رویداد۲۴ روز بیست و چهارم اوریل دولت بایدن تنش خود را با ترکیه علنی کرد و با رسمیت بخشیدن به نسل کشی ارامنه، انکارا را شوکه کرد. بعد از گذشت صد روز از دولت بایدن، او رودروایسی را با اردوغان کنار گذاشت و اینکار واشنگتن خشم زیادی را متوجه خود کرد. ترکیه تهدید کرده تا جواب مناسبی به اقدام اخیر ایالات متحده خواهد داد. اما با توجه به پیچیدگی روابط انکارا و غرب و به ویژه آمریکایی ها، روابط دو کشور پس از این ماجرا به کجا کشیده خواهد شد؟
سیدعلی قائم مقامی کارشناس مسائل ترکیه دراینباره به خبرآنلاین می‌گوید: مساله‌ای که این روز‌ها پررنگ شده مساله نسل کشی ارامنه است. در چهل و نه ایالت امریکا نسل کشی به رسمیت شناخته شده و همچنین در ۴۰ کشور وابسته به ایالات متحده، کشور‌های اروپایی و کشور‌های عضو ناتو این مساله به رسمیت شنناخته شده. اردوغان در بیست و سوم آوریل با جو بایدن گفتگوی تلفنی داشت و بایدن گفته بود که فردا نسل کشی را به رسمیت خواهم شناخت. اما رییس جمهور ترکیه خواسته بود که او مثل دیگر روسای جمهور امریکا بگوید فلاکت عظیم و اسم نسل کشی ارامنه را نیاورد که مورد قبول رییس جمهور آمریکا قرار نگرفت. این ماجرا هم اعتراض ترکیه و هم اعتراض الهام علی اف را در برداشت.
در ادامه مشروح گفتگو را می‌خوانیم:
بایدن شمشیر را از رو بست؛ اردوغان چه پاسخی می‌دهد؟
بایدن شمشیر را برای اردوغان از رو بسته است. اقدام اخیر او در به رسمیت شناختن نسل کشی ارامنه، انکارا را به شدت خشمگین کرده. اما روابط بین دو کشور پس از این اتفاق به کدام سو خواهد رفت؟
اختلافات فقط مرتبط با مساله ارمنی‌ها و نسل کشی نیست. دو کشور اختلافات عمیق و زیادی با هم دارند. اما روابط نزدیکی و وابستگی‌هایی هم وجود دارد که مانع از شکاف زیاد بین انکارا و واشنگتن می‌شود. آمریکا و ترکیه متحد دو جانبه یکدیگر و در چارچوب ناتو هستند. امریکا در ترکیه حدودا ۱۵ پایگاه نظامی دارد و مهم‌ترین آن‌ها پایگاه اطلاعاتی شنود کورجیک در استان مالاتیا است و همچنین پایگاه اینجرلیک در استان ادانا. اینجرلیک بین شصت تا نود بمب اتمی امریکا را نگه داری می‌کند. علاوه بر آن برخی از پایگاه‌های بزرگ هوایی ترکیه هم در مناطق شرق و جنوب شرقی، در اختیار آمریکایی هاست. علاوه بر این‌ها ناتو تقریبا بیست و هشت پایگاه نظامی ترکیه را در اختیار دارد. ترکیه و امریکا حدودا از لحاظ تجاری هجده الی بیست و دو میلیارد دلار در سال تجارت دارند که تقریبا هفتاد درصد آن واردات ترکیه از امریکاست. این‌ها مسائل نظامی و اقتصادی بین دو کشور هستند.
اما اختلافات ترکیه و آمریکا فقط به موضوع ارامنه باز نمی‌گردد؛ یکی مساله فتح الله گولن است که در ترکیه سازمان دهی شده بود، اما بعد از اختلافات ۲۰۱۳ راه گولن و اردوغان جدا شد. گولن در امریکاست و با تمام تشکلات یهودی صهیونیست و اوانجلیست‌ها در ارتباط است و ترکیه هم می‌گوید که او را باید تحویل دهند که ایالات متحده زیر بار نمی‌رود. مساله دیگر اخراج ترکیه از طرح اف ۳۵ است که از هفته گذشته این کشور را به طور کلی اخراج کرد. حدودا ۷۵۰ قطعه اف ۳۵ در ترکیه تولید می‌شد. در نتیجه تولید این قطعات از ترکیه به یک کشور دیگر قرار است منتقل شود و از این نظر انکارا متضرر می‌شود. این کشور ۴ فروند اف ۳۵ خریداری کرده بود و چهل و یک فرد فنی و خلبان در امریکا اموزش می‌دیدند که اخراج شده اند. چون که واشنگتن می‌گوید اس ۴۰۰های روسی در کار اف ۳۵ مشکل ایجاد می‌کند.
بیشتر بخوانید: برجام چگونه بن سلمان را وادار کرد به مذاکره با ایران تن دهد؟
ترکیه می‌گفت اس ۴۰۰ را به صورت مستقل استفاده می‌کند و بعد در چارچوب و هماهنک با ناتو نخواهم بود. ناتو، اما قبول نکرد و گفت مخل پیمان ماست. چون باید تمام سلاح‌ها از امریکا یا کشور‌های عضو ناتو مورد استفاده قرار بگیرند. هدف امریکا این بود که ترکیه سلاح‌ها را از کشور‌های غربی بخرد، اما انکارا رفتار دیگری کرد.
