رویداد۲۴ فرایند آزادسازی سهام عدالت، سال ۱۳۹۹ بعد از حدود ۱۴ سال صورت گرفت تا مردم مالک سهام خود باشند؛ بر این اساس مشمولان حق انتخاب داشتند تا سهام خود را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم اداره کنند. با این حال شرایطی پیش آمد که تقریبا هیچ کدام از افراد دو گروه مذکور، نتوانستند آنطور که انتظار می‌رفت مالک سهام خود شوند.
در واقع ماجرا از این قرار است که اردیبهشت سال گذشته مقام معظم رهبری موافقت خود را با آزادسازی سهام عدالت در ابلاغیه‌ای اعلام کردند و بلافاصله به مشمولان این امکان داده شد که یکی از دو روش مستقیم و غیرمستقیم را برای مدیریت سهام خود انتخاب کنند و اعلام شد که در روش مستقیم افراد می‌توانند شخصا نسبت به فروش سهام خود اقدام کنند، اما در روش غیر مستقیم افراد سهامدار شرکت‌های سرمایه گذاری استانی باقی خواهند ماند. در این راستا حدود ۱۹ میلیون نفر روش مستقیم و حدود ۳۰ میلیون نفر نیز روش غیرمستقیم را برای مدیریت سهام خود برگزیدند.
فرایند آزادسازی در روز‌های اوج بازار سرمایه صورت گرفت و شاخص در پی کسب رقم دو میلیون واحد بود. در آن روز‌ها ارزش واقعی سهام عدالت به ارزش اولیه حدود ۵۰۰ هزار تومان به ۳۰ میلیون تومان رسیده بود و این رقم وسوسه کننده بسیاری از سهامداران را بر آن داشت تا نسبت به فروش سهام خود اقدام کنند. البته در ابتدا ۳۰ درصد سهام عدالت و چندی بعد ۳۰ درصد دیگر آزادسازی شد و قرار بود ۲۲ بهمن سال ۱۳۹۹، باقی مانده سهام آزادسازی شود که این اتفاق رخ نداد. البته اشخاص نمی‌توانستند سهام خود را به فروش بگذارند و برای فروش سهام خود باید از طریق بانک و کارگزاری اقدام می‌کردند.
در همان روز‌ها بود که عوامل مختلف دست به دست هم دادند تا ریزش بازار استارت بخورد. یکی از همین عوامل نیز فشار فروشی بود که سهام عدالت به بازار تحمیل می‌کرد و همین اتفاق باعث شد تقاضای بسیاری از مشمولان به نتیجه نرسد و درحالی که همسو با روند کاهشی بازار سرمایه، از ارزش واقعی سهام عدالت کاسته میشد، سهام مردم فروش نمی‌رفت و در نتیجه پولی به حساب آن‌ها واریز نمی‌شد!
در نهایت مسئولان در شهریورماه تصمیم گرفتند برای جلوگیری از ریزش بیشتر بازار سرمایه، فروش سهام عدالت را متوقف کنند، بنابراین مشمولان حتی از طریق بانک و کارگزاری هم نمی‌توانستند اقدام به فروش سهام خود کنند. هرچند در شش ماهه دوم سال وعده‌هایی برای فروش سهام عدالت از جمله امکان خرید این سهام توسط هلدینگ‌های بزرگ داده شد، اما این وعده‌ها تا پایان سال اجرایی نشدند. این درحالی است که ارزش واقعی سهام عدالت با ارزش اولیه حدود ۵۰۰ هزار تومانی، تا ۹ میلیون تومان هم کاهش پیدا کرد.
در آن سوی ماجرا نیز غیرمستقیم‌هایی بودند که سهام دار شرکت‌های سرمایه گذاری استانی شده بودند و ارزش این شرکت‌ها به بیش از ۳۴ هزار میلیارد تومان رسیده بود. در این راستا، قرار بود مجامع الکتریکی شرکت‌های سرمایه گذاری استانی برگزار شود تا سهامداران با حضور در مجامع اعضای هیات مدیره شرکت‌ها را انتخاب کنند. این اتفاق که به عبارتی بزرگ‌ترین انتخابات اقتصادی کشور محسوب میشد قرار بود در ۲۰ اسفندماه سال گذشته صورت بگیرد، اما در نهایت لغو شد.
هرچند مسئولان به طور رسمی دلیلی برای لغو انتخابات ذکر نکردند، اما باید گفت مخالفت شرکت‌های سرمایه گذاری استانی و انتقاد به نحوه برگزاری مجامع (زیرا مشمولان برای حضور در مجامع باید سجامی می‌شدند و شرکت‌ها بر این باور بودند که همه مردم امکان دسترسی به اینترنت و ثبت نام در سجام را ندارند) باعث لغو این جریان شد و در حال حاضر نیز خبری از این فرایند نیست.
