رویداد۲۴ دکتر علیرضا ناجی ویروس‌شناس و رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تاکید بر اینکه بازگشایی جامعه بدون واکسیناسیون و سطح پوششی بالا خطراتی را در پی خواهد داشت، گفت: میزان مناسب پوشش واکسیناسیون هم در هر جامعه بستگی به این دارد که ما چه ویروس و واریانتی را در کشور داریم. زمانیکه از پوشش واکسیناسیون ۷۰ درصدی در جامعه صحبت می‌کردند، مربوط به واریانت ووهان بود. یعنی ویروس‌های اولیه کووید، اما اکنون واریانت‌ها تغییر کردند و واریانت غالب دنیا دلتا است و قدرت حمله آن که در واریانت ووهان بین ۲ تا ۳ بوده است، درباره دلتا به ۴.۵ تا ۵ رسیده است. بنابراین به بالای ۸۰ درصد واکسیناسیون در جامعه نیاز است.
وی تاکید کرد: البته اگر بخواهیم دقیق و علمی به این موضوع نگاه کنیم، درصد مناسب پوشش واکسیناسیون، بسته به کفایت واکسن‌هایی هم که استفاده می‌کنید، متفاوت است. به عنوان مثال پوشش ۷۰ درصدی جامعه در برابر ویروس ووهان برای واکسن‌هایی مطرح می‌شد که بالای ۹۰ درصد کفایت دارند مانند مدرنا، فایزر، اسپوتنیک، آسترازنکا و...، اما اگر واکسنی ۷۰ درصد کفایت داشته باشد، اوضاع متفاوت است.
ناجی گفت: با واریانت‌هایی که اکنون وجود دارد، پوشش واکسیناسیونی که بتواند به ما اطمینان دهد تا بتوانیم بازگشایی‌ها را داشته باشیم، عدد بسیار بالاتری است. بنابراین ما باید ۹۰ درصد جامعه را واکسینه کرده و بعد هم لکه‌گیری کنیم؛ یعنی اگر می‌بینیم در برخی گروه‌های سنی یا بیماران خاص، چندین ماه قبل واکسن تزریق کردند و احتمال کاهش ایمنی‌زایی واکسن در طول زمان وجود دارد، مجددا آنها را واکسینه کنیم و دوز بوستر تزریق کنیم. اگر این اقدامات انجام شود، فوق‌العاده است.
ناجی با بیان اینکه البته زمانی از دوز بوستر صحبت می‌کنیم که میزان مناسب واکسیناسیون در جامعه انجام شده باشد، گفت: باید توجه کرد که همه افراد به دوز بوستر نیاز ندارند، بلکه افرادی که ریسک فاکتور دارند، مانند سنین بالا، بیماری‌های خاص یا تضعیف‌کننده سیستم ایمنی دارند، افرادی که در مواجهه بیشتر با بیماری هستند و ... باید این‌ها را هم اولویت‌بندی کنیم تا دوز بوستر برایشان تزریق شود. به شرطی که قبل از آن جامعه به پوشش واکسیناسیون مناسب رسیده باشد یا اینکه آنقدر واکسن در اختیارمان باشد که بتوانیم همزمان این اقدام را انجام دهیم.
ناجی با تاکید بر عجولانه نبودن بازگشایی‌ها، گفت: علی‌رغم تمام تمهیداتی که داریم برای واکسیناسیون انجام می‌دهیم، اما قسمت اقدامات غیر درمانی را اصلا نباید فراموش کنیم. اگر وضعیت کووید در کشور به مرحله‌ای رسید که تعداد بیماری و مرگ و میر بالا رفت، به این دلیل بود که دو نقص داشتیم؛ نقص اول‌مان این بود که مدت زیادی در ماه‌های قبل واکسیناسیون به هر دلیلی عقب افتاد و زمان‌های طلایی‌مان را از دست دادیم. در عین حال نقص دوم این بود که اصلا اقدامات غیردرمانی موثر هم اجرا نکردیم و دیر اقدام کردیم. شاید بدنه کارشناسی خیلی چالاک نبود و بسیاری از گوش‌زدها را کسانی که باید می‌دادند، ندادند یا اگر دادند بالادستی‌ها قبول نکردند. باید توجه کرد که هم در کشورهایی که سرعت واکسیناسیون مناسبی ندارند و هم در کشورهایی که سرعت واکسیناسیون مناسب است، اقدامات غیر درمانی در پیشگیری از شیوع ویروس بسیار مهم است. اگر تصور کنیم که همه در یک کشتی نشسته‌ایم، این محیط وجود دارد که در صورت عدم برنامه‌ریزی و مداخلات مناسب در برابر بیماری، ویروس می‌تواند گردش کرده و واریانت ایجاد کند.
