رویداد۲۴ لیلا فرهادی: محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران در گفتگویی با سعید لیلاز که قرار نبوده منتشر شود، از نقش روسیه بر تصمیمات سیاست خارجی جمهوری اسلامی پرده برداشته و گفته روسیه در چندین برهه ایران را بازی داده است. او به کارشکنی‌های مسکو در برجام اشاره کرده و گفته این کارشکنی‌ها در یک برهه چنان خشم ظریف را برانگیخته که وزیر خارجه با لحنی بسیار بی‌ادبانه و غیر دیپلماتیک به همتای روس خود فهمانده مسائل داخلی ایران به او هیچ ارتباطی ندارد. اظهارات تند ظریف علیه روسیه واکنش کرملین را در پی نداشته اما رسانه‌های روس را به تکاپو انداخته است.
وزیر خارجه ایران در این گفتگو برای اولین بار اذعان کرده که روسیه اصلا فکر نمی‌کرد ایران بتواند با غرب به توافق برسد و حداکثر تلاشش را کرده بود تا برجام به نتیجه نرسد.
ظریف در بخش دیگری از این گفتگو‌ها سفر سردار سلیمانی به مسکو که به ورود ایران به جنگ سوریه منتهی شده را نقشه روسیه خوانده و گفته تا قبل از ورود روسیه، نیرو‌های زمینی ایران در حال جنگ در سوریه نبودند اما پس از آن بود که درگیر شدند. ظریف به همکاری‌های نظامی ایران و روسیه در درگیری‌های سوریه و استفاده روسها از پایگاه هوایی نوژه برای حملات هوایی در سوریه اشاره کرده و نسبت به این تصمیم اعتراض می‌کند.
وزیر خارجه ایران، تصمیمات مسکو را مخل دیپلماسی وزارت خارجه و برجام خوانده و گفته «چرا روسیه در حالی که می‌توانست از روی مدیترانه خاک سوریه را بزند، اما از روی ایران زد؟ چرا هواپیما‌های روسیه از روی ایران پرواز کردند. این اتفاق‌ها همه مال بعد از برجام است.»
اظهارات محمدجواد ظریف ظریف واکنش‌های متعددی به دنبال داشته است. رسانه آمریکایی بلومبرگ در یادداشتی با اشاره به این بخش از مصاحبه ظریف گفته «اگر پوتین تا این اندازه با رابطه ایران و غرب مشکل دارد باید از مذاکرات وین که هم اکنون در جریان است کنار گذاشته شود.»
اما طبعا مهمترین واکنش‌ها به این بخش از اظهارات ظریف را باید در مسکو دنبال کرد. تا امروز کرملین واکنشی به اظهارات ظریف نشان نداده، اما رسانه‌های روسیه گزارش‌هایی در این باره نوشته اند که جالب توجه است.
به گزارش رویداد۲۴ رسانه روسی «کومرسانت» در یادداشتی به این اظهارات اشاره کرده و نوشت: «ظریف در بخشی از مصاحبه خود در خصوص نقش سپاه در سیاست خارجی ایران به دیدار سردار سلیمانی با پوتین در جولای ۲۰۱۵ یعنی ده روز بعد از امضای برجام اشاره می‌کند و میگوید: «این سفر با ابتکار مسکو و بدون هیچ کنترلی از جانب وزارت خارجه ایران انجام شد و هدفش نابودی برجام بود.»
این رسانه نوشته ظریف میگوید «گفته می‌شود سلیمانی پوتین را قانع کرد که وارد جنگ سوریه شود، اما پوتین از قبل تصمیمش را گرفته بود. پوتین وارد جنگ سوریه شد و نیروی زمینی ایران را وارد این درگیری‌ها کرد. تا آن زمان نیرو‌های زمینی ایران در جنگ دخیل نبودند.»
کومرسنت نوشته ظریف گفته بعضا از «عبارات غیر دیپلماتیک و بی ادبانه» در مذاکره با سرگئی لاوروف استفاده می‌‌کرده و عدم حضور لاوروف در عکس معروف امضای برجام نیز نشانه‌ای از عدم رضایت روسیه از امضای این توافق بوده است.
این رسانه روسی گفته با وجود اظهارات ظریف، رابط خبری کومرسنت در روز امضای برجام در وین حضور داشته و میگوید هیچ دسیسه‌ای پشت غیبت لاوروف در عکس برجام نبوده است.
