رویداد۲۴ اقتصاد ایران طی سه سال اخیر، دو شوک تورمی بزرگ را پشت سر گذاشته است؛ دو شوک تورمی که در دهه‌های اخیر سابقه نداشته و از این رو به شدت معیشت مردم را هدف قرار داده و وضعیت سختی را برای اقشار ضعیف و دهک‌های پایین درآمدی ایجاد کرده است. اولین شوک تورمی به سال۹۷ بازمی‌گردد که تورم نقطه به نقطه در آن زمان حدودا به ۵۰.۴درصد رسید. دومین شوک نیز مربوط به حال حاضر بوده و کشور با تورمی تقریبا ۵۰درصدی دست و پنجه نرم می‌کند.
با وجود تورمی که گاه لحظه به لحظه افزایش دارد، درآمدها در این مدت افزایش چندانی نداشته و هیچ تناسبی با تورم ندارد و هر روز شکاف بین هزینه‌ها و درآمدها افزایش می‌یابد. این موضوع در بین اقشار ضعیف، نمود بیشتری دارد و در حالی هزینه‌های زندگی چند برابر شده که درآمدها تنها کمی افزایش یافته و این افزایش درآمد آنقدر اندک است که به هیچ وجه نمی‌تواند هزینه‌های زندگی این افراد را پوشش دهد.
در شرایط یادشده، اقشار ضعیف نیازمند حمایت بیشتری هستند و لازم است دولت برای جبران شکاف ایجادشده بین هزینه و درآمدها، به سیاست‌های حمایتی روی آورد؛ از اصلی‌ترین سیاست‌هایی که دولت‌ها برای جبران این شکاف مورد استفاده قرار می‌دهند، می‌توان به یارانه‌های نقدی اشاره کرد.
یارانه نقدی سیاستی است که حدود ده سال در کشور ما مورد توجه بوده است؛ البته در اینجا باید به این نکته هم اشاره کرد که این سیاست مدت زیادی است که به دلیل افزایش تورم از یک سو و عدم افزایش مبلغ یارانه از سویی دیگر، هیچ کارایی ندارد.
تقریبا همه اقشار جامعه بر ناچیز بودن این یارانه اتفاق نظر دارند و شرایط موجود حاکی از آن است که تنها ماهانه منابع زیادی برای پرداخت یارانه‌های نقدی اختصاص می‌یابد اما در نهایت این یارانه هیچ فایده‌ای نداشته و نمی‌تواند در این شرایط سخت تورمی دست‌گیر اقشار کم درآمد جامعه باشد. بنابراین می‌توان گفت: افزایش یارانه نقدی باید مورد توجه دولت قرار بگیرد تا آسیب‌هایی که متوجه اقشار کم درآمد شده است، به حداقل برسد.
همانطور که گفته شد، افزایش یارانه‌های نقدی در این شرایط شاید جز یکی از بهترین راه‌حل‌هایی باشد که باید مورد توجه دولت قرار بگیرد؛ اما آیا چنین چیزی شدنی است و آیا می‌توان با افزایش یارانه‌های نقدی دهک‌های پایین را مورد حمایت قرار داد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت: افزایش یارانه‌های نقدی ملزم به داشتن منابع است.
منابع درستی که خود موجب ایجاد تورم نشود؛ چراکه اگر منابع به درستی انتخاب نشود، کسری بودجه تعمیق خواهد یافت و دوباره شاهد تورم خواهیم بود؛ تورم بیشتر هم نتیجه‌ای جز افزایش دوباره شکاف درآمد و هزینه نخواهد داشت.
در نتیجه این امر، دوباره یارانه پرداختی کافی نخواهد بود و باید برای جبران شکاف یارانه بیشتری پرداخت کرد و در نهایت شاهد سیکل معیوبی خواهیم شد که هرگز پایان ندارد و تنها دهک‌های پایین درآمدی هستند که از این سیاست آسیب خواهند دید. اما چاره چیست و برای حل مشکل چه باید کرد؟
بیشتر بخوانید: ماجرای اطلاعیه سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها چه بود؟
شاید بهتر باشد برای یافتن بهترین راه حل برای حمایت از اقشار ضعیف نگاهی به یارانههایی که در کشور پرداخت میشود، بیاندازیم. یارانه‌ها در کشور به دو دسته تقسیم میشود؛ یارانه‌های مستقیم و یارانه‌های غیر مستقیم. یارانه‌های نقدی همان یارانه‌ای است که هر ماهه پول نقد به حساب افراد واریز میشود. در مقابل نوع دیگری از یارانه هم وجود دارد که به صورت مستقیم به افراد پرداخت نمی‌شود. این یارانه‌ها که به اسم یارانه‌های پنهان شناخته می‌شوند، همان یارانه‌های انرژی هستند.