وی تاکید کرد: در عین حال اکنون در شرایطی هستیم که واریانت‌های مختلف ایجاد شدند و منتقل می‌شوند. نمی‌توان از ورود واریانت به صورت ۱۰۰ درصدی جلوگیری کرد. کشوری مانند چین با اقدامات خوبی که انجام داد، اما باز هم دلتا به این کشور وارد شد، اما به صورت گازانبری عمل کرد. اقدامات غیردرمانی را به سرعت آغاز کرد، با دیدن چند مورد مثبت شهرها را قرنطینه کرد، میلیون‌ها تست انجام داد و به همان نسبت هم دارد واکسیناسیون را انجام می‌دهد. چین با آن جمعیت بسیار بالا، کشور خاصی است و تلاش و سرمایه‌گذاری بالایی را برای واکسیناسیون نیاز دارد. حال منظورم این است که هرچقدر هم سیستم نظارتی‌تان مناسب باشد، امکان ورود واریانت وجود دارد و بر همین اساس اقدامات غیردرمانی بسیار مهم هستند. اتفاقا اگر اقدامات غیر درمانی در کنار واکسیناسیون قرار گیرد، نتایج بسیار مناسبی خواهد داشت. کشورهایی مانند چین، استرالیا، نیوزیلند و ... با سیستم تفکری که داشتند بسیار موفق بودند و با دیدن یکی دو مورد مجددا محدودیت‌ها و قرنطینه را اجرا کردند. همه این‌ها برای کشور ما درس است. ما باید از این تجربیات درس بگیریم.
بیشتربخوانید: ویروس کرونا کی تمام می‌شود؟/ یشتر از زمانی که گذشته باید انتظار بکشید
ناجی با تاکید بر اینکه بنابراین بازگشایی‌ها نباید با عجله انجام شود، گفت: در عین حال در بازگشایی‌ها باید مرحله‌ای پیش رفته و آماده هم باشیم تا اگر خیزی مجددا مشاهده شد، فورا عملکرد داشته باشیم. ما در خیز چهارم و پنجم با بی‌عملی باعث شدیم که کشور به این شرایط بیفتد. به عنوان مثال شاهد بودیم که شهرهای جنوبی با دلتا یکی پس از دیگری قرمز شد و ویروس پخش شد. ما نباید اجازه می‌دادیم که این اتفاق رخ دهد. اکنون داریم بحران را کنترل می‌کنیم و کنترل بحران هم کار سختی است؛ به بیمارستان‌ها فشار وارد کرده و از نظر اقتصادی هم مشکلات زیادی را برای کشور ایجاد می‌کند.
وی ادامه داد: بر همین اساس هم باید نسبت به این موضوع هوشیار بود. هوشیار بودن هم به این معنا است که باید اطلاعات و نظارت داشته و حتی معیارهای رنگ‌بندی شهرها را تغییر داده و شدیدتر کنیم. باید پایش ژنتیکی ویروس کووید را در کشور افزایش دهیم. احتیاج به کار زیادی داریم. ما از وزیر بهداشت می‌خواهیم که نقصان دوره‌های قبل را جبران کند، بدنه کارشناسی را قوی و وزارت بهداشت را چالاک کنند. از دولت هم می‌خواهیم که به وزارت بهداشت شخصیت دهند و حرف کارشناسی را قبول کنند. بر این اساس می‌توانیم طبق اطلاعات، تحلیل و پیش‌بینی خوبی داشته باشیم.
وی افزود: در سوی دیگر هم مردم قرار دارند. اکنون تعهد مردم نسبت به رعایت پروتکل‌های بهداشتی به کمترین میزان خود و زیر ۴۰ درصد رسیده که فاجعه است. باید از مردم بخواهیم که کمک کنند و البته به آنها امکانات دهیم؛ تعداد اتوبوس‌ها، واگن‌های مترو و... باید به مردم کمک کنیم.
