریف یک ماه مانده به انتخابات اتفاقی است که در آمریکا به آن «سورپرایز اکتبر» می‌‌گویند؛ خبری که یک ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری در نوامبر به طور عمدی یا غیرعمد منتشر می‌شود و بر نتیجه انتخابات ۱۴۰۰ تاثیر می‌گذارد. مشابه این اتفاق را می‌توان بحران گروگانگیری سفارت آمریکا و تاثیر آن بر شکست کارتر در سال ۱۹۸۰، افشای رسوایی ایران-کنترا در سال ۱۹۹۲ و انتشار ایمیل‌های هیلاری کلینتون در سال ۲۰۱۶ و شکست او از ترامپ دانست.
در ایران نیز شاهد تحولات مشابهی در اردیبهشت‌های منتهی به انتخابات‌های ریاست جمهوری بعد از انقلاب بوده‌ایم. در اردیبهشت ۱۳۷۶ انتشار بخش‌هایی از مذاکرات محرمانه محمدجواد لاریجانی با نیک براون دیپلمات انگلیسی خبر داغی بود که انتخابات ریاست جمهوری را تحت الشعاع خود قرار داد. لاریجانی در ملاقاتی محرمانه به نیک براون گفته بود که پیروزی جناح راست در انتخابات می‌تواند منافع انگلیس و غرب را تامین کند و تلاش کرده بود با ارائه تصویری رادیکال از جناح چپ و به‌ویژه محمد خاتمی انگلیس را به حمایت از جناح راست برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری تشویق کند. افشای این ملاقات فاتحه جناح راست را در انتخابات خواند و به نتیجه انتخابات دوم خرداد منتهی شد.
انتشار فایل صوتی دوساعته از سخنرانی قالیباف در جمع اعضای بسیج در اردیبهشت ۹۲ که پرده از نقش او در سرکوب کوی دانشگاه برمی‌‌داشت رسما منجر به شکست قالیباف مقابل این حسن روحانی شد. روحانی با استفاده از این فایل صوتی در رقابت‌های انتخاباتی قالیباف را به اعمال سیاست‌های گازانبری متهم کرد و خود را نه یک «سرهنگ» بلکه یک «حقوقدان» خواند. اگر انتشار فایل صوتی ظریف را شگفتی اردیبهشت ۱۴۰۰ بخوانیم باید آثار آن بر انتخابات را از تمام جنبه‌های موجود تحلیل کنیم.
برای پاسخ به این سوال باید بازتاب انتشار خبر در تحلیل‌ها و اظهارات افراد و رسانه‌های نزدیک به جریانهای تعیین کننده صلاحیت کاندیدا‌های ریاست جمهوری توجه کرد. یکی از مهمترین تحلیل‌ها را در ساعات اولیه، خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران منتشر کرده است. تحلیل فارس به طور اتوماتیک در تمام رسانه‌های نزدیک به سپاه از جمله مشرق، تسنیم و رجا نیوز و قول اکانت‌های امنیتی در شبکه‌های اجتماعی من جمله توییتر بازنشر شده است. این رسانه صراحتا اعلام کرده ظریف با این فایل صوتی و تقابل با «قهرمان میدان» به «مرز نابودی سیاسی و اجتماعی» رسید.
فارس در یک گزارش دیگر با اشاره به اظهارات ظریف درباره قاسم سلیمانی گفته «هزینه حمله مستقیم به یک چهره محبوب کشور سنگین است.» این رسانه با مفروض گرفتن آنچه «قربانی شدن ظریف» خوانده میگوید جریان اصلاحات از انتقال محبوبیت سردار سلیمانی به اصلاحات و ظریف ناامید شدهاند و از این رو به سمت ایجاد گفتمان جدید با فاصله‌گذاری نسبت به سردار سلیمانی کشیده شده است.
علی خضریان نماینده مجلس مدعی شده ظریف دچار عقب‌ماندگی تحلیلی است و این عقب‌ماندگی «برای پایان عمر سیاسی وی کافی است.»
همزمان جریان دیگری نیز به راه افتاده که ظریف و اطرافیان او را عامل انتشار فایل صوتی خوانده و با این فرضیه او را فاقد صلاحیت خوانده‌اند. سید نظام موسوی نماینده اصولگرای مجلس گفته «همین که قابل صوتی محرمانه جنابعالی از شبکه وابسته به آل سعود سر در آورده یعنی در جریان قرار ندادن شما پیرامون حمله موشکی به عین الاسد و سفر بشاراسد به تهران کار بسیار دقیق و درست و هشیارانه‌ای بوده است!» امیرحسین ثابتی مجری شبکه افق متعلق به سپاه نیز ادعای مشابهی کرده و به ظریف گفته اطرافش را جاسوسان گرفته‌اند. گروه دیگری پا را از این هم فراتر گذاشته و خواستار بازداشت ظریف شدهاند.
تیترهای امروز روزنامه‌ها اما ماجرا را از نقد هم فراتر برد و عملا نشان داد هزینه هر سخنی که در مخالفت با دیدگاههای جریان راست ایران باشد، تا چه اندازه بالاست؛ از جمله روزنامه وطن امروز از تیتر توهین آمیز «حقیر» برای ظریف استفاده کرد و روزنامه رسالت تیتر «نارفیق» را انتخاب کرد.