در یارانه‌های پنهان افراد به صورت مستقیم وجه نقد دریافت نمی‌کنند؛ بلکه انرژی‌هایی چون آب، برق، گاز و... با قیمت پایین‌تر به دست مردم می‌رسد. ولی این یارانه‌ها نه تنها به حمایت از اقشار ضعیف نمی‌انجامد، بلکه شرایط را برای این افراد سخت‌تر هم می‌کند. اما چگونه؟
هدف از پرداخت یارانه چیزی جز حمایت اقشار کم درآمد نیست. یارانه‌های پنهان به همه افراد تعلق می‌گیرد و در واقع اقشار ضعیف و پردرآمد باهم از یارانه‌های پنهان بهره‌مند می‌شوند. اما میزان بهره‌مندی آنان از این یارانه یکسان نیست و اقشار پردرآمد سود بیشتری از یارانه‌های پنهان می‌برند.
در نتیجه غالب یارانه‌های پنهان در کشور به افراد پردرآمد و دهک‌های بالای درآمدی تعلق می‌گیرد؛ برای مثال در یارانه بنزین افراد کم درآمدی که خودرو ندارند، از این یارانه بهره‌مند نمی‌شوند و یارانه بنزین به طور غالب در اختیار پردرآمدهایی قرار می‌گیرد که چند خودرو در اختیار دارند. در خصوص سایر منابع انرژی نیز همین طور است.
به عبارت ساده‌تر، یارانه‌ای که قرار بود شرایط زندگی را برای نیازمندان سهل کند، به سیاستی ضد خود تبدیل و شرایط را برای اقشار کم درآمد دشوار کرد.
پرداخت یارانه‌های پنهان در کشور سبب شده نه تنها نیازمندان از این یارانه نفعی نبرند، بلکه با اختصاص منابع بسیار زیاد برای این یارانه‌ها و تعلق گرفتن بخش اعظمی از آن به ثروتمندان، کسری بودجه شدیدی را در کشور شاهد باشیم و در نهایت معیشت دهک‌های پایین درآمدی بازیچه سیاست‌های غلط قرار می‌گیرد و این افراد قربانی سیاست‌های اشتباه می‌شوند.
حال بهتر است به همان سوال ابتدایی (چگونگی حمایت از کم درآمدها) بازگردیم. باتوجه به آنچه تاکنون گفته شد، یارانه‌های پنهان که بخش زیادی از آن هم به ثروتمندان تعلق می‌گیرد، از مهم‌ترین دلایل کسری بودجه دولت محسوب میشود. کسری بودجه نیز نتیجه‌ای جز قربانی‌شدن اقشار ضعیف ندارد.
بنابراین قطع یارانه‌های پنهانی که عاید ثروتمندان میشود و اختصاص دادن منابع آن به کم درآمدها می‌تواند یکی از راه‌حل‌های اساسی برای حمایت از کم درآمدها باشد. یعنی یارانه‌های پنهان حذف شوند و منابعی که از حذف این یارانه آزاد خواهد شد، به صورت نقدی در اختیار کم درآمدها قرار گیرد. در این صورت هم اقشار کم درآمد مورد حمایت قرار می‌گیرند و هم منابع کشور، صرف ثروتمندان نخواهد شد.
حدود ۱۰سال است که یارانه‌های نقدی در کشور به افراد پرداخت میشود و باوجود چند برابر شدن هزینه‌های زندگی در این چند سال، مبلغ یارانه‌های نقدی در کشور هیچ افزایشی نداشته و همان ۴۵هزار و ۵۰۰تومانی است که در روز اول پرداخت می‌شد؛ به عبارتی دیگر، یارانه‌های نقدی با مبلغ کنونی هیچ دردی از نیازمندان دوا نمی‌کند و مدت زیادی است که افزایش یارانه‌های نقدی از مهم‌ترین خواسته‌های مردم محسوب میشود.
با افزایش تورم در جامعه، بحث‌هایی در خصوص افزایش مبلغ یارانه‌های نقدی نیز آغاز شد. بسیاری از همان سال۹۷، از افزایش مبلغ یارانه به ۱۶۰هزار تومان می‌گفتند و عده‌ای دیگر در سال۹۹ از افزایش مبلغ یارانه به ۲۵۰هزار تومان. اما حال حدود سه سال از تورم بی‌سابقه گذشته ولی هنوز خبری از افزایش یارانه‌های نقدی نیست.
به‌رغم اینکه حتی درخصوص افزایش یارانه تا ۱۶۰هزار تومان هم بحث‌هایی در کشور مطرح شد، اما چنین اتفاقی نیافتاد. در لایحه بودجه هم خبری از افزایش مبلغ یارانه‌ها نیست و همچنان همان یارانه ۴۵هزار تومان و یارانه معیشتی بنزین در دستور کار قرار دارد. بنابراین به نظر می‌رسد دولت فعلا قصدی برای افزایش مبلغ یارانه اقشار کم درآمد ندارد و یارانه‌ها همچنان مانند گذشته و با همان مبلغ پرداخت خواهد شد.