وی با بیان اینکه مواردی که مطرح می‌کنیم، تاکتیک هستند و در این تاکتیک‌ها، تکنیک‌های مختلفی باید رعایت شود، گفت: به عنوان مثال واکسیناسیون یک تاکتیک غیرقابل حذف است، اما تکنیک آن هم مهم است. اینکه باید در زمان مناسب قبل از خیز بیماری، واکسیناسیون را انجام می‌دادیم. اکنون که گردش بالایی از ویروس وجود دارد و واکسن هم تزریق می‌کنیم، ممکن است این شبهه برای مردم ایجاد شود که ما واکسن زدیم، اما کووید گرفتیم. در حالیکه فرصتی برای ایمنی‌زایی واکسن وجود نداشته است.
بر همین اساس هم بهانه به دست افراد شیاد می‌افتد و از این موضوع استفاده می‌کنند و با واکسن مخالفت می‌کنند. باید از حرف‌های غیرعلمی هم پیشگیری کنیم. یکسری افراد با همین اظهارات از واکسن مایوس می‌شوند. در حالی که واکسن نه آدم‌ها را می‌کشد و نه منجر به آلودگی می‌شود، بلکه در گردش بالای ویروس، احتمال اینکه فرد حول و حوش زمان تزریق واکسن، آلوده شده باشد، وجود دارد. این موضوع نباید به حساب واکسن گذاشته شود، بلکه به حساب کم‌کاری‌ها است که در موقع مناسب واکسن را تزریق نکردیم. باید توجه کرد که ما نسبت به دوره قبل از واکسیناسیون‌مان، در تمام گروه‌های سنی که واکسن تزریق شده، میزان مرگ و میرمان کاهش یافته است.
ناجی افزود: بنابراین یکی از تکنیک‌های واکسیناسیون، تزریق به موقع واکسن بود و تکنیک دیگر آن، این بود که از واکسن‌هایی که داریم، بهینه استفاده کنیم. به طوری که برای گروه‌های سنی بالا یا مبتلایان به بیماری‌های خاص، واکسن‌هایی را انتخاب می‌کردیم که ممکن است اثربخشی بیشتری داشته باشند. شاید در این زمینه‌ها خیلی خوب عمل نکردیم، اما با همین واکسن‌هایی هم که در این گروه‌ها تزریق کردیم، می‌بینیم که منجر به کاهش مرگ و میر در آنها شد.
وی درباره برخی پیش‌بینی‌ها مبنی بر بروز پیک ششم در آبان ماه، گفت: تا زمانیکه کووید هست، پیک هم هست و خیز می‌بینیم، اما اینکه اندازه پیک چقدر باشد، وابسته به این است که ما چه اقداماتی برای مقابله با آن انجام داده باشیم. اگر خوب پیش‌بینی کنیم، خوب نظارت کنیم و بر آنچه که اتفاق می‌افتد، مسلط باشیم، می‌توانیم از بحران جلوگیری کنیم و ارتفاع پیک را کاهش داده و میزان مرگ‌مان را کاهش دهیم. مگر کشورهای دیگر موج‌های مختلف نداشتند؟. همه کشورها پیک‌های مختلف داشته‌اند، اما می‌توان پیک را با پیش‌بینی، اقدام و قرنطینه درست و جلوگیری از پخش ویروس و...و در کنار آن پیشبرد واکسیناسیون، کنترل کرد. با توجه به شرایط دنیا، واریانت‌های مختلف ایجاد می‌شوند. از لامبدا و مو گرفته تا بقیه واریانت‌ها. بنابراین انواع مختلف واریانت‌ها در کشورهای مختلف ایجاد می‌شوند که همه ناشی از سیاست‌های بد آن کشورهاست.
ناجی گفت: ما با واریانت‌های مختلفی مواجهیم. بر این اساس اولا باید پایش ژنتیکی‌مان را تقویت کنیم تا از واریانت‌هایی که در کشور هست، خبر داشته باشیم، نظارت درست داشته باشیم، باید معیارهای رنگ‌بندی کشور را تغییر دهیم. معیاری که اکنون داریم، همیشه دو سه هفته از اپیدمی کووید عقب است. زیرا محور ما بستری در بیمارستان است. در حالی که تعداد مراجعین سرپایی و شناسایی روزانه و نوع واریانت باید معیار رنگ‌بندی باشند. در این صورت پیش‌بینی‌هایمان درست بوده و می‌توانیم از بروز پیک پیشگیری کرده و از کووید عقب نمی‌مانیم. به هر حال پیک ایجاد می‌شود، اما اگر به موقع و درست اقدام کنیم، می‌توانیم از شدت آن پیشگیری کرده و حتی اجازه ندهیم پیکی رخ دهد. اینکه برخی می‌گویند دو ماه دیگر ممکن است پیک جدیدی داشته باشیم، به این معنا است که ما کاری نمی‌کنیم و به کووید خوشامد می‌گوییم.
