رویداد۲۴ بیش از ۲ماه از راه‌اندازی خط تولید واکسن اسپوتنیک روسی در ایران می‌گذرد، اما هنوز یک دوز از این واکسن وارد سبد واکسیناسیون کشوری نشده است؛ این در حالی است که روند واکسیناسیون به‌دلیل تامین نشدن به‌موقع وعده‌ها در ماه‌های گذشته بسیار کند بود.
در شرایطی که هیچ خبری از تولیدات خط تولید راه‌اندازی شده واکسن روسی در ایران نیست، معاون قرارگاه پدافند زیستی کشور، روز گذشته به یکی از روزنامه‌ها گفت که شرکت طرف قرارداد با شرکت گامالیای روسیه، یعنی اکتوور، قرار بود ماهانه ۲میلیون دوز واکسن وارد بازار کند، اما این شرکت، تولیداتش را به روسیه می‌دهد؛ نه ایران. محمد کریمی‌نیا در انتقاد به نبود نظارت بر عملکرد کاسبان کرونا و مافیای دارو در بازار داروها و واکسن‌های کرونا این را هم اضافه کرد که «روسیه برای تولید واکسن برون‌سپاری کرده و این واکسن در ایران تولید می‌شود، اما به ما هم نمی‌دهند.»
اظهارات کریمی‌نیا، روز گذشته پس از بازتاب‌های گسترده رسانه‌ای با واکنش‌های زیادی همراه شد که یکی از آنها از سوی سازمان غذا و دارو بود. کیانوش جهانپور، سخنگوی این سازمان اما با تکذیب موضوع اعلام شده از سوی معاون قرارگاه پدافند زیستی کشور، تأکید کرد: «هنوز طرف روسی محصول تولید شده اولیه واکسن اسپوتنیک‌لایت تولیدی شرکت خصوصی ایرانی را برای تولید انبوه تحت لیسانس تأیید نکرده و خروج هرگونه واکسن کرونا از ایران ادعای کذب است.»
به‌گفته جهانپور، واکسن اسپوتنیک‌لایت به‌صورت بچ تست یا محموله اولیه، تولید شده و هفته‌هاست در انتظار تأیید نهایی مؤسسه گامالیای روسیه برای ورود به چرخه تولید انبوه است. او می‌گوید: «خروج و ورود هر نوع واکسن مستلزم مجوز سازمان غذا و دارو خواهد بود که چنین چیزی تاکنون در مورد واکسن‌های کرونا ازجمله واکسن اسپوتنیک‌وی صادر نشده و اظهارات نامبرده صحت ندارد.»
حتی یک ویال صادر نشد
اظهارات سخنگوی سازمان غذا و دارو مبنی بر انتظار برای دریافت تأییدیه از مؤسسه گامالیای روسیه را روابط‌عمومی شرکت اکتوور تأیید نکرد. این شرکت روز گذشته در بیانیه‌ای اعلام کرد: «این شرکت تمام تأییدیه‌های لازم را از مؤسسه گامالیای روسیه دریافت و تولید صنعتی واکسن اسپوتنیک‌لایت را آغاز کرده است.»
گفته می‌شود این مجوز اواخر مرداد صادر شده و با رفع نواقص اعلام شده از سوی سازمان غذا و دارو به‌زودی بچ انبوه این واکسن در اختیار وزارت بهداشت قرار خواهد گرفت. همچنین روابط‌عمومی این شرکت تأکید کرد که تاکنون یک ویال از واکسن‌های این شرکت با هدف صادرات از کشور خارج نشده و تا تکمیل چرخه واکسیناسیون در کشور هیچ‌گونه صادراتی صورت نمی‌گیرد.
براساس اعلام مسئولان شرکت اکتوور، واکسن اسپوتنیک‌لایت روسی تولید شده در ایران، نامه موافقت اصولی را ۱۸تیر امسال از سازمان غذا و دارو دریافت کرد و هم‌اکنون در مرحله برطرف کردن نواقص مطرح شده از سوی سازمان است. حیدر محمدی، مدیرکل داروی سازمان غذا و دارو در این‌باره به همشهری می‌گوید: «با دریافت مدارک تأیید شده طرف روسی از سوی این شرکت در ۳۰مرداد امسال، نتیجه بررسی مستندات اسپوتنیک‌لایت دهم شهریور به شرکت اکتوور ابلاغ و بر انجام اصلاحات مورد نیاز تأکید شد.»
