رویداد۲۴ در جریان مبارزه مجاهدین افغان با طالبان، جمهوری اسلامی یار کمکی احمدشاه مسعود رهبر مجاهدین افغانستان بود. بعد از ترور احمدشاه مسعود، خانواده او تحت حمایت ایران بودند. گفته میشود احمد مسعود تک پسر احمد شاه مسعود در مدرسه سفارت ایران در تاجیکستان تحصیل کرده و در دوران دبیرستان به همراه خانواده در خانه‌ای که توسط قاسم سلیمانی برای آنها در تهران تهیه شده بود زندگی می‌کردند. این رابطه دوستانه نزدیک میان ایران و مجاهدین افغان، اما دیری نپایید و رئالیسم حاکم بر عرصه بین الملل، این بار سرنوشت جمهوری اسلامی و طالبان را به هم گره زده است.
شهریور ۹۸ در خلال فراز و نشیب‌های مذاکرات آمریکا و طالبان در دوحه، ایران برای اینکه از قافله عقب نماند، حضور نمایندگان طالبان در تهران را علنی کرد. طبیعتا این حضور سابقه طولانی‌تری داشته، اما شهریور ماه سیدعباس موسوی سخنگوی وقت وزارت خارجه سفر هیات سیاسی گروه طالبان به کشور و رایزنی‌های فراگیر جمهوری اسلامی با این گروه را رسانه‌ای کرد. محمدجواد ظریف نیز در پست خداحافظی خود، در تشریح سفر ملا برادر رئیس هیات سیاسی طالبان به تهران از عبارت «استقبال و بدرقه دزدکی» استفاده و به نارضایتی مردم از رابطه میان ایران و طالبان اشاره کرده است.
توصیف ظریف از نحوه استقبال و بدرقه گروه طالبان نشان می‌دهد سیاست جمهوری اسلامی ایران که بر پایه اصل واقع‌گرایی و خودیاری در عرصه بین الملل تبیین شده، با ایدئولوژی حاکمان کشور هم در تضاد است؛ اما این تضاد مانع از تلاش دستگاه پروپاگاندای نظام برای توجیه و تلطیف سیاست جدید در قبال افغانستان نشده است.
ایران و طالبان سال‌ها بعد از سقوط امارت اسلامی به دست آمریکا، به واسطه دشمنی مشترکشان با نیروی اشغالگر افغانستان و برخی همکاری‌های مرزی، روابط دیپلماتیک پنهانی دارند. مرگ ملا اختر منصور رهبر کشته شده طالبان در مرز ایران و پاکستان مساله رابطه ایران و این گروه را به عرصه رسانه‌های جهان کشاند. رسانه‌های آمریکایی‌ها مدعی شدند ملا اختر از ایران وارد پاکستان شده بوده و توسط پهپاد‌های آمریکایی هدف قرار گرفته است.
از سوی دیگر سال‌هاست شایعه همکاری ایران و طالبان در حوزه آب‌های مرزی در رسانه‌های جهان دست به دست میشود. صدا و سیما بر این شایعات دامن زده و یک کارشناسان ایرانی در برنامه جهان‌آرا که از شبکه تلویزیونی «افق» رسانه نزدیک به نهادهای نظامی، از ظرفیت تعامل حکومت ایران با طالبان روی مسایل امنیت مرزی و تقسیم آب‌های مرزی و فرامرزی با افغانستان سخن گفت.
مدت‌هاست رسانه‌های ایران طبق دستورالعملی که به آنها ابلاغ میشود، حق استفاده از واژه «تروریست» برای توصیف طالبان را ندارند و با این حال برخی رسانه‌ها همچنان از این عبارت استفاده می‌کند. از سوی دیگر از مدت‌ها پیش صدا و سیما و دیگر رسانه‌های وابسته به نهادهای حاکمیتی تطهیر طالبان را در دستور کار قرار دادند. کار به جایی رسید که شبکه افق و نیرو‌هایی نظیر رائفی پور، تاریخ دشمنی طالبان با شیعیان را تحریف کردند. روزنامه کیهان در روز‌های اولیه پیشروی طالبان در خاک افغانستان در یادداشتی نوشت: «طالبان حتی اعلام کرده کاری با شیعیان این کشور هم ندارد. نیرو‌های طالبانی که امروز از آن حرف میزنیم، با طالبانی که می‌شناختیم و مثلاً سر می‌برید، تفاوت‌هایی کرده است.»
این روزنامه پا را از حمایت تلویحی از طالبان فراتر گذاشته و روز دوشنبه (۲۲ شهریور) در یادداشتی اصلاح طلبان را به ناآگاهی نسبت به تفاوت‌های طالبان و داعش متهم کرده که «به عمد می‌خواهند با ارائه تحلیل اشتباه کشور را دچار محاسبات جبران‌ناپذیر» کنند. روزنامه کیهان طالبان را «نیروی برآمده از ملت» خوانده که «می‌خواهد با کشور‌های همسایه خاصه ایران و پاکستان و روسیه روابط حسنه داشته باشد»
سیاست حاکمیت در قبال تحولات یک کشور همسایه تا زمانی قابل توجیه است که آلترناتیو موثر و همسو با منافع ملی دیگری در این کشور همسایه وجود نداشته باشد. به این ترتیب حاکمیت برای توجیه افکار عمومی در قبال اتخاذ یک سیاست واحد کار ساده تری خواهد داشت. در غیر این صورت سیاست نظام با رای مردم در تضاد خواهد بود. در مورد تحولات افغانستان نیز ماجرا از این قرار است؛ پیشروی‌های طالبان و پیروزی بلامنازع این گروه در افغانستان تا زمانی می‌توانست جمهوری اسلامی را ناچار به تن دادن به حکومت یک جریان تروریستی در مرز‌های شرقی‌اش کند که هیچ جریانی در مقابل طالبان مقاومت نکرده بود اما این اتفاق افتاده و مقاومت پنجشیر در برابر طالبان قد علم کرده است.