در هر صورت چندی پیش محمدعلی دهقان دهنوی- رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار اعلام کرد قرار است فروش سهام عدالت تدریجی آغاز شود. به گفته وی باید تلاش کرد تا این اقدام به صورت ماهانه و با درصد‌های کم اجرایی شود.
دهقان تاکید کرده بود که به هیچ عنوان لازم نیست که یکباره ۳۰ درصد از سهام عدالت آزادسازی شود، در این زمینه می‌توان به منظور جلوگیری از تاثیر منفی آن بر معاملات بورس در هر مرحله یک درصد از آن را در بازار آزادسازی کنیم.
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار درمورد زمان اجرایی شدن برنامه‌های در دستور کار سازمان بورس برای فروش سهام عدالت نیز گفته بود که زمان اجرایی شدن این تصمیمات وابسته به وضعیت بازار است، هر لحظه که احساس شود این اقدامات تاثیر منفی را بر بازار می‌گذارد اجرای آن‌ها متوقف خواهد شد.
پس از صحبت‌های دهقان، شرکت سپرده گذاری مرکزی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که آن دسته از مشمولان سهام عدالتی که سفارش فروش سهام خود را در ماه‌های گذشته در درگاه‌های الکترونیکی شرکت‌های کارگزاری و یا سیستم بانکی ثبت کرده اند، اما با توجه به تغییرات قیمتی ایجاد شده از روز ثبت سفارش تاکنون، قصد انصراف دارند، تا تاریخ تعیین شده (۵ شهریورماه ۱۴۰۰) مهلت دارند، سفارش‌های خود را لغو کنند. اطلاعیه‌ای که به نظر میرسید سعی در منصرف کردن مشمولان در فروش سهام عدالت داشته که البته با توجه به شرایط حساس بازار سرمایه نیز دور از انتظار نبود.
پس از آن نیز مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار اعلام کرد که فروش سهام عدالت با توجه به شرایط حاکم بر بازار به صورت بلوکی انجام خواهد شد.
در نهایت نیز دهقان در مصاحبه اخیر خود تاکید کرده است که در حال حاضر سهامداران عدالت، مالک این سهام هستند؛ ولی فروش این سهام مشروط به آن است که صدمه‌ای به بازار سرمایه وارد نشود. ازآنجاکه حجم سهام عدالت زیاد است، اگر به‌صورت خرد در بازار عرضه شود، این امکان وجود دارد که با افزایش عرضه‌ها در بازار سرمایه، تعادل بازار به هم بخورد. از این رو، فروش سهام عدالت به‌صورت بلوکی انجام خواهد شد. در حال حاضر شرایط بازار سرمایه، شرایط مناسبی است و برخی حقوقی‌های بازار که خریدار سهام عدالت باهدف نگهداری بلندمدت یا کسب کرسی‌های مدیریتی هستند، درخواست آزادسازی معاملات سهام عدالت را داشته‌اند. البته امکان معامله بلوکی سهام عدالت در ماه‌های قبل هم وجود داشته، ولی با توجه به شرایط بازار، فروش سهام عدالت راکد بوده است.
دهقان بر این موضوع نیز تاکید کرده است که فعلاً هیچ برنامه‌ای برای آزادسازی معاملات سهام عدالت به‌صورت خرد وجود ندارد. در عین حال، امکان فروش بلوکی سهام عدالت، فرصت لازم را برای افرادی که تمایل به نقد کردن پرتفوی خود دارند، فراهم خواهد کرد. سهام عدالت، سهام ارزشمندی است و ما همیشه به این دسته از سهامداران توصیه کرده‌ایم اگر نیاز فوری به پول ندارند، نه تنها این دارایی ارزشمند خود را از دست ندهند، بلکه حتی میزان آن را افزایش دهند.
با این حال و با پذیرش اینکه ممکن است امکان فروش سهام عدالت به صورت خرد باعث فشار فروش در بازار شود، این سوال وجود دارد که سناریوی نهایی برای این دارایی مردم که هنوز و حتی در روز‌های بعد از آزادسازی در اختیارشان قرار نگرفته است چیست؟ درحالی که یک روز وعده آغاز دوباره فروش سهام داده میشود، یک روز از مشمولان تقاضا میشود سفارش فروش خود را لغو کنند و در نهایت اعلام میشود که تا اطلاع ثانوی خبری از فروش خرد نیست!