بیشتر بخوانید: افشای فایل صوتی ظریف چه اثری بر انتخابات ۱۴۰۰ می‌گذارد؟
کومرسنت مدعی شده واقعیت پشت پرده عدم حضور لاوروف می‌داند و نوشته «این مراسم رسمی که عکس آن وجود دارد بعد از ظهر انجام شده و وزیر خارجه روسیه برای یک مذاکره، وین را به مقصد تاشکند ترک کرده بوده و اساسا نمی‌توانسته در این نشست حضور داشته باشد. در بقیه موارد و همه عکس‌های وین تا آن لحظه هم سرگئی لاورف حضور داشته است؛ از جمله این عکس‌ها میتوان به عکسی اشاره کرد که درست بعد از امضای توافق گرفته شده است.»
این رسانه به پیچیدگی‌های مذاکرات برجام نیز اشاره کرده و گفته برای مثال جان کری در کتاب خاطراتش این بخش از مذاکرات را بازگو کرده که سرگئی لاوروف مستقیم از ظریف پرسیده آیا اجازه مذاکره از سمت تهران را دارد یا نه؟ وزیر خارجه ایران با شنیدن این حرف عصبانی شده است.
یک منبع آگاه در تیم مذاکره کننده هسته‌ای آمریکا که نامش برده نشده به کومرسنت گفته هیات روسیه با وجود اختلاف نظر‌هایی که با آمریکا و اروپا بر سر اوکراین داشتند، در زمان مذاکرات هسته‌ای بسیار جدی بودند و بر موفقیت این مذاکرات تمرکز داشتند.
جان کری در کتاب خاطراتش نوشته «ما همیشه سعی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردیم از طرح موضوعات مورد مناقشه اجتناب کنیم، اما بعضی وقت‌ها کار سخت می‌شد. همزمان ما می‌دانستیم بدون طرح این سوالات (سوال درباره مجوز ظریف برای تصمیم گیری) پیشرفتی در کار حاصل نمی‌شود. من اصولا سعی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردم خودم را عقب بکشم، اما همتای روسی من سرگئی لاوروف و معاونش سرگئی ریابکوف همیشه مداخله بیشتری در فرآیند داشتند. من از ایده‌های خلاقانه آن‌ها برای مدیریت و یافتن راه حل واقعا متشکرم.»
کومرسنت در یادداشت خود نوشته «فایل صوتی ظریف رسوایی بزرگی در ایران به ویژه بعد از خبر‌های مربوط به رخنه‌های متعدد امنیتی که منجر به انفجار نطنز و ترور محسن فخری زاده شده است به وجود آورده است.»
الکساندر ماریاسوف سفیر پیشین روسیه در ایران به کومرسنت گفته «این که ادعا شده روسیه با برجام مخالف بوده عجیب است و اظهارات ظریف نشان دهنده وجود یک درگیری داخلی سیاسی در ایران است.»
سفیر پیشین روسیه در ایران ماجرای استعفای ظریف را یادآور شده و گفته «ظریف از سفر بشار اسد به تهران خبر نداشت و در دیدار‌های فوریه ۲۰۱۹ حضور پیدا نکرد همین مساله سبب شد او از سمتش استعفا کند. البته غرب هم اغلب تلاش می‌کند بر این موضوع که میان ایران و روسیه در مساله سوریه اختلافاتی وجود دارد اغراق کند.»
ماریاسوف وجود برخی اختلافات در زمین سوریه را قبول کرده و گفته بله ما بعضا اختلاف مواضع داریم، اما به همکاری‌هایمان ادامه می‌دهیم.
انتون خلوپکوف رییس مرکز امنیت انرژی روسیه به رسانه کومرسنت گفته اظهارات ظریف هیچ موضوع جدیدی نداشت. منافع تهران و مسکو در جریان مذاکرات هسته‌ای همیشه هم راستا نبوده است. این کاملا طبیعی است، چون مچ ایران زمانی که از تعهداتش در پادمان آژانس تخلف میکرد گرفته شده و روسیه هم یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل، یکی از امضا کنندگان پیمان ان پی تی و یکی از اعضای شورای حکام آژانس انرژی اتمی است.
خلوپکوف گفته اظهارات وزیر خارجه ایران و زمان بندی افشای فایل صوتی نشان دهنده عمق اختلاف‌نظر‌ها بر سر برجام درون نظام ایران و احتمالا رخنه در حاکمیت است.
او گفته «افشای این فایل صوتی نشان می‌دهد دیپلماسی ایرانی یک پدیده پیچیده، فرآیند غیر خطی با فرهنگ و رسوم خاص به خودش است.» این مقام روسی گفته وزیر خارجه ایران باید آنقدر جرات داشته باشد که مواضعش را برای همتایان روسی خود توضیح دهد.
کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه در پاسخ به سوالات کومرسنت درباره فایل صوتی گفته «روابط ایران و روسیه در سطح استراتژیک برقرار است و مستقیما توسط سران دو کشور اداره می‌شود و از این رو تحت تاثیر تنش‌های به وجود آمده از جانب رسانه‌های جهت‌دار قرار نمی‌گیرد.»