مساله دیگر رابطه ترکیه و روسیه در ساخت نیروگاه اتمی آک کویو است؛ که این نیروگاه با وام بیست و دو میلیارددلاری روسیه در حال ساخت است که در ۲۰۲۳ به پایان می‌رسد و تا ۱۵ سال در مالکیت روس‌ها قرار خواهد بود. امریکا و اتحادیه اروپا هر دو مخالف تاسیس نیروگاه اتمی ترکیه توسط روسیه هستند، اما اردوغان مسکو را ترجیح داد. چون امریکا و اروپا تا قبل از این ماجرا به ترکیه اجازه ساخت نیروگاه را نمی‌دادند.
تهدیدی که دولت اردوغان کرده و گفته که در فرصت مناسب پاسخی به امریکا خواهد داد به چه معناست؟ ایا انکارا می‌تواند دست به قطع ارتباط بزند یا ناتو را در این کشور با مشکل مواجه کند؟
واکنش‌ها بیش از این نخواهد بود. مثلا پایگاه‌های امریکا در ترکیه تهدید نخواهند شد. پایگاه‌های شنود اطلاعاتی تعطیل نمی‌شود و... امریکایی‌ها از ترکیه اخراج نخواهند شد و فقط یک جنگ لفظی بین ترکیه و امریکا ادامه خواهد داشت. علاوه بر این اردوغان امریکا و اروپا را به عنوان شریک راهبردی خود می‌شناسد که در مسایل سوریه و عراق و حتی لیبی از او حمایت می‌کنند.
اردوغان ایالات متحده را دعوت کرده که با ترکیه در مسائل منطقه‌ای تشریک مساعی داشته باشند. یعنی همکاری در مقابله با روسیه در سوریه و لیبی انجام می‌گیرد. ترکیه شمال سوریه و امریکا شرق رود فرات را در این کشور در اختیار دارد. اردوغان نمی‌خواهد که با رفتن ایالات متحده از شرق فرات نیرو‌های اسد به این منطقه وارد شوند. به همین خاطر دست به تخریب این اتحاد نخواهد زد.
انکارا در شمال عراق هم عملیات زمینی و هوایی انجام می‌دهد که بدون هماهنگی با آمریکا چنین چیزی امکان پذیر نیست. همه این مسائل نشان می‌دهند که در مورد نسل کشی ارامنه فقط یک نوع جنگ لفظی شکل می‌گیرد و ترکیه و امریکا و غرب روابطشان را بهم نخواهند زد. چون دچار خسارت‌های شدید تجاری و اقتصادی و ... می‌شود.
برخی معتقدند که انکارا استعداد زیادی دارد که روسیه را جایگزین امریکا کند. ماجرای نسل کشی ارامنه از یک طرف و موضوع اس ۴۰۰ و نیروگاه ساخت روس‌ها از یک طرف دیگر ایا می‌تواند به بریدن اردوغان از ایالات متحده و نزدیکی بیشتر به پوتین شود؟
اردوغان و دیگر مقامات ترکیه اعلام کرده اند که شریک تجاری روسیه هستیم و نه متحد راهبری با مسکو. ترکیه شریک راهبردی امریکا و ناتو است. همه این مسائل به ما می‌گوید چرخش به سمت روسیه و جدایی انکارا و واشنگتن با هدف بازگشت به چین و روسیه شکل نخواهد گرفت..
البته جناح‌هایی در ترکیه هستند که میگویند امریکا در قبال مسائل ترکیه خائن است و می‌خواهد از آنکارا به عنوان ابزار دست خود برای مقابله با چین و روسیه استفاده کند. در دریای سیاه از طریق ترکیه روسیه را محاصره کند. این مسائل هم مطرح است و روس‌ها هم هشدار داده است که اجازه نمی‌دهد کشتی‌های جنگی امریکا از تنگه‌های ترکیه عبور کنند. اما امریکا تلاش می‌کند تا حضور دائمی در دریای سیاه داشته باشد.
ایران هم از کشور‌هایی است که ارامنه در آن ساکن هستند. با توجه به رویکرد اخیر ایالات متحده، سیاست خارجی ایران در قبال این موضوع چه می‌تواند باشد؟ ایا اتفاقات اخیر تاثیری بر ارامنه ایران خواهد گذاشت؟
ایران نباید به هیچ وجه وارد این اختلافات باشد. همه جناح‌ها و احزاب سیاسی ترکیه می‌توانند به این دلیل علیه ما بسیج شوند و این به نفع ما نیست. ارامنه در داخل ایران به رویکرد اردوغان اعتراض دارند. اما این نباید در سیاست راهبردی ایران تبدیل به حالتی تهاجمی علیه ترکیه و اذربایجان شود. باید کجدار و مریز رفتار شود و ایران هم روابط خود را با ارمنستان گسترش دهد و هم به همکاری با ترکیه ادامه دهد.