وی درباره مدت اثربخشی واکسن‌ها نیز گفت: مدت اثربخشی واکسن‌ها تا حدودی مشخص است. واکسن‌های مختلف بسته به پلتفرم و اثردهی‌شان بین ۶ تا ۱۰ ماه می‌توانیم برایشان اثربخشی قائل باشیم و بعد دوز بوستر بزنیم. البته در همه افراد نیاز نیست که این دوز بوستر تزریق شود و باید به افرادی که در خطر بیشتری هستند، تزریق شود. به عنوان مثال انگلستان اعلام کرده که تمام افراد ۵۵ سال به بالا را دوز بوستر می‌زنیم یا افرادی که بیماری‌های خاص دارند.
او گفت: واقعیت این است که بر اساس دیتاهایی که داریم و تغییراتی که ویروس می‌کند، کووید در دنیا ریشه‌کن نمی‌شود. باید قدم به قدم جلو برویم، اطلاعات را کسب کنیم و بعد تصمیم بگیریم که واکسیناسیون‌مان به چه صورت باشد. با توجه به این اطلاعات در بهترین حالت، کووید یک بیماری می‌شود که کمی از آنفلوآنزا خطرناک‌تر است و واکسیناسیون سراسری برای افرادی که ریسک بالاتری دارند، باید سالانه انجام شود، اما همه این‌ها به اقدامات جهانی بستگی دارد که جهان چقدر همخوان حرکت کند تا جلوی کووید را بگیرد.
ناجی درباره احتمال ناقل بودن افراد بعد از تزریق واکسن هم گفت: هیچ یک از واکسن‌هایی که ما داریم استفاده می‌کنیم، باعث ایجاد ویروس در فرد نمی‌شوند، اما کسی که حتی با واکسن ایمن هم شده باشد، ممکن است ناقل ویروس باشد، یعنی به بیماری اعم از بدون علامت، با علامت، خفیف، متوسط و شدید مبتلا شوند، اما این ابتلا در افراد واکسینه بسیار کمتر از افرادی غیر واکسینه است. میزان مرگ و میر افرادی که واکسینه شده‌اند نیز بسیار کمتر از افرادی است که واکسن تزریق نکرده‌اند.
وی درباره علت سه رقمی بودن مرگ و میر با وجود روند کاهشی بیماری، گفت: دلیل سه رقمی بودن مرگ‌های ما این است که خیز بیماری بلند است. ما همچنان هم در روز حدود ۲۰ هزار موارد مثبت را داریم که آمارهای رسمی ما است و می‌دانیم که آمار واقعی بیش از این است. اکنون تعداد تست‌هایمان نسبت به قبل که یک رکورد ۱۲۰ هزار تست در روز داشتیم، کاهش یافته است. تا زمانیکه آی سی یوهایمان خالی نشوند، باید انتظار این مرگ‌ها را داشته باشیم. زیرا مرگ در موارد شدید بیماری اتفاق می‌افتد. بر همین اساس تا زمانی که بیماران آی سی یو کاهش نیابد و تعداد روزانه موارد مثبت را به زیر ۸ هزار نفر نرسانیم، همین میزان مرگ و میر را داریم. بنابراین ممکن است تا دو سه هفته دیگر هم این میزان مرگ را داشته باشیم.
این ویروس‌شناس گفت: باید تعداد موارد مثبت روزانه کاهش یابد. زیرا درصدی از موارد مثبت روزانه بستری می‌شوند، درصدی از بستری‌ها حال‌شان وخیم شده و به آی سی یو می‌روند و متأسفانه درصدی از آنها فوت می‌کنند. اگر این روند را نشکنیم و تعداد موارد مثبت روزانه را کاهش ندهیم، روند مرگ‌های سه رقمی ادامه می‌یابد.