علاوه بر گزارش مفصل کومرسنت درباره اظهارات ظریف دیگر رسانه‌های روسیه نیز گزارش‌هایی در این باره منتشر کرده‌اند. روزنامه «نزاویسیمارا گزت» روسیه یادداشتی با عنوان «پای روسیه به دعوای جناحی ایران کشیده شد» نوشت: وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران روسیه را به کارشکنی در برجام متهم کرده است.
این روزنامه گفته شاید بدتر از این زمان برای انتشار این فایل صوتی وجود نداشته چرا که ایران با حمایت میانجی‌های جهانی از جمله روسیه در وین در تلاش برای احیای برجام و بازگرداندن آمریکا به این توافق است.
یولیا سشنیکوا مشاور مرکز پی آی آر روسیه در گفتگو با رسانه‌های کومرسنت و «ان.جی» گفته ظریف در بخشی از فایل صوتی منتشر شده مدعی است که روسیه از تعامل مجدد ایران و آمریکا راضی نیست و این به نفع روسیه نیست. این در حالی است که مسکو همیشه بر این باور بوده که تعامل مجدد یک‌شبه حاصل نمی‌شود. مشکل ایران و آمریکا محدود به برنامه هسته‌ای ایران نیست. همزمان روسیه همیشه منطق خود را در توسعه همکاری‌ها با ایران دنبال کرده و منافع خودش را در برجام داشته و هر دوی آن‌ها هم در راستای توسعه روابط با ایرانی‌ها در کانتکس جهانی عدم توسعه سلاح بوده است.
او گفته تمایل روحانی به حفظ و باقی گذاشتن میراثی از خود طبیعی است. به طور خاص ظریف اقدامات خوب زیادی برای کشورش انجام داده و همیشه مشکلاتی بر سر راهشان بوده است. بر اساس گفته‌های ظریف نیرو‌های امنیتی داخلی و برخی شرایط خارجی در برابر آن‌ها قرار گرفته بودند. احساس آن‌ها را میتوان درک کرد و تعجبی نیست اگر دولت این فایل صوتی را منتشر کرده باشد تا از درون بتواند به نظام فشار بیاورد. او به «ان جی» گفته فکر نمیکنم ظریف از انتشار این فایل صوتی ناراحت باشد.
این روزنامه مدعی شده بر کسی پوشیده نیست که بسیاری از تصمیمات حیاتی سیاست خارجی ایران را رهبر کشور می‌گیرد و در موضوعات حساسی مانند درگیری در سوریه با سپاه مشورت می‌کند و از این رو شاید ظریف با انتشار این فایل صوتی در تلاش بوده چیزی را در نظام تغییر دهد.
سشنیکوا مدعی شده شاید یکی از اطرافیان ظریف با انتشار این فایل صوتی سعی داشته در آستانه انتخابات ریاست جمهوری محبوبیت او را افزایش دهد چرا که این فایل صوتی نشان می‌دهد ظریف و تیم او به فکر ملت هستند و می‌خواهند تحریمها را بردارند در حالی که جریان مقابل آن‌ها سنگ‌اندازی می‌کند
وبسایت خبری اسپوتنیک نیز در گزارشی به این ماجرا پرداخته و گفته فایل صوتی افشا شده ظریف را در موقعیت پیچیده‌ای قرار داده است و اظهارات او درباره نقش نیرو‌های نظامی در تصمیمات سیاست خارجی به جای سیاستمداران می‌تواند بر انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ ایران تاثیر بگذارد.
این رسانه بدون اشاره به ماجرای ظریف درباره درگیری لفظی با لاوروف در مورد قدرت مانور او در مذاکرات هسته‌ای برجام نوشته «ظریف در این فایل صوتی از اینکه قدرت عملش توسط سپاه و رهبری محدود شده شکایت کرده و این در حالی است که رهبر ایران اخیرا به موضوع دور شدن از خطوط رسمی هشدار داده است.»
اسپوتنیک نوشته «ظریف در فایل صوتی اذعان کرده که بعد از اینکه تهران برای مذاکره مستقیم با آمریکا جهت احیای برجام ابراز تمایل کرده، رهبری او را مورد عتاب قرار داده است.»
این رسانه با اشاره به اظهارات ظریف درباره روسیه گفته مسکو همیشه از توافق هسته‌ای حمایت کرده و الان یکی از حامیان اصلی احیای این توافق است. اما اظهارات او ممکن است بر اتفاقات زیادی در ایران تاثیر بگذارد و از جمله آن میتوان به مذاکرات وین اشاره کرد. معلوم نیست مذاکرات در وین در چه مرحله‌ای است. علاوه بر این ایران در آستانه انتخابات ریاست جمهوری است.