هیچکدام از روزنامه‌ها به جزییات این فایل نپرداختند و مثلا توضیح نداند که «چرا به زعم آنها اهمیت میدان بالاتر است» یا نگفتند «میدان چه کمکی به دیپلماسی کرده است.» اگر هر کدام از جریانهای مخالف ظریف به این نکات میپرداختند و سخنان ظریف را نقد میکردند و با استدلال نشان میدادند که مثلا وزیر خارجه در ماجرای سفر سردار سلیمانی به روسیه اشتباه میکند یا مثلا پرواز هما فلان دستاورد را داشته، میشد باور کرد که قرار است سخنی که به هر دلیلی افشا شده، نقد شود اما حمله همه جانبه نشان میداد، قرار است اتفاق دیگری بیفتد.
تمام این تیترها در حالی استفاده شده که ظریف به عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران در سفر خارجی به سر میبرد، بنابراین طبیعی‌ترین اتفاق این بود که اگر واقعا حاکمیت به دیدگاههای سیاست خارجی وزیر خارجه‌‌‌اش اعتقادی ندارد، او را برکنار کند، نه آنکه در جریان یک سفر خارجی مهم چنین ادبیاتی علیه او به کار رود.
بیشتر بخوانید: جزییات فایل صوتی ظریف درباره سردار سلیمانی و دستگاه دیپلماسی/ انتشار سخنان ظریف چه پیامدی دارد؟
محتوای گفتگو‌های ظریف و لیلاز امر تازه‌ای را برای عموم مردم تبیین نکرده، اما بر یک تصویر کهنه صحه گذاشته و این تصویر را به شکل واضح‌تری صورت بندی کرده است. ظریف در این گفتگو‌ها وجود حاکمیت دوگانه را در کشور نفی میکند و اذعان میکند که هرچه هست «حاکمیت یگانه میدان» است؛ میدانی که در دست نظامیان است.
او بار‌ها در طول این گفتگو روایاتی را از بیخبری دولت از تحولات کشور و تاثیر نظامیان بر مذاکرات را بازگو میکند. اگرچه او آشکارا از این اخلال و بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اطلاعی ناراحت است، اما اذعان میکند که مردم خودشان به هر دلیلی میدان را برگزیده‌اند. او آرای کمتر خود در نظرسنجی‌ها در مقایسه با قاسم سلیمانی و حضور پرشمار مردم در تشییع پیکر شهید سلیمانی را شاهدی بر این مدعای خود می‌داند.
نگاهی به تحلیل‌ها و بازتاب این فایل صوتی در شبکه‌های اجتماعی حاکی از آن است که مخالفان ظریف در مخالفتشان مطمئن‌تر شدهاند، اما خیل عظیمی از بلاتکلیفان به سمت ظریف تاب خورده‌اند. شواهد نشان می‌دهد محبوبیت ظریف در افکار عمومی افزایش پیدا کرده است؛ هرچند این محبوبیت را احتمالا نمی‌توان در انتخابات سنجید.
سرنوشت انتخابات ۱۴۰۰ چه خواهد شد؟
جریانی که به دنبال حذف ظریف از گرونه رقابت‌های انتخاباتی است، کلیدواژه دیگری را نیز تکرار می‌کنند. آنها مدعی‌اند که انتشار فایل صوتی گفتگوی ظریف در واقع زمینه‌ساز اتفاقاتی مشابه انتخابات ۸۸ است. رسانه‌های نزدیک به نهادهای نظامی متفق القول هدف نهایی منتشر کنندگان فایل صوتی را «قهر مردم با انتخابات» با اسم رمز «فتنه جدید» یعنی «میدان» خوانده‌اند. محمد حسین پویانفر فعال سیاسی اصولگرا در توییتر خود نوشته مراقب «فتنه ظریف» از طرف «آشنا»یان باشید.
با وجود این رویکرد، یک رویکرد مقابل نیز وجود دارد که انتظار دارد تهدیدی که انتشار این فایل صوتی به همراه داشته را به فرصتی برای طرح نقد سیاست خارجی موازی در کشور تبدیل کنند.
ظریف خود در مصاحبه قهر مردم از صندوق‌های رای را عامل روی کار آمدن جریانی خوانده که خواستار اعدام او و حسن روحانی‌اند. او میگوید نتیجه سیاست‌های نظام این بوده که سیاست را تک‌ساحتی و جنگ سردی تفسیر می‌کنند و به جای تکیه بر قدرت مردم، به میدان دل بسته‌اند.
به گزارش رویداد۲۴ در انتخابات پیش رو و بعد از انتشار این فایل صوتی مردم نسبت به حضور نظامیان در قوه مجریه حساسیت بیشتری پیدا خواهند کرد. اگرچه تجربه انتخابات‌های قبلی نشان داده مردم هرگز به نظامیان برای جایگاه ریاست جمهوری اقبالی نشان نداده‌اند، اما شاید این انتخابات می‌توانست اولین انتخاباتی باشد که به روی کار آمدن یک نظامی بر مصدر پاستور بینجامد. بعد از اظهارات ظریف تمامی کاندیدا‌ها مجبورند به سوالاتی درباره برتری «میدان» بر «دیپلماسی» یا برعکس پاسخ دهند و پاسخ آنها در تعیین سرنوشتشان تاثیرگذار خواهد بود.
سیاست خارجی یک بار در انتخابات به معرض رای مردم گذاشته شده و مردم تمایلشان را به تعامل با دنیا نشان داده اند. وجدان سیاسی ایرانی به زیان تحریم‌ها و اهمیت رفع تنش در مناسبات ایران و آمریکا واقف است.
در مبارزات انتخاباتی این دوره دفاع از منافع ملی در برابر نفوذ دولت خارجی (روسیه) به دال مرکزی انتخابات تبدیل خواهد شد و اگر این بار دوگانه میدان-دیپلماسی به دوگانه انتخاباتی تبدیل شود، شاید باید در انتظار نتیجه‌ای مشابه سال ۹۲ باشیم.