او درباره تأخیر در تحویل این واکسن تأکید می‌کند که هیچ تعللی از سوی سازمان غذا و دارو صورت نگرفته و شرکت اکتوور باید نسبت به تولید این واکسن‌ها اقدامات لازم را انجام دهد.» براساس اطلاعات منتشر شده در سایت ایران اسپوتنیک، واکسن اسپوتنیک‌لایت، مانند اسپوتنیک‌وی، حاوی آدنو ویروس انسانی غیرقابل تکثیر بوده که ژن پروتئین s کرونا ویروس است. اسپوتنیک‌لایت، تک دوز است، اثربخشی آن ۷۹.۴درصد است و بین ۴تا ۵ماه مصونیت ایجاد می‌کند و ۱۰دلار فروخته می‌شود. درحالی‌که اثربخشی اسپوتنیک‌وی، ۹۱.۶درصد است تا ۲سال مصونیت دارد و قیمتش ۲۰دلار است. اعلام می‌شود اسپوتنیک لایت به‌دلیل تک‌دوز بودن، سرعت واکسیناسیون را بالا می‌برد.
بیشتر بخوانید: کلاه گشاد روسیه بر سر ایران/ واکسن‌هایی که به جای توزیع در ایران به مسکو ارسال شدند!
از ۶۰میلیون دوز، تنها یک‌میلیون تحویل داده شد
۵تیر امسال بود که خط تولید واکسن اسپوتنیک تولید شده در ایران رونمایی شد و قرار بود با تأیید مؤسسه گامالیای روسیه و صدور مجوز از سوی سازمان غذا و دارو ماهانه بیش از ۳میلیون واکسن اسپوتنیک‌لایت در اختیار وزارت بهداشت قرار گیرد، اما با گذشت ۲ماه تولید این واکسن محقق نشد و همین تأخیر، حاشیه‌های زیادی را به همراه داشت.
همه اینها در حالی بود که وزیر پیشین بهداشت، حمایت ویژه‌ای از راه‌اندازی این خط تولید از سوی شرکت دارویی اکتوور با طرف روسی داشت، با این حال نه‌تنها این خط تولید بی‌نتیجه ماند که محموله ۶۰میلیون دوز واکسنی که روسیه به ایران وعده داده و قرار بود از اواخر بهار تا اول پاییز به ایران برسد، با بدعهدی روسیه، لغو شد و به‌گفته مدیرکل داروی سازمان غذا و دارو، از این محموله تنها یک میلیون دوز تحویل ایران داده شده است. چندی پیش هم یکی از مسئولان وزارت بهداشت، اظهاراتی درباره ناکارآمدن بودن خط تولید این واکسن در ایران مطرح کرد؛ هر چند بلافاصله تکذیب شد، اما شائبه‌هایی درباره خط تولید راه افتاده در ایران ایجاد کرد. حالا اما با مطرح کردن ماجرای تولید واکسن اسپوتنیک و ارسال آن به روسیه، اما و اگرهای فراوانی درباره فعالیت شرکت اکتوور و دلیل راه‌اندازی خط تولید این واکسن در ایران مطرح می‌شود.
۲میلیون دوز واکسن تا مهر به وزارت بهداشت داده می‌شود
با رونمایی از خط تولید اسپوتنیک‌لایت در شرکت اکتوور ظرفیت تولید این واکسن ۲میلیون دوز در ماه اعلام شده بود. بسیاری معتقد بودند که این واکسن‌ها جایگزین قرارداد ۶۰میلیون دوزی ایران و روسیه برای تحویل واکسن خواهد شد، اما همچنان خبری از واکسن‌های تولیدی این شرکت نیست.
پیش‌تر علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا در جلسه‌ای در کلاب‌هاوس اعلام کرده بود: «خط تولید داخلی واکسن روسی به درد ما نمی‌خورد.» پس از آن هم یکی از نمایندگان مجلس از سهم‌خواهی روس‌ها در خط تولیدهایی که در کشورهای مختلف راه‌اندازی می‌شود، خبر داد. مرتضی خاتمی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس اوایل مرداد در این‌باره گفته بود: «روسیه به تعهدات خود در مورد تحویل واکسن عمل نکرده است. انتظار این بود که تمام تولید این خط داخلی برای خودمان باشد، هم‌اکنون خط تولید این واکسن در کشور ما هم راه‌اندازی شده اما روس‌ها در این تولید برای خود هم سهم عمده‌ای قائل هستند.»
این اظهارنظرها با واکنش کاظم جلالی، سفیر ایران در مسکو و کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو روبه‌رو شد. آنها این اظهارات را رد کردند. حالا اما رضا مستوفی، مدیر کارخانه‌های دارویی اکتوور درباره تمام این ابهامات مبنی بر صادرات واکسن اسپوتنیک از ایران به خارج از کشور و البته زمان نهایی تحویل واکسن‌های روسی توضیحاتی به همشهری می‌دهد. او می‌گوید: «خط تولید ما اوایل مرداد رونمایی شد، اما ما باید تأییدیه گامالیای روسیه را می‌گرفتیم و عرضه نهایی واکسن هم مراحل خودش را دارد. از زمان ارسال واکسن‌های تولیدی تا تأیید آن حدود یک‌ماه و نیم گذشت و ما در نهایت ۲هفته پیش این تأییدیه را گرفتیم. پس از آن پرونده را تکمیل کرده، به وزارت بهداشت فرستادیم و حالا پاسخ آن را هم گرفته‌ایم.»