بیشتر بخوانید: تاریخ معاصر افغانستان / بنیادگراهای طالبان چگونه به قدرت رسیدند؟
در این گزارش رویکرد جمهوری اسلامی در قبال احمد مسعود، پسر احمد شاه مسعود و مقاومت ملی علیه طالبان مورد بررسی قرار داده‌ایم. اولین چشمه‌های انتقاد به احمد مسعود بعد از اعلام علنی شکل‌گیری مقاومت پنجشیر توسط برخی کاربران امنیتی شبکه‌های اجتماعی آشکار شد. با شهرت گرفتن نام احمد مسعود به عنوان رهبر مقاومت در برابر طالبان، برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی که سابقه همراهی با سناریو‌های سپاه را داشتند، سناریوی نزدیکی احمد مسعود به جریان‌های اسرائیلی را کلید زدند. تصویر احمد مسعود در کنار برنارد هنری فیلسوف فرانسوی به عنوان سند این رابطه مطرح شد.
به نظر می‌رسد نهادهای امنیتی در ایران تمایل دارند رابطه احمد مسعود با فرانسویان را در امتداد سیاست پدرش در قبال فرانسویان معرفی کند، اما مشکل اینجاست که آنها برنارد هنری را صهیونیست فرانسوی می‌خوانند. یکی از نهادهای امنیتی در تحلیلی، اشغال افغانستان به دست طالبان را مایه غافلگیری جهان خوانده، اما تاکید کرده این اتفاق در ایران پیش‌بینی شده بوده و ایران در مورد زمان برخی وقایع شاید غافلگیر شده باشد، اما در مورد اصل آن نه.
هفته گذشته سردار اسماعیل قاآنی فرمانده سپاه قدس برای توضیح سیاست‌های سپاه در افغانستان یک جلسه غیرعلنی با نمایندگان مجلس برگزار کرد. در این جلسه فرمانده سپاه قدس ایران تاکید کرده آنچه در سیاست جمهوری اسلامی در افغانستان اهمیت داشته، امنیت نظام بوده است. قاآنی پیش از این معاون سردار سلیمانی فرمانده پیشین سپاه قدس و فرمانده قرارگاه انصار بود. افغانستان حوزه اصلی فعالیت این قرارگاه محسوب میشود.
سفر او با نام مستعار به افغانستان در تابستان ۲۰۱۸ و دیدار او با «والی بامیان» پیش از این خبرساز شده بود. در آن زمان قاآنی با نام و سمت اصلی خود با والی بامیان دیدار نکرد. مطابق به توضیحی که در صفحه رسمی فیس‌بوک والی بامیان همراه با تصاویر این دیدار منتشر شد، از قاآنی با نام «اسماعیلی معاون سفیر ایران» نام برده شده که جهت ملاقات با والی به بامیان سفر کرده است.
رویداد۲۴ ساعاتی بعد از نشست محرمانه قاآنی با نمایندگان مجلس با یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس درباره محتوای جلسه گفتگو کرده است. یعقوب رضازاده نماینده مجلس از بیان محتوای جلسه غیر علنی با قاآنی با این عنوان که «صحبت‌های ایشان طبقه‌بندی شده» بوده، سرباز زد، اما تحلیل او درباره عدم حمایت ایران از مقاومت پنجشیر و سیاستش در قبال طالبان به طور طبیعی تابعی از توضیحات قاآنی در جلسه مذکور بوده است.
این نماینده مجلس بدون اشاره مستقیم به اظهارات قاآنی درباره سیاست ایران در قبال احمد مسعود و جنبش مقاومت پنجشیر گفت: این جنبش نتیجه تحریک آمریکایی‌هاست که بین مردم ایالت پنجشیر و حکومت فعلی کشتار راه بیفتد.
او گفته به عقیده ما جنبش پنجشیر هم باید با دولت فعلی افغانستان برای پیشبرد اهداف دولت مذاکره کنند. این عضو کمیسیون امنیت ملی درباره اینکه آیا ایران مذاکره‌ای با جنبش پنجشیر داشته یا خیر؟ گفت: این توصیه‌ها به گوش آنها رسیده که درگیری را کنار بگذارند و با دولت فعلی کنار بیایند.
رضازاده به حملات پهپادی هواپیما‌های ناشناس به مواضع طالبان در نزدیکی پنجشیر و کمک به جنبش احمد مسعود هم اشاره کرده و گفته «اگر کمکی به این جتبش شده باشد از طرف آمریکا بوده که به نوعی درگیری‌ها بین مردم افغانستان را زیاد کند.»
رضازاده درباره سیاست جمهوری اسلامی ایران در قبال طالبان گفته «در زمان ریاست جمهوری اشرف غنی ایران سعی داشت طالبان هم به نوعی در دولت افغانستان نقش داشته باشد. اما ایشان به توصیه‌های جمهوری اسلامی ایران توجه نکردند و بنا به توصیه آمریکایی‌ها از دخالت طالبان در امور حکومتی سرباز زدند تا اینکه کار به اینجا کشید.»