طبق ماده ۵۴ مکرر قانون مالیاتهای مستقیم واحدهای مسکونی واقع در شهرهای با جمعیت بیش از ۱۰۰ هزار نفر که به استناد سامانه ملی املاک و اسکان به‌عنوان «واحد خالی» شناسایی شوند، از سال دوم به بعد مشمول مالیات معادل مالیات بر اجاره به شرح زیر خواهند شد:
سال دوم- معادل یک دوم مالیات متعلقه
سال سوم- معادل مالیات متعلقه
سال چهارم و به بعد- معادل یک و نیم (۱.۵) برابر مالیات متعلقه
در این راستا، وزارت راه و شهرسازی برای شناسایی واحدهای خالی سامانه املاک و اسکان که اطلاعات واحدهای مسکونی کشور در آن درج می‌شود را از بهمن ماه ۱۳۹۸ رونمایی و مردادماه ۱۳۹۹ اجرایی کرد و به این سامانه وظیفه دیگری هم علاوه بر شناسایی خانه‌های خالی محول شد که شناسایی محل سکونت خانوار است و طبق قانون هر خانواری می‌تواند یک اقامتگاه دائمی در شهر محل سکونت و یک اقامتگاه فرعی در شهری غیر از محل سکونت داشته باشد که این موارد مشمول مالیات نمی‌شوند اما مازاد بر آن اگر هر واحدی داشته باشد مشمول مالیات می‌شود.
همچنین، اگر این افراد واحدهای بیشتری داشته باشند اما خالی نباشند مشمول مالیات نخواهد شد.
در این زمینه، بر اساس اعلام وزارت راه و شهرسازی، تمامی مردم از روز پنجشنبه (۱۹ فروردین ۱۴۰۰) مکلف به ثبت املاک تحت تملک خود در سامانه املاک و اسکان به نشانی amlak.mrud.ir شدند که این موضوع تا پایان شهریورماه ادامه خواهد داشت.
بر اساس بند ۷ از تبصره ۸ اصلاحیه ماده ۵۴ مکرر قانون مالیاتهای مستقیم مصوب پنجم آذرماه ۱۳۹۹ مجلس، دستگاه‌های اجرایی مکلفند خدمات خود از قبیل افتتاح حساب بانکی و صدور دسته چک، یارانه و کمک معیشتی، تعویض پلاک خودرو، فروش انشعاب آب، برق، تلفن و گاز طبیعی و بسیاری دیگر از خدمات را صرفا با اخذ کد ملی و بر اساس کد پستی یا شرح نشانی یکتای درج شده مربوط به اقامتگاه اصلی افراد در سامانه املاک و اسکان کشور ارائه کنند.
بنابراین، کسانی که املاک تحت تملک خود را در سامانه املاک و اسکان ثبت نکرده باشند، از بهره مندی از خدمات ذکر شده در بالا محروم می‌شوند.
از سوی دیگر، طبق آماری که محمد اسلامی ـ وزیر راه و شهرسازی ـ در ۲۶ تیرماه ۱۴۰۰ ارائه کرد تاکنون سه میلیون خانوار در سامانه جامع املاک و اسکان ثبت نام کرده‌اند، درحالیکه برآوردها از وجود ۲۸ میلیون واحد مسکونی در کشور حکایت دارد.
علاوه براین، اواخر سال گذشته وزارت راه و شهرسازی اعلام کرد که ۱.۳ میلیون خانه خالی را شناسایی و برای اخذ مالیات به سازمان امور مالیاتی معرفی کرده و قرار است در مردادماه امسال مشمول مالیات واحدهای خالی از سکنه شوند.
در این زمینه، رئیس کل سازمان امور مالیاتی نیز اعلام کرد که نخستین مالیات از خانه‌های خالی در مرداد ماه امسال و به اندازه نصف ارزش اجاره ماهانه آن دریافت خواهد شد.
طبق گفته وی برای مواجه نشدن با مالیاتهای بسیار سنگین خانه‌های خود را اجاره دهید، زیرا هدف از مالیات بر خانه‌های خالی کسب درآمد نیست، بلکه هدف اصلی این است که افراد خانه‌های خود را خالی نگذارند.
با این تفاسیر، طبق اعلام مسئولان در ماه جاری اولین مالیات از خانه‌های خالی اخذ می‌شود.
در این راستا، نگاهی به جزئیات اخذ مالیات از خانه‌های خالی نشان می‌دهد که بر اساس قانون مالیاتهای مستقیم، هر واحد مسکونی در شهرهای بالای ۱۰۰ هزار نفر که به استناد سامانه ملی املاک و اسکان کشور، در هر سال مالیاتی در مجموع بیش از ۱۲۰ روز ساکن یا کاربر نداشته باشد، به عنوان خانه خالی شناسایی شده و مشمول مالیات می‌شود.
همچنین، مالک دو واحد مسکونی در شهر محل سکونت خود، مالک بیش از دو واحد مسکونی و اگر یک یا چند واحد بیش از ۱۲۰ روز خالی باشد، جز مشمولان این نوع مالیات هستند اما مالک دو واحد مسکونی؛ یکی در شهر محل سکونت و یکی در شهر یا روستایی دیگر از این مالیات معاف هستند.
علاوه براین، خانه‌های واقع در شهرهای کمتر از ۱۰۰ هزار نفر جمعیت و روستاها مشمول مالیات نخواهد شد اما باید در سامانه ثبت شوند.
از سوی دیگر، میزان مالیات برای خانه‌های خالی اشخاص حقیقی در سال‌های اول، دوم و سوم به ترتیب ۶، ۱۲ و ۱۸ برابر است و جرائم مالیاتی برای خانه‌های خالی اشخاص حقوقی و دستگاه‌های دولتی دو برابر مالیات اشخاص حقیقی است؛ به گونه‌ای مالیات این افراد در سال‌های اول، دوم و سوم به تربیت معادل ۱۲، ۲۴ و ۳۶ برابر ارزش اجاره واحد محاسبه می‌شود.
برای روشن شدن چگونگی محاسبه مالیات خانه‌های خالی بحث را با یک مثال به پایان می‌بریم، به این صورت که اگر یک واحد مسکونی با ودیعه ۵۰ میلیون تومان و اجاره ماهیانه دو میلیون تومان بیش از چهار ماه خالی بماند در سال اول مشمول ۳۳ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان جریمه می‌شود.