به‌گفته او، هم‌اکنون، نواقص و ایرادات گرفته شده، در حال برطرف شدن است تا مدارک دوباره تا اواسط این هفته فرستاده شود. با تأیید نهایی و صدور مجوز از سوی سازمان غذا و دارو، احتمالا بچ ۲میلیونی واکسن‌های اسپوتنیک‌لایت از مهر در اختیار وزارت بهداشت قرار خواهد گرفت. مستوفی اظهارنظرهای مطرح شده از سهم‌خواهی دولت روسیه و صادرات واکسن تولید ایران به خارج را مباحثی بیهوده می‌داند و توضیح می‌دهد: «این مسائل را تکذیب می‌کنم، نه‌تنها واکسن که هیچ داروی تولید شده در ایران در وضعیت اضطراری، صادر نمی‌شود. جز یک محموله، آن هم به تعداد کم که برای آزمایش به کشور روسیه ارسال کردیم دیگر هیچ صادراتی از واکسن تولیدی اکتوور انجام نشده است. ما بارها اعلام کرده‌ایم که تمام واکسن‌های تولیدی در ایران مصرف داخلی خواهد داشت؛ مگر اینکه در بازه زمانی چند سال آینده نیاز ما به واکسن‌ها مرتفع شده باشد و آن زمان هم با مجوز وزارت بهداشت امکان صادرات خواهیم داشت.»
تصمیم‌گیرنده وزارت بهداشت است
به‌گفته او، شرکت اکتوور، تنها تولیدکننده است و تصمیم‌گیری درباره واکسن برعهده وزارت بهداشت و دولت است. این فعال حوزه دارو در پاسخ به این سؤال که واکسن‌های تولید شده در شرکت دارویی اکتوور تامین‌کننده تعهد ۶۰میلیون دوزی واکسن اسپوتنیک از سوی روسیه به ایران است، توضیح می‌دهد: «تاجایی که اطلاع دارم تولیدکننده اسپوتنیک از هر جایی که ظرفیت اضافه داشته این واکسن‌ها را تامین می‌کند. اما چنین چیزی در قرارداد ما نیست. ما سایت تولید هستیم و ظرفیت تولید هر دو نوع واکسن اسپوتنیک‌وی و لایت را داشتیم، اما تولید نوع دوم سریع‌تر انجام می‌شد و ما هم تمرکزمان را بر تولید این واکسن گذاشتیم.
البته ما هم می‌توانیم جزئی از قرارداد و تامین‌کننده همان واکسن‌ها باشیم، اما در این‌باره نه تصمیم‌گیرنده هستیم و نه قیمت‌گذار. حتی در مسائل مبادلاتی هم دخالتی نداریم. تمام واکسن‌ها به محض تولید به وزارت بهداشت ایران تحویل می‌شود و دولت طبق قراردادی که با کشور روسیه دارد، درباره مبادلات مالی این واکسن‌ها تصمیم می‌گیرد.» مستوفی در ادامه تأکید کرد: «این شرکت، از هیچ‌جا حمایت نشد و همزمان با ما چندین شرکت ایرانی دیگر هم با گامالیا قرارداد مشابه امضا کردند، اما ما تنها شرکتی بودیم که این تجهیزات را داخل ایران داشتیم و کار تولید را آغاز کردیم.
کشور روسیه به‌صورت انحصاری با کسی کار نمی‌کند و کشوری مثل هند به‌صورت همزمان با چندین شرکت طرف قرارداد هستند. علاوه بر این نزدیک به ۱۰۰شرکت در دنیا در تولید این واکسن فعال هستند؛ به همین دلیل و با وجود قراردادهایی که دیگر شرکت‌های ایرانی با گامالیا بسته‌اند، احتمال افزایش شرکت‌های تولیدکننده اسپوتنیک در ایران وجود دارد.» او درباره تفاوت ۲واکسن اسپوتنیک‌وی و لایت هم توضیح می‌دهد: «اسپوتنیک‌لایت دوز اول اسپوتنیک‌وی است.
روس‌ها زمانی که در ابتدا روی این واکسن کار می‌کردند ۲نوع ویروس را انتخاب کردند تا کارایی واکسن را افزایش دهند، اما پس از مدتی متوجه شدند که با تزریق یک دوز اسپوتنیک‌لایت بالای ۸۰درصد موارد ابتلا کاهش پیدا می‌کند و از مرگ‌ومیر هم جلوگیری می‌شود؛ مثل واکسن جانسون‌اند جانسون در آمریکا. در نتیجه بحث تولید این واکسن به‌صورت تک‌دوز مطرح شد و ما هم با توجه به اینکه ظرفیت بالاتری برای تولید این واکسن داشتیم و از سوی دیگر با توجه به شرایط فعلی کشور و نیاز به واکسینه شدن هر چه سریع‌تر تمام گروه‌های سنی، تولید اسپوتنیک‌لایت را در اولویت قرار دادیم.»